Στις 28 Ιουλίου ο πρόεδρος Μαδούρο κέρδισε, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της επίσημης εθνικής εκλογικής επιτροπής, τον «ανεξάρτητο» υποψήφιο Εντμούντο Γκονζάλες Ουρουτία που απολαμβάνει την στήριξη του συνόλου της αντιπολίτευσης. Η τελευταία, μαζί με τους διεθνείς υποστηρικτές της στην βόρεια και νότια Αμερική, εξέπεμπε μέχρι και την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων την ακλόνητη πεποίθηση ότι οι μέρες του Μαδούρο στην Προεδρία είναι μετρημένες. Όλες οι δημοσκοπικές εταιρείες που αντιπολιτεύονται την κυβέρνηση έδιναν άνετο προβάδισμα άνω του 20% στον Εντμούντο Γκονζάλες. Η δημόσια και επαναλαμβανόμενη δήλωση πίστης στην νίκη της εξέφραζε περισσότερο τα σχέδια της για την επόμενη μέρα παρά την πραγματική θέληση της κοινωνίας.
Η σημασία των εκλογών στην Βενεζουέλα δεν εξαντλείται ποτέ στο εσωτερικό της χώρας. Όλοι γνωρίζουν ότι το όποιο αποτέλεσμα μπορεί να έχει ανεξέλεγκτες συνέπειες για την ίδια την χώρα αλλά και για την Λατινική Αμερική συνολικά. Οι μνήμες άλλωστε από τις εκλογές του 2018 και την αυτοανακήρυξη του Γκουαϊδό ως Προέδρου είναι νωπές, φωτίζουν τα εργαλεία που μπορεί να μεταχειριστεί η αντιπολίτευση όταν ηττάται και υπενθυμίζουν την αποφασιστικότητα του τσαβισμού να υπερασπιστεί τα κεκτημένα του. Η Βενεζουέλα ήταν η πρώτη χώρα που σάρωσαν τα κύματα της «Ροζ Παλίρροιας» στα τέλη της δεκαετίας του 1990 αλλάζοντας την ιστορία ολόκληρης της υποηπείρου. Ήταν ο Τσάβες που εξέφρασε τον πιο πειστικό εναλλακτικό δρόμο στον νεοφιλελευθερισμό που είχε ρίξει στην φτώχεια το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της χώρας παραδίδοντας σε μια κλειστή ελίτ τα κλειδιά της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Η κοιτίδα της πολιτικής επανάστασης των τελευταίων 25 ετών με τις δεκάδες αριστερές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις που αμφισβήτησαν το καθεστώς επικυριαρχίας των ΗΠΑ -φέρνοντας παράλληλα τις φτωχές μάζες των λατινοαμερικάνικων λαών στο επίκεντρο της πολιτικής- είναι η Βενεζουέλα. Μπορεί τα φώτα της διεθνούς προσοχής να έχουν πέσει στον γενοκτονικό πόλεμο που εξελίσσεται στην Γάζα και την σύγκρουση Δύσης και Ρωσίας στην Ουκρανία, όμως όσα εξελίσσονται στο Καράκας από την Κυριακή είναι εξόχως σημαντικά.
Σε αυτήν την σημασία ίσως εδράζεται και η πεισματική άρνηση της αντιπολίτευσης να δεσμευτεί δημόσια ότι θα σεβαστεί το επίσημο αποτέλεσμα των εκλογών. Για την Μαρία Κορίνα Μασάδο, την ντε φάκτο ηγέτιδα της αντιπολίτευση -που είδε την υποψηφιότητα της να απαγορεύεται από το Ανώτατο Δικαστήριο λόγω της εμπλοκής της στο πραξικόπημα Γκουαϊδό και την δημόσια έκκληση της για διεθνή επέμβαση στην Βενεζουέλα- ο μοναδικός τρόπος να κερδίσει ο Μαδούρο αυτές τις εκλογές ήταν μέσω μίας «μνημειώδους νοθείας». Στον αντίποδα, όλα τα στελέχη του σοσιαλιστικού κόμματος δήλωναν ότι θα σεβαστούν το αποτέλεσμα και σε περίπτωση ήττας θα ακολουθήσει μια ειρηνική μετάβαση στην νέα πραγματικότητα. Πέρα από την συντήρηση του αφηγήματος περί αντιδημοκρατικής εκτροπής του Μαδούρο, η αντιπολίτευση είχε και άλλους λόγους να αρνείται οποιαδήποτε καθαρή νίκη του διαδόχου του Τσάβες.
Η συμφωνία για τις κυρώσεις
Στο φόντο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και την προσπάθεια εξοβελισμού των ρωσικών ορυκτών καυσίμων από τις διεθνείς αγορές, οι ΗΠΑ στράφηκαν σε εναλλακτικές πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου για να καθησυχάσουν τις εύλογες ανησυχίες των συμμάχων τους στην Ευρώπη. Η Βενεζουέλα ήταν μια από τις προφανείς επιλογές. Η ανάγκη της κυβέρνησης στο Καράκας να απαλύνει τις τρομακτικές συνέπειες των κυρώσεων συνέπεσε με την ανάγκη της Ουάσινγκτον να αυξήσει την προσφορά πετρελαίου στην διεθνή οικονομία, στρώνοντας τον δρόμο για την υπογραφή της συμφωνίας των νησιών Μπαρμπάδος τον Οκτώβριο του 2023. Κυβέρνηση και αντιπολίτευση συμφώνησαν σε έναν οδικό χάρτη για την διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών εντός του δεύτερου μισού του 2024. Οι ΗΠΑ δεν αποτελούσαν επίσημο εταίρο των συμφωνιών, ωστόσο την αμέσως επόμενη μέρα της υπογραφής τους ανακοίνωσαν την μερική άρση των κυρώσεων στις συναλλαγές που αφορούν τους τομείς πετρελαίου, χρυσού και φυσικού αερίου. Αν το αποτέλεσμα των εκλογών της Κυριακής αναγνωριζόταν από όλα τα μέρη, οι ΗΠΑ είχαν δείξει την διάθεση τους να επεκτείνουν την άρση των κυρώσεων παρέχοντας μια σημαντική οικονομική ανάσα στο Καράκας. Πιθανή αναγνώριση του αποτελέσματος από την αντιπολίτευση θα της στερήσει το πιο σημαντικό χαρτί της: την τραγική κατάσταση της οικονομίας και την φτωχοποίηση μεγάλων μερίδων της κοινωνίας ως άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής μάξιμουμ πίεσης που εγκαινίασε ο πρόεδρος Τράμπ το 2017.
Είναι πολύ δύσκολο να καταμετρηθεί με ακρίβεια το μέγεθος της επίδρασης των κυρώσεων, των «αόρατων βομβών» στην καθημερινότητα των Βενεζουελάνων. Οι οικονομολόγοι Mark Weinsbrot και Jeffrey Sacks είχαν υπολογίσει ότι μεταξύ 2017 και 2019 ο αποκλεισμός της χώρας από την πρόσβαση σε είδη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης δολοφόνησε 40.000 ανθρώπους. Το 2021, η ειδική απεσταλμένη του ΟΗΕ Alena Douhan ανέφερε ότι περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια Βενεζουελάνοι υπέφεραν από διατροφική ανασφάλεια λόγω της κατάρρευσης των εισαγωγών και της έλλειψης καυσίμων απαραίτητων για την παραγωγή και μεταφορά τροφίμων. Επιπρόσθετα ανέφερε ότι η έλλειψη φαρμάκων έθετε σε κίνδυνο την ζωή εκατοντάδων χιλιάδων ασθενών, μεταξύ των οποίων άνθρωποι που υπέφεραν από HIV και φυματίωση. Τα χειρουργεία πρακτικά σταμάτησαν λόγω ελλείψεων σε αντιβιοτικά και αναισθητικά σκευάσματα ενώ μόλις το 20% των ιατρικών μηχανημάτων ήταν λειτουργικά λόγω αποκλεισμού πρόσβασης σε ανταλλακτικά και τεχνογνωσία συντήρησης τους. Η χώρα στερήθηκε σχεδόν το 70% του επίσημου ΑΕΠ της ενώ σύμφωνα με τον ΟΗΕ πάνω από 7 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν.
Για ένα πολιτικό ρεύμα που υποσχέθηκε την ανακούφιση των φτωχότερων τμημάτων της κοινωνίας, τα παραπάνω δεδομένα μπορούν να αποβούν καταστροφικά. Η ίδια η κυβέρνηση Μαδούρο έχει ξοδέψει πολύ χρόνο για να εξηγήσει στον λαό τις συνέπειες των κυρώσεων και να υποδείξει τους πραγματικούς υπευθύνους της κρίσης. Η αντιπολίτευση, με όλη την διεφθαρμένη και αφερέγγυα ιστορία που κουβαλάει, πολιτεύεται διαρκώς με την υπόσχεση άμεσης βελτίωσης της ζωής των πολιτών όταν και αν καταφέρει να επικρατήσει. Οι ΗΠΑ άλλωστε το έχουν υποσχεθεί. Αν ο Μαδούρο εκδιωχθεί και ο τσαβισμός ηττηθεί, η Βενεζουέλα θα επιστρέψει στην αγκαλιά του διεθνούς οικονομικού συστήματος.
Για την Ουάσινγκτον και τους συμμάχους της, η συντήρηση του αφηγήματος περί δικτάτορα Μαδούρο εξυπηρετεί όλες τις στοχεύσεις της στην υποήπειρο και η αναγνώριση του Εντμούντο Γκονζάλες ως νέου προέδρου διαπνέεται από αυτή τη στρατηγική επιλογή. Ο κομβικός ρόλος της Βενεζουέλας στο εγχείρημα της εναλλακτικής περιφερειακής ολοκλήρωσης της Λατινικής Αμερικής μέσω των οργανισμών της Alba, της UNASUR και άλλων θα δέχονταν τεράστιο πλήγμα σε περίπτωση πτώσης του τσαβισμού. Το αναδυόμενο μπλοκ των BRICS θα στερούνταν μια σημαντική πετρελαιοπαραγωγό χώρα και πύλη εισόδου επενδύσεων σε ολόκληρη την περιοχή από μελλοντικό μέλος προστατεύοντας την επιρροή των Δυτικών επενδύσεων στην Νότια Αμερική. Το συμβολικό φορτίο της πολιτικής ήττας του αντιαμερικανισμού στην χώρα που τον εξέφρασε με τον πιο μαχητικό τρόπο στην Λατινική Αμερική τον 21ο αιώνα θα ήταν το πιο σημαντικό δώρο στο Βορειοαμερικάνικο γόητρο.
Παρά το ξέσπασμα οργής των διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης την αμέσως επόμενη μέρα των εκλογών, το σενάριο μιας απόπειρας πραξικοπήματος με φιλοδοξίες άμεσης απομάκρυνσης του Μαδούρο από την εξουσία δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες. Η δήλωση πίστης του στρατού στον νόμιμο πρόεδρο, η μαζική εμφάνιση της κοινωνικής βάσης του τσαβισμού στους δρόμους των μεγάλων πόλεων της χώρας και τα σημαντικά μέτωπα της Ουκρανίας και της Δυτικής Ασίας που απορροφούν πόρους και διπλωματική ενέργεια της Ουάσινγκτον την σπρώχνουν περισσότερο προς μια αργή προσπάθεια διεθνούς απομόνωσης και οικονομικού στραγγαλισμού με την ελπίδα να δοκιμάσει την τύχη της σε πιο ευνοϊκές συνθήκες στο μέλλον.
Η θέση της κυβέρνησης
Μετά από 25 χρόνια Μπολιβαριανής διακυβέρνησης το Καράκας γνωρίζει ότι δεν έχει να περιμένει τίποτα από τις ΗΠΑ και τις φίλιες κυβερνήσεις της. Η δεινή οικονομική κατάσταση τής επιβάλλει να εκμεταλλευτεί κάθε ευκαιρία επικερδούς οικονομικής συναλλαγής με την Δύση, όπως η συμφωνία των νήσων Μπαρμπάδος που της επέτρεψε να κερδίσει πολύτιμο ξένο συνάλλαγμα μέσω της πώλησης πετρελαίου απευθείας στην Ουάσινγκτον. Είναι όμως βαθιά πεποίθηση της πολιτικής ηγεσίας ότι οι καλύτερες μέρες για τα δημόσια οικονομικά και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της θα βασιστούν στην περαιτέρω διασύνδεση της χώρας στο ανερχόμενο μπλοκ των BRICS και την προνομιακή σχέση με την Ρωσία, την Κίνα και τις άλλες χώρες του Παγκόσμιου Νότου. Η πρόσκληση της Μόσχας στον Νικολάς Μαδούρο στην σύνοδο των BRICS τον Οκτώβρη φαντάζει σαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την Βενεζουέλα να επιταχύνει την ένταξη της στα BRICS ώστε να βρει νέες αγορές και χρηματοδοτικές ευκαιρίες.
Στο εσωτερικό, οι κοινωνικές συμμαχίες που οικοδόμησε το PSUV υπό την ηγεσία του Τσάβες παραμένουν ακλόνητες. Οι μαζικές οργανώσεις ιθαγενών, εργαζομένων, φοιτητών και γυναικών παραμένουν ισχυρές. Η κυριαρχία τους στον δρόμο είναι ακόμα αδιαμφισβήτητη, ακόμα και αν η κυβέρνηση αντιμετώπισε τα τελευταία χρόνια της κρίσης διαδηλώσεις με την συμμετοχή παραδοσιακών σύμμαχων στρωμάτων όπως οι δημόσιοι υπάλληλοι. Η επιθετικότητα των ΗΠΑ και των διεθνών αγορών είχε μεν τρομαχτικά οικονομικά αποτελέσματα, οδήγησε δε στην αναζωογόνηση της τσαβικής ευρηματικότητας και αποφασιστικότητας. Ο Τσάβες θεωρούσε ότι ο δρόμος για τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα περνάει μέσα από τις κομμούνες, τα συλλογικά, κοινοτικά κύτταρα οργάνωσης και παραγωγής των φτωχότερων στρωμάτων της Βενεζουελάνικης κοινωνίας. Πράγματι, τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του η κρατική υποστήριξη και χρηματοδότηση βοήθησε αυτές τις σοσιαλιστικές νησίδες να ανθίσουν σχεδόν ανενόχλητες. Τα χρόνια της κρίσης και των κυρώσεων υπονόμευσαν την λειτουργία τους μέχρι να αποτελέσουν ξανά οχήματα διάσωσης του πληθυσμού από την ακραία φτώχεια.
Το νέο κύμα κοινοτικής οργάνωσης που αναζωογονήθηκε από το 2019 και μετά φέρει στοιχεία νέας ριζοσπαστικοποίησης, οργανώνεται παράλληλα με το κράτος, συνεργάζεται μαζί του αλλά και συγκρούεται όταν αυτό παρουσιάζει τα όρια που του επιβάλλει η άλωση του από την διαφθορά και την ολιγαρχία. Είναι αυτά τα κύτταρα κοινωνικής οργάνωσης, παραγωγής και αλληλεγγύης που αποτελούν το πιο στέρεο οχυρό του τσαβισμού και του PSUV. Τα εκατοντάδες χιλιάδες μέλη τους εγγυώνται πως ό,τι και αν γίνει τους επόμενους μήνες η Βενεζουέλα θα παραμείνει ένα από το πιο πρωτότυπα πολιτικά και κοινωνικά εργαστήρια της Λατινικής Αμερικής.
