Όπως ίσως έχει καταλάβει η πάντα διορατική και ενημερωμένη για τα της τεχνολογίας αναγνώστρια του «Κοσμοδρομίου», το αγαπημένο της σάιτ θα ήταν ενθουσιωδώς υπέρ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικές τεχνολογίες, αν ίσχυε ένας πολύ μακρύς κατάλογος προϋποθέσεων που αφορούν την ασφάλεια, τα πυρηνικά όπλα, την αξιοπιστία, το κόστος κλπ. Δυστυχώς όμως, καμία από αυτές τις προϋποθέσεις δεν ισχύει αυτή τη στιγμή, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχουν στην πιάτσα δύο ελαφρώς διαφορετικές απόψεις για το ζήτημα. Από τη μία, οι μεν εταιρείες πυρηνικών (και οι κυβερνήσεις που τους φουσκώνουν τις τσέπες με τα δικά μας λεφτά) λένε «Ναι στους αντιδραστήρες, είναι πλέον ασφαλείς (αν και όχι φτηνοί, αλλά αν πληρώνετε εσείς, τι μας νοιάζει εμάς;)». Από την άλλη, εμείς εδώ διαφοροποιούμαστε ελαφρώς λέγοντας «Όχι, τελεία και παύλα».
Όπως και αν έχει, δεδομένης αυτής της κριτικά θετικής άποψης που διατηρούμε για το ζήτημα, ομολογουμένως εκπλαγήκαμε όταν το αιλουροειδές «Μωυσής», σε πρόσφατη εκδήλωση δημοσίων σχέσεων έκανε μια αναφορά στο ζήτημα. Αυτό έγινε στα πλαίσια του 28ου Ετήσιου Συνεδρίου «Economist Government Roundtable», μιας ρουτινιέρικης γιορτούλας στην οποία διάφορα κυβερνητικά στελέχη πληρώνουν αδρά με κρατικά λεφτά τη συμμετοχή τους για να πιουν σαμπάνια και να συγχαρούν αλλήλους για τις μεγάλες τους επιτυχίες μπροστά στα κουρασμένα βλέμματα των δημοσιογράφων. Μάλιστα το γραφείο του Πρωθυπουργού εξασφάλισε φέτος μια μεγάλη αποκλειστικότητα: ο ηγέτης μας δεν παρουσιάστηκε σόλο, αλλά σε ντουέτο, αφού στο πλάι του εμφανίστηκε ένας άχρωμος και άοσμος φιλελεύθερος γραφειοκράτης, ο δικαίως ξεχασμένος απ’ όλους πρώην πρωθυπουργός της γείτονος και φίλης Ιταλίας, Ενρίκο Λέτα. («Μόνο αυτόν βρήκατε ρε άχρηστοι;» «Ολοι οι άλλοι είχαν ήδη κλείσει, μόνον αυτός ήταν διαθέσιμος να έρθει να περάσει μια βδομάδα πληρωμένες διακοπές, τι ήθελες να κάνουμε αφεντικό;»).
Ο αγαπητός σε όλους μας «Κούλης» συμμετείχε σε αυτό το πανηγυράκι όχι τόσο με σκοπό να παρέμβει στην εσωτερική πραγματικότητα της χώρας μας, αλλά μάλλον για να τοποθετήσει το όνομά του στον κατάλογο των υποψηφίων για κάποιο υψηλό ευρωατλαντικό αξίωμα όταν έρθει η ώρα, όταν δηλαδή θα έχει επιτελέσει το μεγάλο και ιστορικό έργο προσφοράς στην πατρίδα και έτσι θα έχει κλείσει τον κύκλο του ως πρωθυπουργός -ή όταν καταρρεύσει η κυβέρνησή του κάτω από το βάρος της συνειδητοποίησης απο το ευρύ κοινό της λαμογιάς, της ρεμούλας, του ξεπουλήματος κρατικής περιουσίας σε ημετέρους, της καταστροφής του περιβάλλοντος και της διάλυσης παραγωγικού και κοινωνικού ιστού που έχει προκαλέσει με εκπληκτική άνεση και κυνισμό η κυβέρνησή του. Όποιο από τα δύο γίνει πρώτο.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας ξεστόμισε λόγια που δεν θα πιστεύαμε ότι είναι δυνατόν να ακουστούν ακόμα και από το συνηθισμένο σε τέτοιες μεγαλαυχίες στόμα ενός γνήσιου Μητσοτάκη, εκπλήσσοντάς μας, όπως είπαμε, ευχάριστα. Για παράδειγμα έθεσε κάποια βαθιά υπαρξιακά ερωτήματα: «Η Ευρώπη ήταν και παραμένει ηγέτιδα δύναμη στην πυρηνική τεχνολογία. Η Ελλάδα δεν διαθέτει πυρηνική ενέργεια. Δεν υπάρχει τρόπος να φτάσουμε στο ουδέτερο ισοζύγιο εκπομπών χωρίς την πυρηνική ενέργεια. Επενδύουμε, λοιπόν, ως Ευρωπαίοι, στην επόμενη γενιά μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων; Έχουμε πραγματικά κάνει τις σωστές επιλογές για την πράσινη μετάβαση, τουλάχιστον προσδιορίζοντας τρεις ή τέσσερις κρίσιμες βιομηχανίες;» Έλα μου ντε; Και τι σχέση έχει η ευρωπαϊκή πρωτοπορία με την ελληνική έλλειψη πυρηνικών; Γιατί η τελευταία παρακινεί τους Ευρωπαίους να επενδύσουν στην επόμενη γενιά πυρηνικών; Η Ευρώπη περιμένει άραγε το παράδειγμα της Ελλάδας για να προχωρήσει στις επενδύσεις αυτές; Και γιατί ο πρωθυπουργός αναρωτήθηκε για τις τρεις τέσσερις κρίσιμες βιομηχανίες της Ευρώπης, όταν το ζήτημα έχει λυθεί τόσο κομψά στην Ελλάδα με την επιλογή των τριών τεσσάρων «δικών μας» παιδιών που έχουν πάρει ελευθέρας να κάνουν ότι θέλουν, όπου θέλουν, όταν θέλουν και να ξυρίσουν και όποιο βουνό θέλουν για να βάλουν αιολικά, αν θέλουν; Γιατί το ίδιο μοντέλο να μην εφαρμοστεί παντού;
Τέλος πάντων, ο Πρωθυπουργός, αφού έθεσε αυτά τα ασύνδετα μεταξύ τους ερωτήματα, φρόντισε κιόλας να απαντήσει μόνος του σε αυτά, με εξίσου αινιγματικό τρόπο. «Έχουμε χάσει το ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα στις ΑΠΕ και στην αυτοκινητοβιομηχανία», τόνισε, αναφερόμενος έτσι τόσο στην χαμένη μακρά παράδοση της χώρας μας στην παραγωγή αυτοκινήτων, αλλά απαντώντας ταυτόχρονα και στο ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινό που περίμενε με κομμένη την ανάσα τις ριζοσπαστικές του προτάσεις. Συνέχισε λέγοντας ότι θα πρέπει να δοθούν ισχυρά κίνητρα με την μορφή ευρωπαϊκών κονδυλίων στην κατεύθυνση της ανάπτυξης [μπλα μπλα μπλα] έρευνας τεχνολογίας και καινοτομίας [μπλα μπλα μπλα] αλλά χωρίς να ξεχνάμε και την κοινωνική συνοχή, που όπως ξέρουμε εμείς εδώ στην Ελλάδα είναι η πρωταρχική πολιτική προτεραιότητα της ΝΔ και του πρωθυπουργού προσωπικά. Ο οποίος Πρωθυπουργός, να προσθέσουμε εδώ, δεν ξέχασε να αναφέρει και το αγαπημένο του πρότζεκτ της «κοινής πυραυλικής άμυνας» της Ευρώπης, ένα σχέδιο πουμ αν και δεν θα προστατέψει εμάς από την Ρωσία, πάντως σίγουρα θα προστατέψει τα ήδη υψηλά περιθώρια κέρδους της αμερικανικής και (κυρίως!) της χειμαζόμενης ισραηλινής αμυντικής βιομηχανίας. Δυστυχώς, για την ώρα δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ένα τέτοιο μεγαλεπήβολο και ευγενικό σχέδιο θα γίνει πραγματικότητα. Υπάρχουν και άλλοι μουστερήδες που πουλάνε πυραύλους και μάλιστα είναι και Ευρωπαίοι.
Όπως και αν έχει, τα ευρωκονδύλια αυτά, τα οποία θα διατεθούν για έρευνα και καινοτομία στα πυρηνικά κλπ., θα προέρχονται από ένα κοινό αναπτυξιακό ταμείο που πρότεινε ο Πρωθυπουργός μας, τον οποίον είναι βέβαιο ότι οι ευρω-ηγεσίες (δεν) τον ακούν με προσοχή. Το ταμείο φυσικά δεν θα είναι τζάμπα: «Θα υπάρχουν αυστηρές προϋποθέσεις και θα απαιτούνται συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις», τόνισε. Μην νομίζετε ότι τη γλιτώσατε: Ευρώπη σημαίνει λιτότητα μέχρι να σβήσει ο ήλιος.
Αλλά, παρασυρθήκαμε. Το θέμα μας είναι οι λεγόμενοι «μικροί αρθρωτοί [πυρηνικοί] αντιδραστήρες» (small modular reactors, SNR). Ας δούμε γιατί ασχολείται μαζί τους ο μελλοντικός υποψήφιος για την θέση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ή για τη θέση Γραμματέα του ΝΑΤΟ. Όποια αδειάσει και του προσφερθεί ευγενικά πρώτη – νέος είναι, μπορεί να περιμένει.
Είναι η Πυρηνική το Μέλλον της Ενέργειας;
Όχι.
Δεν βαριέμαι το διάβασμα, γράψε λίγα λόγια…
Όπως ίσως έχει γίνει κατανοητό ως τώρα (ή ίσως όχι), η έννοια της «καινοτομίας» είναι πολλά πράγματα που κανένα τους δεν έχει σχέση με την τεχνολογική καινοτομία. Εδώ και λίγες δεκαετίες ανά τακτά χρονικά διαστήματα μια «καινοτομία» γίνεται της μόδας, εμφανίζεται ως η τεχνολογία που θα προκαλέσει επανάσταση και θα αλλάξει ριζικά τις ζωές μας – για να ξεχαστεί μετά από λίγο όταν η φούσκα σκάσει και το φανταστικό κεφάλαιο που δημιουργήθηκε από αυτήν εξαϋλωθεί.
Θυμάται κανείς πόσο σημαντικό και επαναστατικό θα ήταν το 5G; Λοιπόν, εφαρμόστηκε και έφερε και κάποιες αλλαγές σε κάποιους τομείς της παραγωγής – αλλά άλλαξε τις ζωές μας; Ακόμα χειρότερα, θυμάστε τι σημαντικές αλλαγές θα έφερναν το blockchain και τα κρυπτονομίσματα; Παρά τις φανφάρες, το blockchain δεν έχει καμία απολύτως εφαρμογή εκτός από τα κρύπτο, τα οποία όχι μόνο δεν έφεραν καμία αλλαγή, αλλά δεν θα μπορούσαν να φέρουν, αφού είναι μια καθαρή και ξάστερη απάτη που βασίζεται σε απληστία και τίποτα άλλο. Σε ένα άλλο παράδειγμα, το 2016 ο Ίλον Μασκ προέβλεπε ότι τα αυτο-οδηγούμενα οχήματα ήταν δύο ως τρία χρόνια μακριά· πόσο μακριά είναι σήμερα, ύστερα από το κλείσιμο των περισσότερων «καινοτόμων» εταιρειών που ασχολούνταν μαζί τους; Θυμάστε τους κβαντικούς υπολογιστές που θα έκαναν διάφορα θαυμαστά κατορθώματα; Ίσως όχι τόσο καθαρά, επειδή τους αντικατάστησε η Τεχνητή Νοημοσύνη με τη δική της φούσκα, θέμα που θα μας απασχολήσει σε άλλο άρθρο.
Αυτήν την περίοδο, ένα από τα ζητήματα της τεχνολογικής μόδας, μια από τις τάσεις που παρατηρούμε στον κόσμο της τεχνολογίας και των Venture Capital είναι οι μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες. Τι είναι αυτοί; Και γιατί δεν μας φτάνουν οι κανονικοί αντιδραστήρες και χρειαζόμαστε και μικρούς από πάνω;
Ένας κανονικός πυρηνικός αντιδραστήρας είναι μια μηχανή παραγωγής θερμικής ενέργειας από την ελεγχόμενη σχάση των πυρήνων κάποιων συγκεκριμένων ισοτόπων βαρέων μετάλλων, κυρίως ουρανίου (αλλά και θορίου, πλουτωνίου κλπ.). Η διαδικασία αυτή, η πυρηνική σχάση, παράγει τεράστιες ποσότητες θερμικής ενέργειας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Η βασική ιδέα ακούγεται ίσως απλή, αλλά και απλή δεν είναι και η εφαρμογή της έχει όπως ξέρουμε πολλά δυσεπίλυτα προβλήματα.
Προβλήματα που ξεκινούν ήδη από τις πρώτες μέρες εφαρμογής της τεχνολογίας αυτής, την δεκαετία του ’50 που οι πυρηνικοί αντιδραστήρες χρησιμοποιήθηκαν ως ένα ιδεολογικό όπλο και επίδειξη τεχνολογικής ανωτερότητας των δύο μεγάλων γεωπολιτικών μπλοκ. Άφθονες ήταν οι υποσχέσεις για δωρεάν ενέργεια από τη μία ή σοσιαλισμό στην εποχή του ατόμου από την άλλη κλπ. κλπ. Ο πρώτος αντιδραστήρας για ειρηνικούς σκοπούς κατασκευάστηκε το 1952 από τους Σοβιετικούς, με αποτέλεσμα και οι Δυτικοί να βιαστούν να κατασκευάσουν τους δικούς τους. Το πρόβλημα είναι ότι λόγω του ανταγωνισμού αυτού, από την αρχή χρησιμοποιήθηκαν ανώριμες τεχνολογίες για μια επικίνδυνη μορφή ενέργειας, με προφανή μειονεκτήματα ως προς την ασφάλεια. Σε γενικές γραμμές αυτές οι επικίνδυνες τεχνολογίες κληροδοτήθηκαν μέχρι και σήμερα, αφού ποτέ δεν δοκιμάστηκαν ευρύτερα άλλες, ενδεχομένως ασφαλέστερες και αποδοτικότερες πυρηνικές τεχνικές.
Οι υποσχέσεις δεν τηρήθηκαν. Το ρεύμα δεν έγινε ποτέ τζάμπα, οι αντιδραστήρες αποδείχτηκαν μη ασφαλείς, όσο για τον τεχνοσοσιαλισμό της αφθονίας στην ατομική εποχή, καλύτερα να μην μιλήσουμε. Βέβαια ως προς την ασφάλεια των πυρηνικών, έχουμε ένα σχετικό παράδοξο: ασφάλεια δεν υπάρχει πουθενά, όχι μόνο στα πυρηνικά. Οι παραδοσιακές πηγές ηλεκτρισμού, τα ορυκτά καύσιμα, είναι υπεύθυνες για τάξεις μεγέθους περισσότερους θανάτους ανά παραγόμενη μεγαβατώρα από τα πυρηνικά. Μόνο στις επτά μεγαλύτερες πόλεις της Ινδίας το ετήσιο κόστος σε ζωές λόγω καρκίνων από τη ρύπανση (δηλαδή τα ορυκτά καύσιμα) υπολογίζεται σε 33.000 θανάτους, νούμερο που είναι από μόνο του πολλές φορές μεγαλύτερο από το σύνολο των θανάτων που οφείλονται στα τρία μεγάλα πυρηνικά δυστυχήματα που είχαμε τα τελευταία 70 χρόνια.
Παρενθετικά, να παρατηρήσουμε ότι αυτή ήταν μια ανεπάρκεια των πράσινων κινημάτων, τα οποία επικεντρώθηκαν στον ιδεολογικά εύκολο στόχο του σταματήματος της πυρηνικής ενέργειας, αδιαφορώντας επί δεκαετίες για την γιγάντωση των ορυκτών καυσίμων. Κανονικά θα έπρεπε από την αρχή τα κινήματα αυτά να έχουν μια συνολική αντιμετώπιση. Ακόμα και πριν γίνουν γνωστά τα αποτελέσματα των αερίων του θερμοκηπίου, ήταν προφανή τα αποτελέσματα της μόλυνσης. Κανονικά το κριτήριο των κινημάτων θα έπρεπε να είναι η ασφάλεια των πηγών ενέργειας για ανθρώπους και περιβάλλον, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για πυρηνικά ή όχι. Ούτε πυρηνικά, ούτε ορυκτά, ούτε αιολικά θα έπρεπε να δεχόμαστε, αν αυτά διακινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές ή μόνιμη καταστροφή περιβάλλοντος, μια τάση που φαίνεται σε ένα βαθμό να έρχεται αργά στην επιφάνεια τα τελευταία χρόνια. Κάλλιο αργά…
Βέβαια, κατά κάποιον τρόπο τα πράσινα κινήματα ως προς τα πυρηνικά χτυπούσαν έναν εχθρό πεσμένο στο έδαφος. Τα μεγάλα πυρηνικά εργοστάσια στη Δύση είχαν τα δικά τους προβλήματα που οδήγησαν έτσι και αλλιώς στην σχετική παρακμή τους (με την ειδική εξαίρεση της Γαλλίας). Για αρχή, η κατασκευή ενός σταθμού συνεπάγεται τεράστια κόστη παγίων κεφαλαίων, κόστη που αυξάνονται όλο και πιο πολύ όσο περνούν τα χρόνια. Αντίθετα με το φυσικό αέριο ή τον άνθρακα, όπου το κύριο κόστος είναι το καύσιμο και τα λειτουργικά έξοδα, μισθοί κλπ., στα πυρηνικά το καύσιμο και τα λειτουργικά κόστη είναι μηδαμινό ποσοστό του κόστους. Αν και υπάρχει μεγάλη διαμάχη σχετικά στην βιβλιογραφία (η wikipedia έχει μια μεγάλη ποικιλία αναφορών), όλοι συμφωνούν ότι, αν τα πυρηνικά καταφέρουν να γίνουν τελικά κερδοφόρα, αυτό το καταφέρνουν μόνο μετά από πολλά χρόνια συνεχούς λειτουργίας, όταν επιτέλους κάνουν απόσβεση. Άρα μιλάμε για μια μια ιδιαίτερα μακροπρόθεσμη προοπτική, η οποία μάλιστα σκιάζεται από τα πιθανά κόστη ενός ατυχήματος. Ενας άλλος κίνδυνος που αντιμετωπίζει τώρα η Γαλλία είναι η διατάραξη της αλυσίδας εφοδιασμού με καύσιμο: για δεκαετίες το ουράνιο προερχόταν από τις πρώην αποικίες στην Αφρική, αλλά από ό,τι φαίνεται θα πρέπει τώρα η χώρα να κοιτάξει αλλού. Το κεφάλαιο συνήθως δεν ενδιαφέρεται για μια τέτοια αβέβαιη μακροπρόθεσμη προοπτική, για αυτό προτιμάει με κλειστά μάτια το φυσικό αέριο, το οποίο μπορεί να κάνει απόσβεση και να αποδώσει κερδοφορία μέσα σε ελάχιστο χρόνο και μάλιστα χωρίς τον παραμικρό κίνδυνο κόστους λόγω ατυχήματος: ενώ τα σχετικά σπάνια πυρηνικά ατυχήματα κοστίζουν στις εταιρείες, τα ορυκτά καύσιμα ουδέποτε συνδέθηκαν με κόστος λόγω ζημιών σε ανθρώπινες ζωές και υγεία, παρά τα συχνότατα ατυχήματα και το διαρκές ορατό κόστος σε μόλυνση.
Στην Δύση τα κόστη κατασκευής έχουν γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια, ενώ και οι καθυστερήσεις έχουν ξεπεράσει κάθε όριο. Για παράδειγμα, ο σταθμός του Olkiluoto 3 στην Φινλανδία, ο οποίος χρησιμοποιεί τον πολύ μοντέρνο και ασφαλή τύπο αντιδραστήρα EPR (European Pressurized Reactor) ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 2005 με αρχικό κόστος 3 δισ. € και αρχική ημερομηνία λειτουργίας το 2010. Η δοκιμαστική του λειτουργία ξεκίνησε μόλις το 2023 (με καθυστέρηση πάνω από 13 χρόνια!) και αν και έχει πλέον συνδεθεί με το δίκτυο, δεν έχει ακόμα σήμερα μπει σε πλήρη λειτουργία, ενώ το τελικό κόστος υπολογίζεται στα 11 ως 15 δισ. (υπάρχουν διάφορες προσφυγές που δεν έχουν εκδικαστεί ακόμα), από τα οποία μάλιστα πολλά τα πλήρωσε ως πρόστιμα ο κατασκευαστικός όμιλος. Προφανώς δεν μιλάμε για την ιδανική επένδυση. Ακόμα και έτσι, επειδή η διάρκεια ζωής του θα είναι πάνω από 50 χρόνια, τελικά υπάρχει το ενδεχόμενο να αποδειχτεί κερδοφόρος, κάποτε, ύστερα από δεκαετίες.
Στην Αμερική το πρώτο συμβόλαιο για νέο αντιδραστήρα μετά το ατύχημα του Three Mile Island (1979) δόθηκε το 2008 για κατασκευή δύο μονάδων στην Γεωργία. Η κατασκευή ξεκίνησε το 2010 με πολλές φανφάρες και την υποστήριξη του Ομπάμα. Η ανάδοχος εταιρία Westinghouse χρεοκόπησε το 2017 λόγω των τεράστιων υπερβάσεων στο κόστος και τις καθυστερήσεις. Οι δύο μονάδες δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί και το κόστος του από 8 δισ. δολάρια που ήταν ο προϋπολογισμός τους έχει ξεπεράσει τα 25 δισ. και τρέχει. Ειρήσθω εν παρόδω, αυτός είναι ο λόγος που οι Αμερικάνοι διατηρούν σε λειτουργία αρχαίους αντιδραστήρες που κανονικά θα έπρεπε να έχουν κλείσει εδώ και χρόνια: τα κόστη λειτουργίας για αντιδραστήρες που έχουν κάνει απόσβεση είναι πλέον πολύ μικρά, με αποτέλεσμα τα κέρδη να είναι πλέον πολύ καλά. Αντίθετα το κόστος για το κλείσιμο, τον καθαρισμό και την ασφαλή αποθήκευση των ραδιενεργών καταλοίπων είναι τεράστιο. Η γραμμή του κεφαλαίου εδώ και δεκαετίες είναι ότι «τα πυρηνικά δεν έχουν νόημα αυτή τη στιγμή εφόσον υπάρχει το φυσικό αέριο», μια γραμμή που δικαιώνεται (από άποψη κερδοφορίας) ακόμα και αν συνυπολογίσει κανείς τα κόστη για φορολογία άνθρακα που βαραίνουν το τελευταίο.
Υπό αυτές τις συνθήκες ελάχιστοι νέοι αντιδραστήρες σχεδιάζονται σε Ευρώπη και Αμερική, αντίθετα με τις ανατολικές χώρες και κυρίως Κίνα και Ινδία. Τα κόστη εκεί έχουν διατηρηθεί σε πολύ λογικότερα επίπεδα για πολλούς λόγους. Ενας από αυτούς (όχι ο μοναδικός) είναι η σημαντική ή και αποκλειστική συμμετοχή του κράτους. Οι δυτικοί αναλυτές επιμένουν ότι ένας ακόμα λόγος είναι τα μειωμένα μέτρα ασφαλείας. Δεν έχουμε δυνατότητα ελέγχου του ισχυρισμού αυτού, αλλά σε έναν βαθμό μπορούμε να αμφιβάλλουμε για αυτό. Ενας πολύ μεγάλος αριθμός από αντιδραστήρες νεότερης γενιάς λειτουργούν σε όλες αυτές τις χώρες εδώ και χρόνια, χωρίς καθόλου περιστατικά. Αν όντως τα μέτρα ασφαλείας ήταν μειωμένα, περιστατικά τύπου Τσερνόμπιλ ή Φουκουσίμα θα είχαν εμφανιστεί. Αλλά φυσικά όχι μόνο όλα αυτά είναι εικασίες, αλλά μια κακή στιγμή φτάνει να φέρει την καταστροφή…
Οι μικροί αντιδραστήρες και πώς να τους αγαπήσετε
Υπάρχει ένα γεγονός: η «πράσινη μετάβαση» και το «green new deal» δεν πρόκειται να σώσουν το περιβάλλον, αν μη τι άλλο επειδή οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αντίθετα με τα φιλικότερα προς το κεφάλαιο ορυκτά καύσιμα, δεν είναι επαρκώς κερδοφόρες. Επιπλέον απαιτούν από πάνω και τεράστιες επενδύσεις για επέκταση δικτύων και αποθήκευση ενέργειας (π,χ. αντλησιοταμίευση κλπ.), ώστε να είναι αποδοτικές, όταν δεν υπάρχει ήλιος ή αέρας. Είδαμε όμως ότι και τα πυρηνικά έχουν τα δικά τους προβλήματα για το κεφάλαιο. Μια λύση επομένως που προτάθηκε για την επίτευξη των στόχων άνθρακα, είναι τα μικρά αρθρωτά πυρηνικά. Αυτά (υποτίθεται ότι) θα είναι μικροί αντιδραστήρες με μέγιστη απόδοση 300 MWe (μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας), όταν ένας κανονικός αντιδραστήρας μπορεί να αποδίδει δέκα φορές περισσότερο.
Το μικρό τους μέγεθος (υποτίθεται ότι) θα επιτρέπει την εγκατάστασή τους σε δύσκολα σημεία, χωρίς πρόσβαση στις τεράστιες ποσότητες νερού για ψύξη που χρειάζονται οι κανονικοί αντιδραστήρες, οι οποίοι είναι πάντα παραθαλάσσιοι ή πάνω σε μεγάλα ποτάμια. Επίσης το μικρό μέγεθος (υποτίθεται ότι) θα αυξάνει την ασφάλεια. Οι αντιδραστήρες αυτοί θα μπορούν να καλύπτουν γρήγορα τοπικές ανάγκες, π.χ. μιας πόλης ή μιας βιομηχανικής μονάδας, μειώνοντας τα κόστη για δίκτυα και μεταφορά ενέργειας από μακριά. Η αρθρωτή τους φύση (υποτίθεται ότι) σημαίνει ότι αν ένας δεν φτάνει, εύκολα μπορούμε να φέρουμε και έναν δεύτερο ή έναν τρίτο, αντιμετωπίζοντας έτσι τις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τέλος (υποτίθεται ότι) θα κατασκευάζονται κεντρικά και μαζικά, μειώνοντας δραματικά το κόστος ανά μονάδα και θα μεταφέρονται εύκολα και γρήγορα στο σημείο εγκατάστασης με το κλειδί στο χέρι, έτοιμοι να πάρουν μπροστά.
Η Ευρώπη οφείλει να βιαστεί: υπάρχουν ήδη 19 χώρες που αναπτύσσουν διάφορα μοντέλα SMR, ενώ Ρωσία και Κίνα (δηλαδή οι κακοί) έχουν ήδη θέσει σε λειτουργία τα δικά τους μοντέλα από το 2019 και 2021 αντίστοιχα. Και αν της Ρωσίας είναι απλώς ένας τροποποιημένος αντιδραστήρας πυρηνικού παγοθραυστικού, δηλαδή όχι ακριβώς ένα SMR, της Κίνας είναι ένα πρωτοποριακό σχέδιο υψηλής τεχνολογίας που έχει δυνατότητες να αποδειχτεί ιδιαίτερα ασφαλές και αξιόπιστο. Αν εμείς οι Ευρωπαίοι δεν θέλουμε να μείνουμε πίσω, θα πρέπει γρήγορα να αναπτύξουμε τα δικά μας συστήματα, τα οποία (υποτίθεται ότι) θα μας επιτρέψουν να πιάσουμε τους αυστηρούς στόχους που έχουμε θέσει στους εαυτούς μας για εκπομπή αερίων θερμοκηπίου μέχρι το 2050. Η ενδιαφερόμενη αναγνώστρια μπορεί να διαβάσει τον πλήρη κατάλογο των (υποτιθέμενων) πλεονεκτημάτων στην σχετική διαφημιστική σελίδα της Ε.Ε. (η οποία υποθέτουμε ότι αποτελεί πηγή ενημέρωσης και του πρωθυπουργού μας), ενώ μπορεί να χαθεί ρεμβάζοντας στις λυρικές ομιλίες των γραφειοκρατών των Βρυξελών στο πρόσφατο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Βιομηχανικής Συμμαχίας για τους SMR που έγινε μόλις τον περασμένο Μάιο.
Η πραγματικότητα βέβαια απέχει πολύ από το εικονικό ευχολόγιο των κατευθυντηρίων γραμμών της Ε.Ε. Για αρχή, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ούτε ένα πρωτότυπο σε λειτουργία στην Ευρώπη ή την Αμερική που να δοκιμάζει τις αρχές λειτουργίας ενός SMR. Μάλιστα, η πιο προχωρημένη από τις αμερικανικές εταιρείες του χώρου, η NuScale, ακύρωσε προηγούμενα σχέδια λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, δεχόμενη ένα σοβαρό χτύπημα στη μετοχή της και αυξάνοντας τον σκεπτικισμό συνολικά για τους SMR. Βέβαια τελικά επενδυτές δεν λείπουν. Για παράδειγμα έχουμε τον Μπιλ Γκέιτς και την εταιρία του, την Terrapower, που σκοπεύει να κατασκευάσει έναν πρωτοποριακό αντιδραστήρα νατρίου ταχέων νετρονίων, ο οποίος (υποτίθεται ότι) θα καλύπτει ακριβώς τις ανάγκες ρεύματος βάσης αργά το απόγευμα και νωρίς το πρωί, όταν δηλαδή τα ηλιακά δεν λειτουργούν, αλλά οι ανάγκες είναι μεγάλες.
Υπάρχουν πάνω από 80 πρωτοποριακές προτάσεις στην πιάτσα, κάτι που εντείνει τη σύγχυση και δυσκολεύει την χρηματοδότηση. Οι δυσκολίες χρηματοδότησης έχουν να κάνουν και με το γεγονός ότι αυτά τα σχέδια γίνονται περισσότερο για να τραβήξουν κεφάλαια από επενδυτές, παρά για να δημιουργήσουν όντως έναν αντιδραστήρα. Οι υποσχέσιες τους είναι εκπληκτικά αισιόδοξες: ότι θα βρίσκονται σε μαζική παραγωγή σε δέκα χρόνια από τώρα, ότι θα καλύψουν τα κενά των ανανεώσιμων, ότι θα είναι ασφαλείς κλπ. κλπ.
Όμως τίποτε από αυτά δεν είναι δοκιμασμένο. Αυτό που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι ότι το κόστος του ρεύματος ανά κιλοβατώρα θα είναι μεγαλύτερο από SMR παρά από συμβατικούς αντιδραστήρες, τουλάχιστον για όσο διάστημα δεν έχει επιτευχθεί μαζική παραγωγή -και κανείς δεν μπορεί να βεβαιώσει ότι θα υπάρξουν ανάγκες για μερικές δεκάδες χιλιάδες SMR, που είναι το επίπεδο μαζικής παραγωγής που απαιτείται για να πέσει το κόστος τους. Το ζήτημα της ασφάλειας αμφισβητείται με βάση πολύ καθαρά επιστημονικά επιχειρήματα που έχουν να κάνουν με το μικρό τους μέγεθος και άρα την μεγαλύτερη αναλογία επικίνδυνων νετρονίων ανά μονάδα επιφάνειας του αντιδραστήρα: τα επικίνδυνα ισότοπα σε έναν αντιδραστήρα δεν προέρχονται από το σχάσιμο υλικό αλλά από τις ακτινοβολημένες από νετρόνια επιφάνειες του, πράγμα που σημαίνει ότι τα SMR θα είναι πιο δύσκολα στην απόσυρσή τους από τους συμβατικούς αντιδραστήρες.
Λοιπόν, θα μας φέρει ο Μητσοτάκης πυρηνικούς αντιδραστήρες στην Ελλάδα;
Η στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι, ως συνήθως σε τέτοια ζητήματα υψηλής τεχνολογίας, μια σειρά από μεγάλα λόγια και ευχολόγια. Δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή κανένα ευρωπαϊκό πρότυπο SMR, όπως κουτσά στραβά υπάρχουν αμερικανικά ή κινεζικά, μόνο σχεδιασμοί επί χάρτου και προσκλήσεις ενδιαφέροντος για την μεγάλη βιομηχανία. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της αποκοπής από την πραγματικότητα, είναι επαρκές να αναλογιστούμε ότι η Επιτροπή συχνά τα τελευταία χρόνια παροτρύνει το ευρωκεφάλαιο να ανακτήσει την παγκόσμια πρωτοπορία στην παραγωγή ημιαγωγών, στην τεχνητή νοημοσύνη, τους κβαντικούς υπολογιστές κλπ. με μηδενικά πάντα αποτελέσματα. Η Ευρώπη έχει πάψει να είναι το κέντρο του κόσμου, αλλά δεν το έχει καταλάβει. Οι εκκλήσεις σε συναγερμό για την έφοδο στην παγκόσμια τεχνολογική αγορά είναι συχνά αστείες: το πρώτο διερευνητικό συνέδριο στην Ευρώπη για SMR με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα έγινε, όπως είπαμε, τον Μάιο, όταν σε άλλες χώρες υπάρχουν ήδη πρωτότυπα.
Άρα, συμπερασματικά, ως προς την Ελλάδα: δεν υπάρχουν μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες στην Ευρώπη. Δεν υπάρχουν στην Αμερική. Δεν υπάρχουν πουθενά. Από πού θα τους αγοράσουμε για να τους φέρουμε εδώ; Επίσης: Δεν πρόκειται να υπάρξει μαζική παραγωγή (που θα ρίξει το κόστος) τέτοιων συσκευών στις επόμενες λίγες δεκαετίες. Αυτή τη στιγμή υπάρχει η πιθανότητα να μην υπάρξει ποτέ μαζική παραγωγή και να παραμείνουν μια πολύ ειδική και ακριβή εφαρμογή.
Από την άλλη, κανονικός πυρηνικός αντιδραστήρας δεν μπορεί να γίνει στην Ελλάδα, επειδή το κόστος ενός δυτικού αντιδραστήρα (πάνω από 15-20 δισ. δολάρια) δεν το σηκώνουμε, ενώ δεν υπάρχει ενδεχόμενο να ζητήσουμε έναν κινέζικο ή ρώσικο που είναι πολύ πιο φτηνοί. Το ενδεχόμενο εγκατάστασης πυρηνικού σταθμού στη χώρα αυτή τη στιγμή είναι απομακρυσμένο λόγω κόστους και περίπτωση ευρωπαϊκής χρηματοδότησης δεν φαίνεται πολύ πιθανή.
Οι ανοησίες που είπε ο Έλλην Πρωθυπουργός δεν αφορούσαν την πτωχή πλην τιμία χώρα μας, αλλά το ευρύτερο όραμα μιας ισχυρής Ευρώπης (που είναι το σπίτι μας), με άφθονη φτηνή ενέργεια, μιας Ευρώπης (που είναι το σπίτι μας) που θα μπορεί να έχει ρόλο στο διεθνές σκηνικό και να καθορίζει τις εξελίξεις στην τεχνολογία και την διεθνή πολιτική, υπό τη σοφή ηγεσία ενός Μητσοτάκη που μιλάει πρώτα ως Ευρωπαίος πολίτης και ηγέτης και μετά ως περήφανος Έλλην, έχοντας το αετίσιο βλέμμα του στραμμένο σταθερά στο μέλλον -και μετά ξύπνησε.
Να δούμε πότε θα ξυπνήσουμε κι εμείς, οι πτωχοί πλην τίμιοι υποτελείς της κληρονομικής βορειοκορεατικού τύπου μοναρχίας της Μεσογείου, εδώ, στις νότιες εσχατιές της Ευρώπης. (Και οι Βορειοκορεάτες έχουν τουλάχιστον τα πυρηνικά…).
