Ακόμα και πριν από τη ραγδαία διάδοση στη δημοσιότητα που σηματοδότησε το Γκαμπί της Βασίλισσας, το σκάκι διατηρούσε μια περιθωριακή μεν αλλά διακριτή παρουσία στον δημόσιο χώρο. Μια στήλη στις μεγάλες εφημερίδες (έστω και μονή) ήταν ο κανόνας, ενώ στις στιγμές των μεγάλων κορυφώσεων (όπως το ματς των 2 Κ -Κασπάροβ και Καρπόβ- ή η αναμέτρηση του Γκάρι με τον Deep Blue) διεκδικούσε με αξιώσεις και άπλετο τηλεοπτικό χρόνο.
Στην εποχή των κλικμπέιτ ιστοσελίδων η έλξη που ασκούν οι σκακιστικές σελίδες συνδέεται με τον εντυπωσιασμό. Κι αυτός συνήθως θα λάβει μία από τις κάτωθι όψεις: ή ο σκακιστής που δεν κάνει κάτι σχετικό με την καριέρα του για να υπερασπιστεί ένα ανώτερο ιδανικό ή η θαυμαστή επίδοση του τάδε παιδιού θαύματος. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο κατηγοριών η μικρή επαφή με την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, κάθε δυο-τρεις μήνες επανέρχεται στη δημοσιότητα η περίπτωση ουκρανής σκακίστριας που δεν υπερασπίστηκε τον τίτλο της στα παγκόσμια γρήγορου σκακιού ως αντίδραση στη σεξιστική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας, όπου και γινόταν η διοργάνωση -πλην όμως αυτό συνέβη άπαξ, πριν τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά αναπαράγεται σαν να συμβαίνει τώρα. Ακόμα, θα δεις να γίνεται λόγος για οκτάχρονους πρωταθλητές -χωρίς να διευκρινίζεται ότι είναι πρωταθλητές στην κατηγορία τους, παίζοντας δηλαδή με άλλους οκτάχρονους.
Έκανα αυτή τη μάλλον μακρά εισαγωγή, θέλοντας να πω ότι το σκάκι μοιάζει να έχει χώρο «εκεί έξω» (μακριά δηλαδή από τα εξειδικευμένα έντυπα και ιστοσελίδες) μόνο όταν μπορεί να συνδυαστεί με κάτι το περίεργο. Αυτό το ίδιο και η ιδιοσυστασία του περνούν μάλλον απαρατήρητες. Αφορμή για αυτή τη μελαγχολική σκέψη είναι η υποδοχή που επιφύλαξε ο Τύπος σ’ ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της ελληνικής σκακιστικής δραστηριότητας: το χάλκινο μετάλλιο που κατέκτησε ο Νίκος Σιδηρόπουλος στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκακιστικής Λύσης που πραγματοποιήθηκε στη Γιούρμαλα από τις 27 Ιουλίου ως τις 3 Αυγούστου -ναι, δυστυχώς είχε την ατυχία να συμπίπτει με τον χρόνο διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Το σκάκι πέρα από το αγωνιστικό του κομμάτι, αυτό δηλαδή όπου κάποιος κάθεται σε μια σκακιέρα για να αντιμετωπίσει έναν αντίπαλο με σκοπό το ματ, έχει και ένα καλλιτεχνικό. Είναι εντυπωσιακό το ότι ενώ ο καθένας και η καθεμιά έχουμε βρεθεί μπροστά σε ένα σκακιστικό πρόβλημα, ξεφυλλίζοντας έστω μια εφημερίδα, δεν συνειδητοποιούμε ότι αυτό αποτελεί το προϊόν μιας πολύ αυστηρής, με συγκεκριμένους κανόνες και απαιτήσεις διαδικασίας. Δεν συνειδητοποιούμε επίσης ότι πέρα από την ίδια την κατασκευή του προβλήματος (τη σύνθεση) και η διαδικασία της λύσης υπόκειται επίσης σε κανόνες και έχει τον δικό της τρόπο αξιολόγησης. Η ηγεμονία του αγωνιστικού σκακιού είναι τέτοια που δεν καθιστά καν διανοητό στον μέσο νου το ότι μπορεί να υπάρχουν σκακιστικοί αγώνες που να μην αφορούν το αγωνιστικό αλλά το καλλιτεχνικό σκάκι. Το τελευταίο δε αντιμετωπίζεται είτε ως μία παιδιά χάριν χαλάρωσης είτε ως ένας τρόπος εμπλουτισμού των αγωνιστικών ικανοτήτων (να βλέπεις πιο εύκολα συνδυασμούς λύνοντας προβλήματα με στόχο το ματ, να κατανοείς στρατηγικά τα φινάλε λύνοντας «σπουδές» κ.λπ.).
Τα δύο πεδία ωστόσο είναι διακριτά. Η σκακιστική σύνθεση και η σκακιστική λύση αποτελούν ένα ολόκληρο σύμπαν, η έκταση του οποίου είναι συγκρίσιμη με αυτή του σύμπαντος του αγωνιστικού σκακιού. Αν το αγωνιστικό σκάκι είναι η ορατή ύλη, το σκακιστικό είναι τρόπον τινά η αντιύλη -σπάνια φαίνεται ως αυτή που είναι αλλά υπάρχει. Ετσι, δίπλα στη ΦΙΝΤΕ υπάρχει και η Παγκόσμια Ομοσπονδία για την Σκακιστική Σύνθεση, αυτονομημένη εντελώς από το 2010, ενώ ως τότε αποτελούσε τη Μόνιμη Επιτροπή της FIDE για τη Σκακιστική Σύνθεση (PCCC). Από το 1956 που ιδρύθηκε πραγματοποιεί (σχεδόν) κάθε χρόνο το ετήσιο συνέδριο για τη σκακιστική σύνθεση, στο πλαίσιο του οποίου διεξάγονται τα αντίστοιχα πρωταθλήματα, καθώς και παράλληλες διοργανώσεις που εξειδικεύουν το περίπλοκο και ανεξάντλητο αντικείμενο της δημιουργίας και επίλυσης σκακιστικών προβλημάτων.
Φέτος διεξήχθη το 66ο συνέδριο της ομοσπονδίας. Η πόλη που επιλέχθηκε είναι η Γιούρμαλα της Λετονίας. Διάσημο τουριστικό θέρετρο, η πόλη που βρίσκεται 30 σχεδόν χιλιόμετρα μακριά από τη Ρίγα, διαθέτει μια τεράστια ακτογραμμή, καθιστώντας την διαχρονικά διάσημο τουριστικό προορισμό. Τον καιρό της Σοβιετικής Ένωσης μάλιστα την επέλεγαν για τις διακοπές τους πολλά από τα ανώτερα στελέχη του κρατικού μηχανισμού. Ο Μπρέζνιεφ και ο Χρουστσόφ υπήρξαν δύο γενικοί γραμματείς που την τιμούσαν συστηματικά. Φέτος ο καιρός μπορεί να μην ήταν ανάλογος των προσδοκιών, με τις καταιγίδες να κυριαρχούν, αλλά φαντάζομαι ότι ακόμα και έτσι η ομορφιά του τοπίου θα αποτέλεσε ικανό έναυσμα για την αντανάκλασή της στις σκακιέρες των συνθετών. Συνηθίζεται παρόμοιες διοργανώσεις να διεξάγονται σε ειδυλλιακά περιβάλλοντα -διόλου τυχαίο ότι στο παρελθόν η Ελλάδα έχει φιλοξενήσει αρκετά συνέδρια, από τη Χαλκιδική και την Ερέτρια έως τη Ρόδο και την Κρήτη.
Η ελληνική παρουσία στον χώρο του καλλιτεχνικού σκακιού δεν θα πρέπει να υποτιμάται γενικά. Θα απαιτούσε -και ελπίζω να επανέλθω σύντομα- αρκετά άρθρα η ορθή αποτίμησή της. Αρκεί εδώ να πούμε ότι πρόεδρος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας για τη Σκακιστική Σύνθεση έχει διατελέσει ο Διεθνής Μετρ στη σύνθεση Χάρης Φουγιαξής, παραμένοντας μέλος της διοικητικής της ομάδας και σήμερα, μάλιστα είχε ρόλο κριτή συνθέσεων στη Γιούρμαλα. Παρών στη Γιούρμαλα ήταν και ο Κώστας Πρέντος, ο οποίος είναι και πρώτης τάξεως λύτης, έχοντας κατακτήσει στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώναεπτά συνεχόμενες φορές την πρώτη θέση στον ετήσιο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Λύσης Προβλημάτων. Επίσης διάφοροι συνθέτες, όπως ο Δημήτρης Λιάκος και ο Θέμης Αργυρακόπουλος συμμετείχαν με συνθέσεις τους στα διάφορα ανεπίσημα θεματικά τουρνουά που διεξάγονται παράλληλα με το συνέδριο και δεν απαιτούν φυσική παρουσία.
Το «πανηγύρι» του συνέδριου είναι ωστόσο τα πρωταθλήματα λύσης, με αποκορύφωμα φυσικά το 47ο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Λύσης. Πλάι σ’ αυτό τεράστιο ενδιαφέρον (και συμμετοχή προφανώς) είχε και το εναρκτήριο Όπεν τουρνουά, το οποίο και αποτελεί ένα από τα τουρνουά του Παγκοσμίου Κυπέλλου Λύσης. 92 λύτες από 26 χώρες συγκεντρώθηκαν για το Όπενκαι 81 από 24 χώρες για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Ανάμεσά τους (και στις δύο διοργανώσεις) και ο Νίκος Σιδηρόπουλος, μοναδική ελληνική συμμετοχή φέτος-πέρυσι στο Μπατούμι της Γεωργίας έλυνε και ο Παναγιώτης Κονιδάρης.
Ο Νίκος Σιδηρόπουλος έκανε την πρώτη εμφάνισή του στον χώρο στο πρώτο πανελλήνιο κύπελλο λύσης προβλημάτων που διοργανώθηκε το 2014. Κέρδισε τον τίτλο πρώτη φορά το 2017 και έκτοτε σημείωσε ραγδαία άνοδο, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, καθώς πλέον συγκαταλέγεται στην ελίτ του κόσμου της λύσης. Ο Σιδηρόπουλος έδειξε ότι πήγε στη Γιούρμαλα με άγριες διαθέσεις από το Όπεν τουρνουά. Τερμάτισε εκεί 9ος με 45 βαθμούς από δυνατό σύνολο 60. Οι λύτες έχουν να αντιμετωπίσουν μια ποικιλία προβλημάτων και δυσκολίας ανά φάση του αγώνα. Τα προβλήματα είναι ματ σε 2 κινήσεις, ματ σε 3, ματ σε περισσότερες κινήσεις, σπουδές (φινάλε δηλαδή), βοηθητικά (όπου ο μαύρος συνεργάζεται με τον λευκό για να τον κάνει ματ) και αντίστροφα (όπου ο λευκός αναγκάζει τον μαύρο να τον κάνει ματ). Η σωστή λύση κάθε προβλήματος δίνει 5 πόντους, ενώ μερικές λύσεις επιμερίζουν το νούμερο ανάμεσα στο 0 και το 5. Κι όλα αυτά φυσικά σε δεδομένο χρόνο.
Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα δίνει δυνητικά 90 πόντους, οι οποίοι επιμερίζονται σε 6 γύρους, συνολικής διάρκειας 360 λεπτών. Ο Σιδηρόπουλος κατάφερε να τερματίσει 3ος με 77,1 πόντους. Έλυσε πλήρως τα προβλήματα στον πρώτο, δεύτερο και τέταρτο γύρο. Έχασε δύο πόντους σε μια σπουδή στον τρίτο γύρο, δεν έλυσε δύο πολυκίνητα (το ένα μάλιστα ήταν το δυσκολότερο του τουρνουά με μόνο 4 λύτες να το λύνουν) και έχασε 0,9 πόντους σε ένα αντίστροφο στον τελευταίο γύρο. Με απόδοση ΕΛΟ 2729 κέρδισε την πρώτη νόρμα γκραν μετρ. Όχι κι άσχημα, αν σκεφτεί κανείς ότι αυτή είναι η μεγαλύτερη επιτυχία του ελληνικού καλλιτεχνικού σκακιού, αλλά και ίσως, επιτρέψτε μου να πω, του ελληνικού σκακιού εν γένει.
Μια ματιά στους αντιπάλους του Σιδηρόπουλου είναι αρκετή για να καταλάβει κανείς το μέγεθος της επιτυχίας. Ο νικητής (για έκτη φορά στην καριέρα του) Πολωνός Κάσπερ Πιορούν, γκραν μετρ και στο αγωνιστικό σκάκι. Δεύτερος αναδείχθηκε ο ακάματος Τζον Ναν. Ο Ναν είναι ίσως ο περισσότερο γνωστός στους «ακαλλιτέχνητους» σκακιστές, καθότι αποτελούσε παίκτη της αγωνιστικής ελίτ στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Μαθηματικός, διδάκτορας της Οξφόρδης που εγκατέλειψε την ακαδημαϊκή καριέρα για το σκάκι, ο Ναν είχε χαρακτηριστεί από τον Κάρλσεν ως υπερβολικά έξυπνος για να αφοσιωθεί απλά σε μια δραστηριότητα. Παγκόσμιος πρωταθλητής λύσης τρεις φορές, συνεχίζει να αποτελεί σήμερα στα 69 του έναν ζωντανό θρύλο που δαγκώνει. Τέτοιος είναι και ο 49χρονος Πολωνός Πιοτρ Μούρτζια, κάτοχος του τίτλου 8 φορές, που τερμάτισε εντέλει τέταρτος.
Το εντυπωσιακό στο καλλιτεχνικό σκάκι είναι ότι δεν έχει αλωθεί ακόμα από τη λατρεία της νεότητας. Σε αντίθεση με το αγωνιστικό σκάκι που η ηλικία είναι καθοριστικός παράγοντας διάκρισης, εδώ υπάρχει μεγαλύτερη συμπεριληπτικότητα. Η λύση χρόνια δεν κοιτά, και η ωριμότητα προσθέτει στην εκλέπτυνση και την αναγνώριση των μοτίβων. Χαρακτηριστικό είναι ότι συμμετείχαν στο πρωτάθλημα 31 παλαίμαχοι (seniors) και μόλις 11 νέοι (juniors). Στα αρνητικά η θλιβερή υποεκπροσώπηση των γυναικών, η οποία λόγω του ακόμα πιο περιορισμένου πεδίου που συνιστά το καλλιτεχνικό σκάκι είναι εντονότερη: μόλις 4 γυναίκες συμμετείχαν στο πρωτάθλημα. Κλασικά (όπως καταλήξαμε να λέμε τα τελευταία δύο χρόνια) απουσίαζαν από τους αγώνες οι Ρώσοι -οι Λετονοί δεν έδειξαν συμπεριφορά καλής γειτονίας,φευ…
Πλήρη αποτελέσματα, ατομικά και ομαδικά, λύσης και σύνθεσης, μπορεί να βρει κανείς στην επίσημη ιστοσελίδα του συνεδρίου.
