Η δημοκρατία ιστορικά έχει υπάρξει χωρίς τον φιλελευθερισμό και ο φιλελευθερισμός χωρίς τη δημοκρατία. Διαφορετικά: η δημοκρατία διαμορφώθηκε ανεξάρτητα από τις φιλελεύθερες αρχές και δεν είχε ανάγκη τον φιλελευθερισμό ως προϋπόθεση προκειμένου να υπάρξει, να διαμορφωθεί και να παγιωθεί ως καθεστώς. Το ίδιο ισχύει και για τον φιλελευθερισμό σε σχέση με τη δημοκρατία.

Δημοκρατικές αρχές όπως αυτές της ισότητας, της αρχής της πλειοψηφίας και της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή της αρχής ότι η κυρίαρχη εξουσία ανήκει στον λαό, δεν προϋπέθεταν φιλελεύθερες αρχές, όπως αυτές της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων και των μειονοτήτων, προκειμένου να υπάρξουν και να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο δημοκρατικής διακυβέρνησης.

Γιατί σημειώνουμε τα προηγούμενα; Διότι στην εποχή μας, ανεξάρτητα από τις προθέσεις μας, μπορεί να τεθεί το εξής ερώτημα από τα ίδια τα πράγματα: είναι προτιμότερο ή περισσότερο ανεκτό ένα φιλελεύθερο αντιδημοκρατικό καθεστώς ή ένα δημοκρατικό αντιφιλελεύθερο καθεστώς;

Προφανώς, πολλοί αναγνώστες και πολλές αναγνώστριες θα αρνηθούν (και δικαίως) να απαντήσουν σε ένα τέτοιο ερώτημα, υπό τη μορφή διλήμματος. Πιθανώς να ισχυριστούν ότι τίποτε από τα δύο δεν είναι προτιμότερο ή περισσότερο ανεκτό. Ωστόσο, η μη απάντηση, αν δεν αποτελεί υπεκφυγή, το λιγότερο αποκρύβει κάποια πράγματα. Αντιθέτως, η απάντηση, όποια κι αν είναι αυτή, φανερώνει ορισμένα σημαντικά πράγματα, όπως:

Πρώτον, την ένταση και την πόλωση που υποφώσκει μεταξύ των δημοκρατικών και των φιλελεύθερων αρχών στο εσωτερικό της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μια ένταση που συνεχώς ενισχύεται, τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία, και ο ανώτερος βαθμός της οποίας έχει παρατηρηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, με χαρακτηριστικά πολιτικά γεγονότα την εισβολή στο Καπιτώλιο της 6ης Ιανουαρίου 2021 οπαδών του πρώην Αμερικανού προέδρου (Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης, σελ. 159-178) και εκ νέου υποψηφίου για την αμερικανική προεδρία Ντόναλντ Τραμπ, και την πρόσφατη δολοφονική απόπειρα εις βάρος του στις 13 Ιουλίου 2024.

Δεύτερον, την πιθανότητα μια εκ των δύο τάσεων (η φιλελεύθερη ή η δημοκρατική) δυνητικά να ηγεμονεύσει απόλυτα στο εσωτερικό ενός φιλελεύθερου δημοκρατικού καθεστώτος, καθώς και την ανοχή που δυνητικά μπορεί να υπάρξει απέναντι στην απόλυτη κυριαρχία μιας τέτοιας τάσης, η οποία θα μπορούσε να μετασχηματίσει το καθεστώς είτε προς μια αυταρχική μη/αντι-φιλελεύθερη κατεύθυνση, στην οποία θα ήταν παντοδύναμη μια δημοκρατική πλειοψηφία, είτε προς μια αυταρχική μη/αντι-δημοκρατική κατεύθυνση, στην οποία θα ήταν παντοδύναμη μια φιλελεύθερη μειοψηφία.

Στο πλαίσιο των δύο προηγούμενων παρατηρήσεων θα πρέπει να τονιστεί ότι ο λόγος περί λαϊκισμού μπορεί να ερμηνευτεί, μεταξύ άλλων, και ως ένα είδος φιλελεύθερης αυτοκατανόησης, ως μια φιλελεύθερη έκφραση άμυνας και φόβου, ελιτίστικου χαρακτήρα, απέναντι στην πιθανότητα ανάδυσης μιας δημοκρατικής ή λαϊκής πλειοψηφίας, μιας αναδυόμενης τυραννικής δύναμης που θα εδράζεται σε τάξεις των σύγχρονων πληβείων: αξέχαστη και αξιομνημόνευτη σε αυτό το πλαίσιο είναι η αναφορά της Χίλαρι Κλίντον στους οπαδούς του Ντόναλντ Τραμπ ως basket of deplorables το 2016.

Η πολιτική ένταση που παραδοσιακά ενυπάρχει στη σχέση φιλελευθερισμού και δημοκρατίας έχει υποτιμηθεί λόγω της κυριαρχίας του οικονομικού-ιδεολογικού ανταγωνισμού μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο, ιστορικά, ο φιλελευθερισμός ανέκαθεν ήταν φοβικός απέναντι στις δημοκρατικές αρχές και προσπαθούσε να ελέγξει, να περιορίσει και να φέρει στα φιλελεύθερα μέτρα του τη δημοκρατία.

Στην εποχή μας τίθεται το εξής καίριο ερώτημα, το οποίο μπορεί να φαντάζει πρώιμο αλλά χρήζει διερεύνησης: Ζούμε, άραγε, τα αρχικά στάδια της διαμόρφωσης ενός αγεφύρωτου χάσματος μεταξύ φιλελευθερισμού και δημοκρατίας; Διαφορετικά: Βρισκόμαστε στην απαρχή μιας πορείας αποσύνδεσης και χωρισμού του πολιτικού φιλελευθερισμού από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία; Τέλος, το ερώτημα μπορεί να τεθεί περισσότερο προκλητικά κι ως εξής: Βρισκόμαστε στην αρχή του τέλους της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Αμερική;