Ο Φειδίας Παναγιώτου, ο 24χρονος Κύπριος youtuber με 2,6 εκατομμύρια ακολούθους, απέσπασε ένα εντυπωσιακότατο 19,3%, δηλαδή 71.330 ψήφους σε ένα εκλογικό κοινό που αριθμεί περί τους 680.000 εκλογείς και μία από τις 6 έδρες της Κύπρου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Συγκριτικά, παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις, όπως ο ΔΗΣΥ έλαβαν 24,8% και 91.000 περίπου ψήφους, πληρώνοντας τη διαφθορά των κυβερνήσεων Αναστασιάδη και τη δυστοκία στην επίλυση του Κυπριακού, ενώ το ΑΚΕΛ 21,5% και 79.000 ψήφους, όντας αποξενωμένο από την προοδευτική πλευρά του κοινού του. Το ΕΛΑΜ με 11,2% κατόρθωσε να αποσπάσει έδρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αλλά πιθανότατα υπέστη διαρροή «αντισυστημικών» ψήφων προς τον νεαρό youtuber, ο οποίος κατέβηκε στις εκλογές ως ανεξάρτητος. Τώρα, στον δρόμο για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ο Φειδίας Παναγιώτου κάνει ταχύρρυθμα μαθήματα με επανεκλεγέντες Κύπριους συναδέλφους του, οι οποίοι και θα του δείξουν τα κατατόπια στις Βρυξέλλες.
Η επιτυχία του 24χρονου υποψήφιου εκφράζει σαφώς ένα χάσμα γενεών στην Κύπρο, καθώς οι νεώτεροι έχουν πολύ χαμηλότερους μισθούς και αντιμετωπίζουν πρόβλημα ως προς τη μεγάλη ακρίβεια, τη στέγαση, αλλά και τον έντονο εργασιακό ανταγωνισμό. Οι νέοι αποξενώνονται από την πολιτική με κύριο αίτιο τη διαφθορά των κυπριακών κυβερνήσεων σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται επίσης από τη στασιμότητα στην επίλυση κρίσεων, όπως η τραπεζική ή η γεωπολιτική, που έχουν διχάσει την κυπριακή κοινωνία. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση μάλλον διόγκωσε τη διαφθορά, στρέφοντας την οικονομία ακόμη περισσότερο στη διαμεσολάβηση του τομέα των υπηρεσιών και στις επενδύσεις στα ακίνητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου μόνο ένας στους δέκα Κύπριους δείχνει εμπιστοσύνη προς τα πολιτικά κόμματα, που είναι ταυτισμένα με την αναξιοκρατία. Σημειωτέον ότι στους νέους μέχρι την ηλικία του, ο Φειδίας Παναγιώτου έλαβε το 40% των ψήφων, ενώ στο εκλογικό κοινό μέχρι τα 35 ήταν πρώτος.
Στην εκλογική του καμπάνια ο Φειδίας Παναγιώτου επέμεινε στην ανάγκη να ψηφίσουν οι νέοι με μία σχετική προσπάθεια κυρίως από το Κάστρο της Κερύνειας σε αυτό της Λάρνακας και όντως πρέπει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή στις εκλογές αυξήθηκε από 44% σε 59% σε σχέση με το 2019.
Μεταξύ των μυστικών του Φειδία Παναγιώτου είναι ότι συνδυάζει την παράδοση και την τεχνολογική καινοτομία. Έχει γεννηθεί στο χωριό Μένοικο κοντά στη Λευκωσία και ανήκει στην πολύτεκνη οικογένεια με έξι παιδιά του ιερέως Κυπριανού Παναγιώτου και της Ειρήνης Παναγιώτου, καθηγήτριας νοσηλευτικής. Επιμένει να μιλά με χαρακτηριστική κυπριακή προφορά και ιδιωματισμούς σε αντίστιξη με την ξύλινη γλώσσα των πολιτικών των παραδοσιακών κομμάτων. Σατίρισε την επίσημη ενδυμασία με το να εμφανιστεί σε τηλεοπτική εκπομπή με τρεις γραβάτες, κοστούμι και σορτσάκι. ενώ άλλοτε φορά παπιγιόν.
Αξίζει, όμως, να δούμε τον Φειδία Παναγιώτου μέσα από τα ίδια τα πολύ ιδιαίτερα βιντεάκια του στοYouTube. Ας δούμε κατ’ αρχάς ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του προφίλ του, πολλά από τα οποία είναι βεβαίως κοινά σε όλη την κουλτούρα των νέων youtubers.
α) Η εμβληματική του λέξη είναι η «πελλαμάρα», δηλαδή η τρέλα, και έχει δηλώσει ότι από μικρός ήθελε να κάνει «πελλαμάρες» και να μπορεί να βγάζει λεφτά από αυτό.
β) Γιατί το δεύτερο κύριο χαρακτηριστικό του Φειδία είναι η εξαιρετική έφεσή του στις μπίζνες και στο ότι προσπαθεί να βγάζει λεφτά από το ο,τιδήποτε και να είναι επιτυχημένος πωλητής.
γ) Ως προς τη YouTube κουλτούρα, επιμένει (όπως και πολλοί ομότεχνοί του) στο στοιχείο του challenge, δηλαδή της πρόκλησης. Τα περισσότερα από τα βιντεάκια του έχουν τη μορφή μιας μεγάλης πρόκλησης που βάζει στον εαυτό του, ώστε να βιντεοσκοπήσει στη συνέχεια την πραγμάτωσή της. Ενώ σχεδόν πάντα τα καταφέρνει με την επιμονή του, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου έχει βάλει άτοπες προκλήσεις στον εαυτό του, λ.χ. να κάνει πρόταση γάμου σε μια γυναίκα, την οποία θα έχει γνωρίσει μόνο για 24 ώρες. Αφού η υποψήφια νύφη απέρριψε την πρόταση γάμου, ο Φειδίας αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι δεν είναι δυνατόν να νυμφευθείς μια γυναίκα που ξέρεις μόνο 24 ώρες. Παρομοίως, όταν έβαλε ως στόχο του να μαζέψει 10.000 δολάρια σε μία εβδομάδα, κατόρθωσε με την ομάδα του να συγκεντρώσει μόνο 5000 δολάρια, μεταξύ άλλων με πολύ αμφιλεγόμενες μεθόδους συμπεριλαμβανομένης και της εργαλειοποίησης του ανθρώπινου σώματος, και στη συνέχεια προσπάθησε να διπλασιάσει τα λεφτά σε καζίνο του Λας Βέγκας, όμως τελικά τα έχασε και παραδέχτηκε την αποτυχία του. Κατά κανόνα, πάντως, πετυχαίνει στις προκλήσεις που βάζει στον εαυτό του.
δ) Η μαθητεία στους καλύτερους ομότεχνους. Μόλις ολοκλήρωσε τη στρατιωτική του θητεία στα ΟΥΚ, μετέβη στις ΗΠΑ με σκοπό να μαθητεύσει στους καλύτερους youtubers του κόσμου, τους προσέγγισε με μια επίθεση φιλίας (και βιντεοσκοπούμενης αγκαλιάς) και αφού με την επιμονή του τον δέχθηκαν στις ομάδες τους, έμαθε όλα τα μυστικά του πώς να φτιάχνεις ενδιαφέροντα βιντεάκια και να προσελκύεις την προσοχή του κοινού από τους καλύτερους του είδους. Επίσης, από τη στιγμή που είχε ως είδωλό του τον πλουσιότερο άνθρωπο στον κόσμο, τον Ίλον Μασκ, έκανε μια προσπάθεια να έχει μια συζήτηση μαζί του για δέκα λεπτά και μια αγκαλιά, το οποίο το πέτυχε αφού κοιμόταν έξω από τα γραφεία του στη SpaceX και το Twitter-X επί μήνες, με αποτέλεσμα να προσελκύσει παγκόσμια προσοχή με τη βιντεοσκόπηση του αγώνα του και εντέλει και αυτήν του Ίλον Μασκ, ο οποίος συναίνεσε να τον συναντήσει για ένα δεκάλεπτο, να του δώσει συμβουλές και μια αγκαλιά.
ε) Τα challenge θεωρούνται ως ένα είδος αυτογνωσίας. Η βασική αρετή του Φειδία είναι η τιτάνια επιμονή και το πείσμα του. Μόλις πήγε στις ΗΠΑ συμμετείχε σε έναν διαγωνισμό όπου 50 άτομα τοποθετούσαν το δεξί χέρι τους σε μια Λαμποργκίνι και ο τελευταίος που θα το απέσυρε θα την κέρδιζε (ενώ προβλέπονταν κάποια σύντομα διαλείμματα για τουαλέτα στα οποία κρατούσαν έναν υαλοκαθαριστήρα του αυτοκινήτου, για να μην παραβιαστεί φορμαλιστικά ο κανόνας). Ο Φειδίας κατόρθωσε να αντέξει πάνω από τρεις μέρες και να την αποκτήσει. Την πούλησε για 300.000 δολάρια και έτσι χρηματοδότησε τα πρώτα του σχέδια. Έκτοτε βάζει συχνά τον εαυτό του σε δοκιμασίες, όπως το να μη φάει για 30 μέρες ή να μείνει θαμμένος μέσα στη γη για δέκα μέρες συντροφιά με ένα φίδι και μέσα από αυτές τις ασκήσεις προσπαθεί να μάθει πράγματα για τον εαυτό του και τα όριά του. Άλλωστε εκτός από τα ΟΥΚ μαθήτευσε και στους Κινέζους Σαολίν, όπου έμαθε πολεμικές τέχνες. Θα έλεγε κανείς ότι η χριστιανική ασκητική, που έμαθε από τη θρησκευόμενη οικογένειά του, μπορεί να του έχει χρησιμεύσει κατά μία σύγχρονη εκκοσμικευμένη μορφή του ασκητισμού, παρόλο που η «πελλαμάρα» ήταν καθ’ ομολογία του ένας τρόπος να αντιστέκεται στον συντηρητισμό του περιβάλλοντός του.
στ) Εναλλακτικό εγχείρημα ασκητικής αυτογνωσίας είναι και τα ταξίδια ανά τον κόσμο με ειδικές προκλήσεις, όπως το να κάνει τον γύρο του κόσμου χωρίς καθόλου λεφτά (ή στην αρχή και ρούχα). Μερικές φορές η πρόκληση είναι το αντίστροφο, δηλαδή μια επιδεικτική δαπάνη, ειδικά αν πρόκειται για μια φτηνή χώρα, όπως το Βιετνάμ, στην οποία θέλει να αφήσει λεφτά, συνδυάζοντας εμπειρίες χλιδής με αντισπισιστικές πρακτικές, όπως το να σώζει ψάρια που θα έχαναν τη ζωή τους, καθώς θα τα αγόραζαν εστιάτορες για ψαροταβέρνες. Επίσης, φρόντισε να επισκεφθεί την (κατ’ αυτόν θεωρούμενη) ως φτωχότερη χώρα του κόσμου, το Μπουρούντι, όπου τράβηξε ένα βιντεάκι που κατηγορήθηκε για την οριενταλιστική ματιά του και τα συγκαταβατικά σχόλια, καθώς μεταξύ άλλων έκανε κήρυγμα σε νεαρούς μαθητές για τα αγαθά του διαδικτύου. Σε πολλές περιπτώσεις, πάντως, η πρόκληση είναι να ταξιδέψει χωρίς καθόλου λεφτά, με αποτέλεσμα να παρανομεί συστηματικά στα μέσα μαζικής μεταφορές, να βιντεοσκοπεί τις παρανομίες του και κατά συνέπεια να διώκεται από τις αρχές, όπως λ.χ. στην Ιαπωνία ή στην Ινδία.
ζ) Τα βιντεάκια κατακλείονται από κάποιο εμπνευστικό ρητό σχετικό με το περιεχόμενο της πρόκλησης η οποία επετεύχθη, λ.χ. στο βιντεάκι όπου το challenge ήταν να ζήσει επτά μέρες σε ένα αεροδρόμιο το επιμύθιο ήταν «μην υποτιμάς ποτέ τη σημασία του να διασκεδάζεις».
Τελικά πόσο διαφορετική είναι η ζωή του πολιτικού από αυτήν του youtuber;
Ο youtuber πρέπει συνεχώς να αυξάνει το κοινό του με το να πείθει αγνώστους να γίνουν subscribers. Είναι ένα είδος συνεχούς πωλητή του εαυτού του. Επίσης, όμως, πρέπει να αποδείξει ότι μια άσκηση που θα κάνει, προκειμένου να επιτύχει ένα challenge θα είναι στο τέλος επιβραβευτική και θα αξίζει τον κόπο. Ο youtuber έχει με άλλα λόγια στον έπακρο βαθμό ιδιότητες, που είναι πολύ χρήσιμες τόσο για να είναι κανείς εργαζόμενος σήμερα, όσο και πολιτικός. Καθώς ζούμε στην εποχή, όπου ο κάθε εργαζόμενος καλείται να γίνει «μάνατζερ του εαυτού του» στον εργασιακό στίβο, αλλά ακόμη και να αυτοσκηνοθετεί τον εαυτό του, προκειμένου να βρίσκει δουλειές και να γλιτώνει την ανεργία, στην ουσία ο youtuber είναι η πεμπτουσία των εργασιακών συνθηκών στην ύστερη νεωτερικότητα εν γένει. Ταιριάζει, όμως, και με τον ρόλο του πολιτικού, καθώς το καθήκον των σύγχρονων πολιτικών είναι όλο και περισσότερο να πρέπει να πείσουν τον λαό ότι θα υποφέρει για ένα διάστημα για ένα υπέρτατο καλό, λ.χ. θα υποφέρει τις μνημονιακές περικοπές, προκειμένου να «βγούμε στις αγορές», θα αντέξει την καραντίνα για το κοινό καλό, θα αποδεχτεί την αποβιομηχάνιση της ευρωπαϊκής ηπείρου για χάρη του πολέμου στην Ουκρανία «για τις αξίες μας». Και ο youtuber, όμως, πρέπει ρητορικώς να πείθει τους subscribers ότι οι δοκιμασίες που θα υποστεί, προκειμένου να επιτευχθεί ένα εντελώς αυθαίρετο challenge, που έχει θέσει στον εαυτό του (όχι πάντως πιο αυθαίρετο από τα challenges που θέτουν οι σύγχρονοι πολιτικοί στις κοινωνίες), αξίζουν τον κόπο για αυτόν και τη θέαση ή τη συνδρομή για το κοινό. Γενικότερα, ο youtuber είναι μια μορφή που λειτουργεί περισσότερο με την πειθώ και τη συναίνεση, όλες αυτές τις επικοινωνιακές αρετές που ο Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρεί ως απαραίτητες για τη λειτουργία της διαβουλευτικής δημοκρατίας. Οι youtubers μεταξύ τους είναι μία κοινότητα αλληλοβοήθειας, καθώς αναλαμβάνουν κοινά πρότζεκτς και αναγνωρίζουν, κατά κανόνα, ο ένας την αξία του άλλου, σε αντίθεση λ.χ. με τους τράπερς, όπου το κλέος του καθενός βασίζεται μεταξύ άλλων και στα μπιφ του με ομοτέχνους και εν γένει στην επιτηδευμένη μνησικακία, τη μοναχικότητα και τη μισάνθρωπη επιδεικτική δαπάνη. Ακόμη κι όταν υπάρχουν, μεταξύ των youtubers, αύξουσες προκλήσεις, επικρατεί πνεύμα άμιλλας και ευγενούς συναγωνισμού.
Πρόκειται για μια κοινότητα απολύτως φιλική προς το τρέχον νεοφιλελεύθερο σύστημα, καθώς καλλιεργεί ένα success story ότι ο βολονταρισμός, ήτοι η καλλιέργεια ισχυρής θέλησης μπορεί να κάνει θαύματα και να φέρει υψηλότατη επιτυχία, αρκεί να συνδυάζεται με αυτοσκηνοθεσία και επιτυχημένη επικοινωνιακώς παρουσίαση του εαυτού, σαν να είμαστε «πλασιέ του εαυτού μας». Ακόμη και αυτό που μπορεί να ξενίσει περισσότερο στην κοινότητα των youtubers, ήτοι η αυθαιρεσία και για αυτό ο παιγνιώδης χαρακτήρας της προκλήσεως που τίθεται δίκην παιδιάς, είναι ακριβώς αυτό που ταιριάζει περισσότερο στην εποχή μας, όπου ο καπιταλισμός έχει αποδεσμευτεί πλήρως από τους κλασικούς του κανόνες, όπως λ.χ. τον προσπορισμό κέρδους μέσω ανταγωνισμού, και, στη μορφή του «καπιταλισμού της πλατφόρμας», διατηρείται στη ζωή μέσω του ότι τα βαθέα και επιφανειακά κράτη θέτουν στις κοινωνίες εντελώς αυθαίρετες προκλήσεις, όπως λ.χ. το να ακολουθήσουν πολεμικές επανεκκινήσεις της οικονομίας, που δεν συμφέρουν τους πολλούς, βιοπολιτικά μέτρα κοινωνικού πειραματισμού, εναλλαγές λιτότητας και ρευστότητας ως αντ χοκ μέτρα πειθάρχησης κ.ο.κ. Αν η νεωτερικότητα άρχισε φιλοσοφικώς από το κίνημα του νομιναλισμού, το οποίο πρέσβευε έναν συνδυασμό αυθαιρεσιοκρατίας και βολονταρισμού, ήτοι ότι η ελεύθερη θέληση του νεωτερικού υποκειμένου αυξάνεται ακριβώς όταν οι θείες εντολές είναι παντελώς αυθαίρετες και όχι εναρμονισμένες με τη φυσική τάξη του Μεσαίωνα, στην ύστερη νεωτερικότητα, το youtubing ακολουθεί την ίδια σύνθεση: Η θέληση του youtuber χαλυβδώνεται ακριβώς με το να θέτει εντελώς αυθαίρετα challenges στον εαυτό του. Όσο πιο αυθαίρετη η πρόκληση τόσο πιο πετυχημένο το υποκείμενο. Η τρέχουσα πολυπολιτισμικότητα είναι άλλωστε η εποχή των «γλωσσικών παιγνίων» του ύστερου Βίτγκενσταϊν, ο οποίος πρέσβευε ότι η γλώσσα δεν είναι παρά οι κανόνες ενός αυθαίρετου παιχνιδιού που αποκτά νόημα μόνο με το να το παίζει μια ορισμένη κοινότητα, χωρίς να είναι απαραίτητη ή δυνατή η συνεννόηση διαφορετικών κοινοτήτων σε έναν κοινό ορίζοντα νοήματος.
Για παρόμοιους λόγους, είναι δευτερεύον το ερώτημα που τίθεται για το ποια είναι η ιδεολογική ταυτότητα του Φειδία Παναγιώτου ή η κατηγορία ότι τη στερείται. (Παρεμπιπτόντως, του προσάπτεται ένα σύντομο νεανικό πέρασμα από το ΕΛΑΜ, για το οποίο ισχυρίζεται ότι οφείλεται στον αδελφό του, ενώ πριν από τις εκλογές είχε βολιδοσκοπήσει τους «Οικολόγους», με τους οποίους αισθάνεται ιδεολογική συγγένεια, αλλά αποφάσισε να κατέβει ως ανεξάρτητος. Η σκέψη του κινείται περισσότερο σε φιλελεύθερο πλαίσιο, ενώ τονίζει επίσης την οικολογία στα βιντεάκια του, ως βίγκαν που υπογραμμίζει την ανάγκη να μη σκοτώνουμε ζώα για τη διατροφή μας, μάλιστα εμφανίζεται σε ορισμένα να δίνει χρήματα για την απελευθέρωση μη ανθρώπινων ζώων που προορίζονταν για θάνατο και βρώση από ανθρώπους). Το ίδιο το youtubing αποτελεί έναν πολιτικό τρόπο υπάρξεως που συντονίζεται με τον τρέχοντα νεοφιλελευθερισμό μέσα από μια σειρά από στοιχεία: τον βολονταρισμό, την αυτοσκηνοθεσία, την αισιοδοξία, τη χρηματικοποίηση.
Βεβαίως, κανείς ακόμη στην Ελλάδα και την Κύπρο δεν έχει πετύχει αυτό που κατόρθωσε ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος πραγματοποίησε στην πολιτική ζωή τον ρόλο που είχε ως ηθοποιός, όταν υποδυόταν τον Πρόεδρο της Ουκρανίας. Πρόκειται για τη σύγχρονη επιτελεστικότητα που προστάζει «fake it until you make it», ήτοι «προσποιήσου ότι είσαι κάτι, μέχρι να καταφέρεις να γίνεις». Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ στο έργο Άγιος Ζενέ: Κωμωδός και Μάρτυρας αναφέρεται στους ηθοποιούς που υποδύονταν σατιρικώς ρόλους χριστιανών μέχρι που όντως μεταστρέφονταν στον χριστιανισμό, καθιστάμενοι πνευματικοί ταγοί των ομοτέχνων τους. Σήμερα αυτό το μοντέλο επιτελεστικότητας έχει μεταφερθεί στην πολιτική σταδιοδρομία. Και αυτό μάλλον έχει έρθει για να μείνει. Παρεμπιπτόντως, επειδή από μικρό κι από youtuber μπορεί να μάθεις την αλήθεια, ο Φειδίας Παναγιώτου έχει κάνει ένα ενδιαφέρον βιντεάκι για τον πόλεμο στην Ουκρανία, όπου, χωρίς να λαμβάνει θέση, αποδομεί πολλές πτυχές του κυρίαρχου δυτικού αφηγήματος σε διάλογο με καθηγητή του.
