Σοκαριστικές αποκαλύψεις στην Ιταλία έφεραν πρόσφατα την προσοχή στο αυξανόμενο πρόβλημα της σύγχρονης δουλείας στη χώρα, ιδίως σε σχέση με τους μετανάστες εργάτες γης. Τα στοιχεία ανέδειξαν την εκμετάλλευση, τις παράνομες πρακτικές και τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας.
Τον Ιούλιο, η σύλληψη δύο επικεφαλής συμμοριών στην επαρχία της Βερόνα, στην Ιταλία, αποκάλυψε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες εργάτες στη χώρα. Το περιστατικό αυτό πυροδότησε εκκλήσεις για ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση του συστημικού προβλήματος.
Η σύγχρονη δουλεία είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές και έχει πολλές ονομασίες, όπως η εμπορία ανθρώπων, η καταναγκαστική εργασία, ο αναγκαστικός ή δουλοπρεπής γάμος, η σεξουαλική εκμετάλλευση, οι πρακτικές που μοιάζουν με δουλεία και η πώληση και εκμετάλλευση παιδιών.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Δουλείας 2023 που καταρτίστηκε από το Walk Free Foundation, σε συνεργασία με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας του ΟΗΕ και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, περίπου 10 εκατομμύρια περισσότερα άτομα, συμπεριλαμβανομένων ανδρών, γυναικών και παιδιών, έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης ως θύματα «νέας δουλείας» από το 2016.
Αυτή η επιδείνωση της κατάστασης συνέβη εν μέσω κλιμακούμενων και πολύπλοκων ένοπλων συγκρούσεων, εκτεταμένων περιβαλλοντικών κρίσεων, απειλών κατά της δημοκρατίας σε πολλές χώρες, οπισθοδρομήσεων στα δικαιώματα των γυναικών παγκοσμίως και των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19.
Το «Caporalato» και η εκμετάλλευση της εργασίας στην Ιταλία
Τον Ιούνιο, ο θάνατος ενός 31χρονου Ινδού εργάτη γης κοντά στη Ρώμη έγινε πρωτοσέλιδο μετά από ένα τραγικό ατύχημα κατά το οποίο ένα μηχάνημα περιτυλίγματος του έκοψε το χέρι και του συνέθλιψε τα πόδια.
Ο Satnam Singh, ο οποίος απασχολούνταν παράνομα, φέρεται να εγκαταλείφθηκε από τον εργοδότη του στην άκρη του δρόμου, όπου πέθανε από αιμορραγία.
Ο θάνατος του Singh έφερε στο φως τις απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες βρίσκονταν οι εκμεταλλευόμενοι μετανάστες εργάτες στην Ιταλία.
Κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης διαμαρτυρίας στην κεντρική πόλη Λατίνα μετά το θάνατό του, το συνδικάτο CGIL κατήγγειλε την εκμετάλλευση των εργαζομένων αυτών από συμμορίες, η οποία είχε στοιχίσει τη ζωή σε 3.208 άτομα, εκ των οποίων 2.123 στη γεωργία και 897 στον τριτογενή τομέα, το 2023. Αυτό, δήλωσε η ομάδα, ήταν «μόνο η κορυφή του παγόβουνου».
Σύμφωνα με μια άλλη ιταλική συνδικαλιστική οργάνωση, την FLAI-CGIL, περίπου 420.000 άνθρωποι, κυρίως μετανάστες, απασχολούνται και εκμεταλλεύονται παράνομα στην εντατική γεωργία σε ολόκληρη τη χώρα.
Για τους εργαζόμενους αυτούς, αυτό σημαίνει ότι κερδίζουν λιγότερα από τον υποχρεωτικό κατώτατο μισθό. Ορισμένοι λαμβάνουν πενιχρά 3,50 ευρώ (3,79 δολάρια) για ένα κιβώτιο με 300 κιλά (περίπου 660 κιλά) ντομάτες. Επιπλέον, οι εργοδότες παρακρατούν ένα μέρος του μισθού τους με το πρόσχημα των «πρόσθετων αμοιβών», οι οποίες καλύπτουν τη μεταφορά στα χωράφια ή τα γεύματα κατά τη διάρκεια των ωρών εργασίας.
Όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας, η πλειοψηφία υφίσταται κακομεταχείριση από τους εργοδότες τους, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής ή ψυχολογικής βίας, των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης και της έλλειψης σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Η Ιταλία έχει μια μακρά ιστορία παράνομης πρόσληψης και εκμετάλλευσης της εργασίας, γνωστή ως «caporalato», η οποία αμαυρώνει την εκτεταμένη αλυσίδα εφοδιασμού που είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά των ιταλικών αγροδιατροφικών προϊόντων στα παγκόσμια τραπέζια και στα ράφια των αγορών.
Οι αγρότες αναθέτουν την πρόσληψη, τη μεταφορά και την επίβλεψη των εργατών στο χωράφι σε «caporali», ή αλλιώς σε αρχηγούς συμμοριών.
Αυτοί οι παράνομοι μεσάζοντες έχουν αναπτύξει νέες μεθόδους και έχουν προσαρμόσει τα εκμεταλλευτικά τους συστήματα σε όλη την Ιταλία, από τις Άλπεις έως τη Σικελία, για να εκμεταλλευτούν τα τρωτά σημεία των περιβαλλόντων στα οποία δραστηριοποιούνται, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες.
Απαιτείται ολιστική προσέγγιση
Για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, τα τελευταία χρόνια τόσο το ιταλικό κοινοβούλιο όσο και η κυβέρνηση έχουν κάνει προοδευτικά βήματα προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικής ποινικοποίησης, διευρύνοντας τον κατάλογο των ατόμων που λογοδοτούν και εισάγοντας επιβαρυντικούς παράγοντες.
Όπως δήλωσε ο Luca Masera, καθηγητής ποινικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Μπρέσια:
Το 2011, η Ιταλία εισήγαγε το νέο αδίκημα της εργασιακής εκμετάλλευσης, καλύπτοντας ένα κενό που υπήρχε στο παρελθόν, καθώς το ποινικό μας δίκαιο τιμωρούσε μόνο τις πιο σοβαρές περιπτώσεις δουλείας. Πιστεύω ότι έχουμε πλέον τα νομικά εργαλεία για να δράσουμε, οπότε το πρόβλημα δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη θέσπιση νέων εγκλημάτων ή την αύξηση των ποινών. Πρέπει να αλλάξουμε ένα οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην εκμετάλλευση ευάλωτων εργαζομένων.
Στην τελευταία της έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο, η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της εμπορίας ανθρώπων (GRETA) προέτρεψε τις ιταλικές αρχές να αναλάβουν περαιτέρω δράση κατά της εμπορίας ανθρώπων, ιδίως με την ενίσχυση των μέτρων για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση και την εξασφάλιση αποζημίωσης για τα θύματα.
Η GRETA τόνισε επίσης ότι τα περιοριστικά μέτρα μετανάστευσης που εφαρμόζει η ιταλική κυβέρνηση «δημιουργούν ένα κλίμα ποινικοποίησης των μεταναστών», με αποτέλεσμα πολλά πιθανά θύματα εμπορίας ανθρώπων να αποφεύγουν να καταγγείλουν τις υποθέσεις τους λόγω του φόβου της κράτησης και της απέλασης.
Η ακροδεξιά κυβέρνηση της Ιταλίας, με επικεφαλής την πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, έχει δεσμευτεί να πατάξει την παράτυπη μετανάστευση προς τη χώρα, εφαρμόζοντας αυστηρότερες κυρώσεις για τους διακινητές ανθρώπων, σε μια προσπάθεια να ελέγξει τις μεταναστευτικές ροές από τη Βόρεια Αφρική.
Αν και έχουν καταβληθεί προσπάθειες από νομοθετικής πλευράς, οι αναλυτές σημειώνουν ότι το ζήτημα της εργασιακής εκμετάλλευσης εξακολουθεί να μην διώκεται επαρκώς.
Όπως δήλωσε ο Ruggero Scaturro, αναλυτής στην Παγκόσμια Πρωτοβουλία κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος:
Πιθανότατα για πάρα πολύ καιρό, η προσέγγιση της ποινικής δικαιοσύνης υπέφερε και εξακολουθεί να υποφέρει από ένα σύστημα προσανατολισμένο σε ένα είδος παιχνιδιού «κλεφτών και αστυνόμων» όπου η ανάγκη να βρεθεί μια τυπική συνιστώσα του οργανωμένου εγκλήματος στα συστήματα εκμετάλλευσης της εργασίας τείνει να επισκιάζει τις έρευνες για την εκμετάλλευση που βρίσκεται στον πυρήνα τους.
Σύμφωνα με τον Scaturro, οι εισαγγελείς θα πρέπει να επικεντρωθούν λιγότερο στην επιβολή του ποινικού δικαίου και την τιμωρία των δραστών και, αντίθετα, να δώσουν προτεραιότητα στην υποστήριξη των θυμάτων.
«Η τιμωρία των εγκληματιών θα γινόταν τότε μια πτυχή μιας πιο ολιστικής προσέγγισης που θα αποτιμά εξίσου την ποινικοποίηση και την προστασία των εργαζομένων».
