Στα μισά του δρόμου από την Αθήνα προς τη Θήβα υπάρχει ένα κουφάρι που θυμίζει τα χρόνια της ευημερίας. Ή μάλλον, όχι ακριβώς τα χρόνια της ευημερίας, αλλά τα χρόνια της νεοφιλελέ μεταστροφής της ελληνικής κοινωνίας, τότε που μιλούσαν για «Ελλάδα ισχυρή στα Βαλκάνια», τότε που η ευημερία έγινε υποχρέωση και μέτρο επιτυχίας, στην πραγματικότητα επίθεση σε έναν τρόπο ζωής αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Ο Σείριος τώρα μοιάζει με ένα άδειο κουφάρι, με τα περισσότερα καταστήματα ξενοίκιαστα, ένα ωραίο σέτινγκ μετα-αποκαλυπτικής ταινίας που δυστυχώς, όπως όλα τα ιδιωτικά πράγματα που καθορίζουν το τοπίο μας θέλει άδεια για να το κάνεις κομμάτι της εικονογραφίας μας. Όλη η γύρω περιοχή ήταν ένα μεγάλο δάσος, συνέχεια του δάσους της Πάρνηθας. Όταν κάηκε είχα μια ηλικία περισσότερο από αρκετή για συνειδητοποιήσω το μέγεθος της αλλαγής. Όπως και το δάσος πριν από τις Αφίδνες κάποια χρόνια αργότερα, πολύ μετά η περιοχή ανάμεσα στα Δερβενοχώρια και στα Βίλια, αυτές οι εκτάσεις έπαψαν για πάντα να είναι δάσος και αυτό έγινε σε διάστημα λιγότερο από μία γενιά.
Στις περιοχές αυτές πια αναπτύσσονται ανθρώπινες δραστηριότητες, οι δρόμοι έχουν μεγαλώσει και πληθύνει κατακερματίζοντας, ακόμα και καταστρέφοντας το τοπίο, πρακτικά προκαθορίζοντας την πορεία αφανισμού ολόκληρων οικοσυστημάτων. Εκπαιδεύοντας ακόμα ανθρώπους στην ασχήμια που τους αρμόζει: τα όμορφα τοπία τα πληρώνεις, δεν είναι για χόρταση και τα έχουμε για τους τουρίστες. Το αν αυτή η καταστροφή απέδωσε τουλάχιστον κάποιο κοινωνικό ώφελος, είναι αμφισβητήσιμο. Το επίπεδο ζωής απλά έχει κατρακυλήσει, δεν θυμίζει τίποτα από την αισιοδοξία του ’90. Με λίγα λόγια μιλάμε για ένα τεράστιο οικολογικό αποτύπωμα, για οριστική υποβάθμιση οικοσυστημάτων που δεν μεταφράστηκε σε καλύτερο επίπεδο ζωής αλλά σε γρήγορο υπερπλουτισμό ενός πολύ μικρού ποσοστού.
Μέσα στην ίδια διάρκεια η γενιά μου έχει βιώσει, είδε με τα μάτια της και την κατάρρευση άλλων οικοσυστημάτων. Ο βυθός στις παραλίες του Κορινθιακού είναι σχεδόν νεκρός, το έχει αντιληφθεί όποιος το 90κάτι είχε μια ηλικία αρκετή για να θυμάται πώς ήταν μια βόλτα με μάσκα και αναπνευστήρα. Στις παραλίες των παιδικών μου χρόνων θυμάμαι βυθούς με ψάρια, αστερίες και ολοθούρια. Έχω χρόνια να συναντήσω αστερία σε αυτά τα μέρη.
Και η Αθήνα έχει αλλάξει. Από τη δεκαετία του 2000 έχουμε μια νέα γενιά πολυώροφων πολυκατοικιών πιο άσχημων από τις εργολαβικές του 50. Παραδόξως, ενώ όλοι καταριούνται την αντιπαροχή και το τσιμέντο, δεν είναι ένα διαφορετικό είδος ανθρώπου αυτό που θα αγοράσει από το τελευταίο κύμα κακοσχεδιασμένου νεόδμητου τσιμέντου. Σε ένα περιβάλλον υποτίθεται αυξημένης εγρήγορσης για το περιβάλλον με καθολικά χαρακτηριστικά, από επιχειρήσεις, κυβερνητικά στελέχη, μέινστριμ μίντια, δεν έχει υπάρξει καμία μέριμνα αποτυπωμένη σε πολιτικά μέτρα ώστε να βελτιωθεί, έστω να διατηρηθεί η ποιότητα ζωής σε ότι αφορά το περιβάλλον. Νέοι δρόμοι έχουν δοθεί σε κυκλοφορία, υπήρξε μια ανεξέλεγκτη αστική ανάπτυξη στα Μεσόγεια και μια καινούρια ετοιμάζεται με πανηγυρισμούς στο Ελληνικό. Τα αυτοκίνητα έχουν γίνει μεγαλύτερα, βαρύτερα, πιο ενεργοβόρα, με ό,τι σημαίνει αυτό για το δομημένο περιβάλλον, τις θερμικές εκπομπές και τον σφετερισμό του δημόσιου χώρου. Τα ερκοντίσιον δροσίζουν κάθε ιδιωτικό χώρο σε βάρος του δημόσιου.
Αυτό που πρέπει να γίνει είναι γνωστό σε όλους από προχθές, ωστόσο αυτό που έχει πέσει στην πιάτσα από τα μίντια των ολιγαρχών παγκόσμια είναι το κόνσεπτ της «κλιματικής αλλαγής». Δηλαδή μια πτυχή οικολογικής κατάρρευσης, ή μάλλον μία έννοια ομπρέλα που περισσότερο συσκοτίζει, για την οποία δεν μπορούν να ληφθούν τοπικά μέτρα, δεν προσφέρεται για να γίνει αντικείμενο πολιτικής δράσης και της οποίας ο μηχανισμός είναι σκοτεινός και ασαφής. Επιπλέον, η οποία δεν γίνεται εμπειρικά αντιληπτή από την πλειονότητα των ανθρώπων που πια ζει στα αστικά κέντρα, παρά μόνο με τη μεσολάβηση ενός επιστημονικού ερμητισμού. Όσο για τις ενέργειες περιορισμού και αντιμετώπισης, βγάζουν νόημα μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο, αποξενώνοντας μεμονωμένα υποκείμενα τα οποία μπορούν να αρκεστούν να ποστάρουν για την Τούνμπεργκ και να στρατεύονται πίσω από επικοινωνιακά πρότζεκτ.
Αν μιλήσει κανείς για κλιματική αλλαγή, πολλοί άνθρωποι θα υποστούν ένα τζιζ και θα αρχίσουν σαν λαγωνικά να οσφραίνονται αν είσαι «ψεκ», να αναζητούν ή να απαιτούν μια απάντηση στο αν πιστεύεις ότι υπάρχει ή όχι. Περίπου όπως παλιότερα με τον Θεό. Επειδή τις περισσότερες φορές δεν θέλω να τορπιλίσω μια συζήτηση, επειδή επίσης μου αρέσει μια κατάσταση όπου η αντίληψη υπερβαίνει όσο γίνεται την προκατάληψη, ας πω ότι τα δεδομένα που έχουμε υπόψη δείχνουν υπερθέρμανση. Δηλαδή, όσο και αν θέλει να καθησυχαστεί κανείς, τα δεδομένα για όσα χρόνια αυτά καταγράφονται -δεν είναι και τόσο πολλά αυτά τα χρόνια εν τω μεταξύ- δείχνουν μια σταθερή ανοδική τάση των μέσων θερμοκρασιών. To wikipedia συνοψίζει και κάποιους άλλους δείκτες που μας πάνε εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν. Οπότε, μπορούμε να πούμε ότι ναι, υπάρχει μεταβολή των κλιματικών δεδομένων που σχετίζεται με τη βιομηχανική επανάσταση. Το ξέραμε και πριν, όσο το ξέρουμε και τώρα: είναι προφανές ότι η υπερκατανάλωση ενέργειας θα αφήσει θερμικό αποτύπωμα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Το βάλαμε σε αριθμούς και διαγράμματα γιατί έτσι πρέπει, γιατί μάλλον αυτή είναι η μόνη γνώση με κάποιο κύρος.
Ωστόσο, η «κλιματική αλλαγή» παραμένει ένα φάντασμα. Δεν είναι μόνο επιστημονικά δεδομένα, είναι και μια πολιτική κατασκευή, μια ομπρέλα ίσως ακόμα και αποπροσανατολιστική, ή με άλλα λόγια με συγκεκριμένη πολιτική χρησιμότητα. Είναι φάντασμα και με την έννοια ακόμα της νοητικής κατασκευής πέρα από την εμπειρική αντίληψη, την αισθητηριακή κατανόησή μας.
Σε αντίθεση με πτυχές της οικολογικής κατάρρευσης που είναι αντιληπτές στα χρονικά πλαίσια λίγων γενιών και αισθητηριακά αντιληπτές, η «κλιματική αλλαγή» έχει γίνει ιδεολογία, έχει γίνει μια φράση, κομμάτι αυτού που έλεγα «επιτελεστικό λόγο», μια μαγική φράση που η επίκλησή της και ειδικά η αμφισβήτησή της φαίνεται να ακουμπά πτυχές που μοιάζουν με εκείνο το παλιό κόνσεπτ της αλήθειας της παραδομένης μέσα σε καιόμενη βάτο.
Όχι παράξενο, ένα κομμάτι της αριστεράς ή αυτού που λέγαμε «ανταγωνιστικό κίνημα» σπεύδει πάλι να γίνει εμπροσθοφυλακή του κυρίαρχου λόγου, όπως και με την υγειονομική κρίση. Δεν ξέρω αν είναι απλά κομφορμισμός ή η κεκτημένη ταχύτητα ενός πολιτικού ρεύματος που θεώρησε κάποτε ότι βρήκε στην επιστήμη την δύναμη εκείνη που θα απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τον φόβο. Τα νέα ωστόσο είναι ότι η επιστήμη ήταν τέτοιο πράγμα μόνο όσο μπορούσε να γίνει βάση για αμφισβήτηση, όχι όταν επιβάλλει αλήθειες. Για αυτόν το σκοπό όποιος γουστάρει μπορεί να βρει κάποιο θρησκευτικό δόγμα.
Η δημόσια γνώση της επιστήμης ήταν συστατικό της δημοκρατίας. Τα δημόσια συστήματα εκπαίδευσης δεν είχαν μόνο τον ρόλο να ετοιμάσουν καταρτισμένους εργάτες και παραγωγούς πλούτου, εκπαίδευαν και ανθρώπους με εκείνο το σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων που τους επέτρεπαν να συμμετέχουν στις πολιτικές αποφάσεις. Αυτό, κάποτε. Έχω την αίσθηση ότι επιστρέφουμε σε έναν ερμητισμό, σε κοινωνίες που η επιστήμη χρησιμοποιείται περισσότερο ως ένα ακατανόητο, μη προσβάσιμο στους πολλούς σύνολο γνώσεων. Περισσότερο μια δικαιολογία για τον αποκλεισμό των ανθρώπων από τις αποφάσεις της δημόσιας σφαίρας οι οποίες πρέπει να παίρνονται από ειδικούς.
Δεν είναι δουλειά μου η υπεράσπιση του συστημικού ορθολογισμού, δεν είμαι μέτοχος σε αυτή την ιστορία. Είναι δουλειά αυτών που θα κάνουν ακόμα μια φορά την κρίση ευκαιρία, που θα βγάλουν λεφτά από την πράσινη ανάπτυξη, οπότε, φίλοι, κουλάρετε λίγο με τους ψεκ. Υπάρχουν άνθρωποι που πληρώνονται για να μην μας αφήσουν να παραπλανηθούμε από τα φέικ νιουζ, να μην τους πάρουμε την μπουκιά από το στόμα.
BONUS: η αύξηση της συμμετοχής ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα επιτυγχάνεται προσθέτοντας ανανεώσιμη ενέργεια. Δηλαδή αυξάνοντας την παραγωγή ενέργειας και τις θερμικές εκπομπές.
