Έντονη παγκόσμια ανησυχία για διώξεις εναντίον της θρησκευτικής ελευθερίας και της ελευθερίας της συνειδήσεως έχει προκαλέσει η έγκριση από το κοινοβούλιο της Ουκρανίας του σχεδίου νόμου υπ’ αριθμόν 8371 «Περί της Προστασίας της Συνταγματικής Τάξης στη Σφαίρα των Θρησκευτικών Οργανώσεων» με το οποίο απαγορεύεται η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό τον Μητροπολίτη Κιέβου Ονούφριο. Στον νόμο προβλέπεται επίσης η απαγόρευση των θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία με την απαγόρευση αυτή να επίκειται να εγκριθεί με δικαστική απόφαση. Το νομοσχέδιο καταψήφισαν 29 βουλευτές, ενώ υπήρχαν και 4 αποχές.
Το νομοσχέδιο είχε εγκριθεί σε πρώτη ανάγνωση τον Οκτώβριο του 2023. Στις 23 Ιουλίου 2024 βουλευτές αντιστάθηκαν στο νομοσχέδιο και αρνήθηκαν να το εξετάσουν, με αποτέλεσμα μια μείζονα ταραχή στη συνεδρίαση της Ολομέλειας του Ουκρανικού Κοινοβουλίου, ενώ στις 16 Αυγούστου, η Επιτροπή Ανθρωπιστικής Πολιτικής και Πολιτικής Πληροφόρησης ενέκρινε τροπολογίες στο νομοσχέδιο και συνέστησε την πλήρη έγκρισή του σε δεύτερη ανάγνωση. Το Πανουκρανικό Συμβούλιο Εκκλησιών και Θρησκευτικών Οργανώσεων υποστήριξε επίσης το νομοσχέδιο σε σύγκλησή του χωρίς μέλη της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε το ζήτημα ως θέμα «πνευματικής ανεξαρτησίας της Ουκρανίας», τασσόμενος υπέρ του νομοσχεδίου. Η απαγόρευση ήλθε ως κορύφωση διώξεων και καταπατήσεων των χώρων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από το ουκρανικό καθεστώς, με πιο χαρακτηριστικές τις εισβολές στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, που αποτελεί το λίκνο της πίστης των ανατολικών Σλάβων.
Σκοπός της ουκρανικής κυβέρνησης είναι η μεταφορά χώρων και περιουσίας στη νεοσύστατη το 2018 Εκκλησία της Ουκρανίας υπό τον Επιφάνιο (Ντουμένκο), η οποία έχει την κρατική στήριξη και αναγνωρίζεται από 4 Ορθόδοξες Εκκλησίες, ενώ η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό τον μητροπολίτη Κιέβου Ονούφριο από 10, με αποτέλεσμα μια χαίνουσα διαίρεση εντός της Ορθοδοξίας. Υπάρχει βεβαίως το εκκλησιαστικό κανονικό ζήτημα για το ποια από τις δύο Εκκλησίες είναι η αυθεντική. Το ζήτημα του πώς χορηγείται η αυτοκεφαλία σε μια Εκκλησία είχε εξαιρεθεί από την Πανορθόδοξο Σύνοδο της Κρήτης το 2016 και δεν έχει ουσιαστικά αποφασισθεί σε πανορθόδοξο επίπεδο. Η πλειοψηφία των Ορθοδόξων Εκκλησιών (10), που στηρίζουν την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό τον μητροπολίτη Ονούφριο, τονίζουν την παραδοσιακή αποστολική διαδοχή της μαρτυρικής αυτής Εκκλησίας, ενώ η μειοψηφία των 4 Εκκλησιών, που αναγνωρίζουν την Εκκλησία υπό τον Επιφάνιο, υπογραμμίζουν τον εξαιρετικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως προς τη χορήγηση αυτοκεφαλίας και ως προς τη διευθέτηση πανορθόδοξων διενέξεων. Πέρα, όμως, από το εσωτερικό εκκλησιαστικό ζήτημα, υπάρχει και το πολιτικό δημοκρατικό θέμα, αν μπορούμε εν έτει 2024 να έχουμε θρησκευτικούς διωγμούς και αν οι πολίτες με δημοκρατική και φιλελεύθερη συνείδηση μπορούν να ανέχονται διώξεις της θρησκευτικής ελευθερίας.
Λιτανεία 30.000 πιστών στη Λαύρα του Ποτσάεφ
Το νομοσχέδιο έχει προκαλέσει μεγάλες διαδηλώσεις στην Ουκρανία και πολλές διεθνείς αντιδράσεις ενάντια στη δίωξη των θρησκευτικών ελευθεριών. Πραγματοποιήθηκε πορεία εκατοντάδων χιλιομέτρων από 30.000 Ουκρανούς Ορθοδόξους πιστούς κοντά στη Λαύρα του Ποτσάεφ στην περιφέρεια του Τερνόπιλ, παρά την απαγόρευση της πορείας από το ουκρανικό καθεστώς. Η λιτανεία είχε ως αφετηρία την πόλη Καμιάνετς-Ποντίλσκιι, η οποία απέχει 200 χιλιόμετρα. Οι πιστοί προσεύχονταν για ειρήνη στη Θεοτόκο του Ποτσάεφ και για ευλογία στην Ουκρανία. Το ουκρανικό καθεστώς προσπάθησε να σταματήσει την απαγορευμένη πομπή, αλλά δεν τα κατάφερε Η διαδρομή των προσκυνητών είχε αποκλειστεί στο χωριό Χεμερόβσκι σε απόσταση 50 χλμ από το Καμιάνετς-Ποντίλσκιι. Ο ουκρανικός λαός έδειξε με αυτόν τον τρόπο την αποφασιστικότητά του για τη διατήρηση της παραδοσιακής Εκκλησίας του.
Μεταξύ άλλων διώξεων που έχει υποστεί η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία αξίζει να αναφερθεί η κατεδάφιση τον Μάιο του 2024 του ναού του Αγίου Βλαδίμηρου και της Αγίας Όλγας της Μονής της Δεκάτης, που είχε οικοδομηθεί κοντά στο μέρος που υπήρχε ο ναός του 10ου αιώνα. Η κατεδάφιση είχε συνοδευθεί από παρουσία αστυνομικών δυνάμεων και στρατιωτών, που επεχείρησαν να συλλάβουν τους μοναχούς, ενώ ασκήθηκε σωματική βία σε ιερέα που προσπάθησε να απομακρύνει εικόνα της Παναγίας του Βλαδιμήρου. Μετά την καταστροφή φορτηγά απομάκρυναν τα υπολείμματα της διαλυμένης εκκλησίας. Η εκκλησία Vladimir-Olginsky της Γεννήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου κατεδαφίστηκε στο μέρος του πρώτου πέτρινου ιερού της περιοχής του Κιέβου, που είχε καθαγιαστεί στα τέλη του 10ου αιώνα. Τα γεγονότα αυτά είχαν προκαλέσει παρέμβαση του Αρχιεπισκόπου Σεβαστείας Θεοδοσίου του Ορθοδόξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, ο οποίος έκανε λόγο για άνευ προηγουμένου προβοκάτσιες.
Πάπας Φραγκίσκος: «Να μην καταργηθεί καμία Εκκλησία!»
Ο Πάπας Ρώμης Φραγκίσκος απηύθυνε έκκληση για τον σεβασμό της θρησκευτικής ελευθερίας στην Ουκρανία, μετά την κυριακάτικη «Προσευχή των Αγγέλων» στις 25 Αυγούστου στο Βατικανό. «Όσοι προσεύχονται πραγματικά, προσεύχονται πάντα για όλους», ήταν το μήνυμα του Πάπα Φραγκίσκου, ο οποίος προσπαθεί να ξαναβρεί την καθολικότητα του χριστιανισμού σε έναν κατακερματισμένο χριστιανικό κόσμο, με διαιρέσεις ακόμη και εντός της Ορθοδοξίας. Ο Πάπας Φραγκίσκος διέκρινε ανάμεσα αφενός σε πολιτικά αδικήματα, που μπορούν να κριθούν, και αφετέρου στην ίδια την ύπαρξη μιας Εκκλησίας, η οποία απλώς προσεύχεται. «Δεν μπορεί κάποιος να θεωρείται ότι διαπράττει το κακό, μόνο και μόνο επειδή προσεύχεται», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Πάπας. Γιατί αυτό είναι εντέλει το διακύβευμα: Η κατάργηση μιας Εκκλησίας ως Εκκλησίας, το να υπάρχει μια Εκκλησία ως ιδιώνυμο αδίκημα. Ο Πάπας Φραγκίσκος συνέδεσε τις διώξεις εναντίον της θρησκευτικής ελευθερίας στην Ουκρανία με γεγονότα στο Ισραήλ και τη Μιανμάρ και ζήτησε μια ειρήνη των εθνών από τα κάτω. O Πάπας Φραγκίσκος εναντιώθηκε στην απαγόρευση από το ουκρανικό καθεστώς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας υπό τον Μητροπολίτη Κιέβου Ονούφριο με την έκκληση «ας μην καταργηθεί καμία Χριστιανική Εκκλησία άμεσα ή εμμέσως».
Υπενθυμίζεται ότι το Βατικανό έχει προβεί σε διπλωματικές αποστολές με σκοπό την ειρήνευση στην Ουκρανία. Έχει οργανώσει ανθρωπιστικές αποστολές για την απάλυνση των προβλημάτων και του πόνου που αντιμετωπίζει ο ουκρανικός λαός, ενώ ο παπικός απεσταλμένος Ματέο Ζούπι έχει διαπραγματευθεί για την ανταλλαγή αιχμαλώτων, καθώς και για τη δημιουργία ανθρωπιστικών διαδρόμων για τους πρόσφυγες. Τον Ιούλιο ο καρδινάλιος Πιέτρο Παρολίν μετέβη στην Ουκρανία και συνάντησε υψηλούς αξιωματούχους, όπως ο Βίκτορ Ελένσκι, επικεφαλής της ουκρανικής υπηρεσίας για εθνοτικά ζητήματα και για την ελευθερία της συνειδήσεως, προκειμένου να συζητήσει την εξασφάλιση της θρησκευτικής ελευθερίας στην Ουκρανία. Η πρόσφατη υπογραφή του Ελένσκι για την απαγόρευση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας πυροδότησε μία νέα παρέμβαση του Βατικανού. Είναι ενδιαφέρον ότι η οξεία διαίρεση εντός της Ορθοδοξίας προκαλεί το ενδιαφέρον του Πάπα Ρώμης, ο οποίος αισθάνεται ευθύνη για τη μη δίωξη οποιασδήποτε Εκκλησίας. Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών εξέφρασε επίσης την ανησυχία του για τον κίνδυνο μιας άδικης συλλογικής τιμωρίας μιας ολόκληρης θρησκευτικής κοινότητας.
Πατριάρχης Αντιοχείας: «Να αποφευχθεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο»
Αντέδρασε επίσης έντονα ο Πατριάρχης Αντιοχείας και πάσης Ανατολής Ιωάννης, ο οποίος, με επιστολή του στον Μητροπολίτη Κιέβου Ονούφριο, εξέφρασε την αμέριστη στήριξη στην Εκκλησία του.
Ο Πατριάρχης Αντιοχείας παρατηρεί στην επιστολή του ότι το μοναδικό έγκλημα εκατομμυρίων Ουκρανών πιστών, οι οποίοι τιμωρούνται με την απαγόρευση της Εκκλησίας τους, είναι η επιμονή τους στην αποστολική διαδοχή και στην πίστη που έλαβαν από τους αγίους τους. Ο Πατριάρχης Αντιοχείας τονίζει ότι μόνο η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπό τον μητροπολίτη Ονούφριο διαθέτει πραγματική ιεροσύνη και νομοκανονική εγκυρότητα μέσω αποστολικής διαδοχής, οπότε η προσπάθεια απαγόρευσης της Εκκλησίας αυτής σημαίνει κατάργηση της παλαιότερης νόμιμης Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία, η οποία βρίσκεται σε ευχαριστιακή κοινωνία με τις ανά τον κόσμον τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ο Πατριάρχης Αντιοχείας ευχήθηκε δύναμη και υπομονή, για να διατηρηθεί η αγνότητα της πίστεως και για να συγχωρεθούν οι διώκτες, κατά το παράδειγμα του Χριστού και του αγίου πρωτομάρτυρα Στεφάνου. Ταυτοχρόνως, το Πατριαρχείο Αντιοχείας διαβεβαίωσε για τις εκκλήσεις που πρέπει να γίνουν, ώστε να σταματήσουν οι θρησκευτικές διακρίσεις και η βία εναντίον της Εκκλησίας, που αποτελεί ένα πολύ επικίνδυνο προηγούμενο στον 21ο αιώνα, αν την αφήσουμε να διαιωνιστεί.
Πατριάρχης Σερβίας: «Εισάγεται νέος ολοκληρωτισμός»
Ο Πατριάρχης Σερβίας Πορφύριος σε δική του παρέμβαση έκανε παραλληλισμούς με τα δεινά που υπέφερε η Σερβική Εκκλησία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν είχε βρεθεί υπό διωγμό. Έκανε μάλιστα λόγο για ένα «ολοκληρωτικό, εγκληματικό καθεστώς- μαριονέτα φασιστικής σύλληψης». Με την απαγόρευση εισάγεται κατά τον Πατριάρχη Σερβίας ένας νέος ολοκληρωτισμός αντίθετα προς τις αρχές της θρησκευτικής ελευθερίας που ήταν και η προσωπική κατάθεση του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνου με το Διάταγμα των Μεδιολάνων.
Ο Πατριάρχης Πορφύριος αναφέρεται στις καταπατήσεις, τους διωγμούς και τη βία κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και τονίζει ότι το σύνολο της ουκρανικής κοινωνίας επιστρέφει στην εποχή των ρωμαϊκών διωγμών της Εκκλησίας του Χριστού. Η παρέμβαση τελειώνει με την ευχή ο πάσχων Χριστός να βοηθήσει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία να κουβαλήσει τον σταυρό μέχρι το ξημέρωμα της Ανάστασης.
