«Ως πρώτο βήμα δάνεισέ μου τα γλυπτά για μια συγκεκριμένη περίοδο χρόνου και θα σου στείλω πολύ σημαντικά τεχνουργήματα που δεν έχουν φύγει ποτέ από την Ελλάδα για να εκτεθούν στο Βρετανικό Μουσείο» δήλωνε πως θα προτείνει στον Βρετανό πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον ο Κυριάκος Μητσοτάκης, τον Αύγουστο του 2019, στον βρετανικό Ομπζέρβερ (Observer).

Η δήλωση εκείνη είχε από ορισμένους εκληφθεί ως γκάφα, καθώς για πρώτη φορά στο υψηλότερο κυβερνητικό επίπεδο διατυπωνόταν η άποψη πως το ζήτημα των γλυπτών του Παρθενώνα και της επιστροφής τους στην Αθήνα θα μπορούσε να διευθετηθεί με μια διαδικασία αμοιβαίας ανταλλαγής – δανεισμού αντικειμένων για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με το Βρετανικό Μουσείο.

Μια τέτοια «λύση» θα προϋπέθετε, ασφαλώς, την αναγνώριση από ελληνικής πλευράς πως το Βρετανικό Μουσείο κατέχει νόμιμα τα γλυπτά και ως νόμιμος ιδιοκτήτης τους τα ανταλλάσει περιοδικά και κατά το δοκούν με άλλες ελληνικές αρχαιότητες. Μια τέτοια κατεύθυνση θα ανέτρεπε την εδώ και 40 περίπου χρόνια πάγια ελληνική θέση, διατυπωμένη από την Μελίνα Μερκούρη, πως τα γλυπτά του Παρθενώνα έχουν κλαπεί και παρανόμως εξαχθεί από τη χώρα και, επομένως, πρέπει να επιστραφούν στην Ελλάδα, προκειμένου να αποδοθεί δικαιοσύνη και να επανενωθούν τα επιμέρους τμήματα το κορυφαίου μνημείου του κλασικού κόσμου.

Όπως εξελίσσονται τα πράγματα, αποδεικνύεται πως μόνο για γκάφα δεν επρόκειτο. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη φαίνεται πως έχει υιοθετήσει μια νέα γραμμή για το ζήτημα, την οποία προσπαθεί να προωθήσει βήμα-βήμα, επιχειρώντας παράλληλα, μέσα από επικοινωνιακά τεχνάσματα και λεκτικές ακροβασίες, να την παρουσιάσει με έναν περίτεχνο τρόπο που να θολώνει την εικόνα και να προλαμβάνει τυχόν αντιδράσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η επικοινωνιακή φιέστα που θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο Ακρόπολης τη Δευτέρα 10 Ιανουαρίου με την τοποθέτηση στα συνανήκοντα τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα του επονομαζόμενου θραύσματος Φάγκαν (Fagan), ενός αντικειμένου που ανήκει στη συλλογή του Μουσείου «Αντονίνο Σαλίνας» (Antonino Salinas) του Παλέρμο. Πρόκειται για τμήμα από το δεξί πόδι πιθανότατα της θεάς Αρτέμιδος από τον λίθο VI της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, το οποίο κατείχε ο πρόξενος της Αγγλίας Fagan και, μετά το θάνατό του, πούλησε η χήρα του στο πανεπιστήμιο του Παλέρμο το 1820.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, με αφορμή την τελετή αυτή, μίλησε στη βρετανική εφημερίδα (Τέλεγκραφ) Telegraph για «δυναμική που οικοδομείται», βήμα-βήμα, για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα, τονίζοντας πως «η συμφωνία με το Μουσείο της Ιταλίας θα μπορούσε να αποτελέσει έναν οδικό χάρτη για τη συμφωνία με τη Βρετανία». Παίρνοντας τη «γραμμή» από την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, ο Πρωθυπουργός  σημειώνει ακόμη πως το συγκεκριμένο θραύσμα «δεν επιστρέφεται ως δάνειο αλλά ως κατάθεση για οκτώ χρόνια με την προοπτική να παραμείνει στη χώρα επ’ αόριστον».

Είναι έτσι όμως; Τι σημαίνει «δεν επιστρέφεται ως δάνειο», τι κρύβει ο όρος «κατάθεση» και από πού προκύπτει η προοπτική πως το συγκεκριμένο αντικείμενο θα «παραμείνει στη χώρα επ’ αόριστον».

Η δήλωση του Πρωθυπουργού έχει κάποια κενά, ανακρίβειες και ηθελημένες ασάφειες. Κατά πρώτον, το θραύσμα Fagan έρχεται (και δεν «επιστρέφει»…) στην Αθήνα, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού με το Museo Archeologico Antonino Salinas της Σικελίας για ανταλλαγή αντικειμένων: σε αντάλλαγμα της διάθεσης του θραύσματος, το Μουσείο Ακρόπολης θα διαθέσει ως αντιδάνειο στο σικελικό μουσείο ένα ακέφαλο αγαλμάτιο Αθηνάς, το οποίο στη συνέχεια θα αντικατασταθεί από ένα πρωτογεωμετρικό αγγείο. Πρόκειται, επομένως, για μια κλασική ανταλλαγή, για έναν αμοιβαίο δανεισμό αντικειμένων. Αυτός είναι ο οδικός χάρτης, που λέει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, για μια συμφωνία με την Βρετανία; Ο αμοιβαίος δανεισμός; Να μας δανείσουν τα γλυπτά του Παρθενώνα και να τους δανείσουμε εμείς άλλα αριστουργήματα από ελληνικά μουσεία;

Αυτό είναι που έχει συμφωνηθεί και «ψήνεται» με την βρετανική πλευρά; Αυτά είναι που συζητήθηκαν με τον Μπόρις Τζόνσον τον περασμένο Νοέμβριο, όταν οι Τάιμς (Times) έγραψαν πως η ελληνική πλευρά είναι έτοιμη, στο πλαίσιο μιας τέτοιας συμφωνίας ανταλλαγής, να δανείσει αντικείμενα όπως τη χρυσή νεκρική «προσωπίδα του Αγαμέμνονα» από τις Μυκήνες και το χάλκινο άγαλμα του Ποσειδώνα (ή Δία) του Αρτεμισίου, εμβληματικά εκθέματα αμφότερα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας;

Το δεύτερο σημείο που χρειάζεται να επισημανθεί είναι πως ο δανεισμός του θραύσματος Fagan γίνεται για τέσσερα χρόνια, με δυνατότητα ανανέωσης του μια φορά για άλλα τέσσερα χρόνια. Αυτό γίνεται, πολύ απλά γιατί έτσι προβλέπει η ιταλική νομοθεσία για την εξαγωγή αρχαιοτήτων: γίνεται μόνο με ανταλλαγή/δανεισμό και μόνο για 4+4 χρόνια. Ό,τι δηλαδή συμβαίνει στις περισσότερες χώρες που έχουν αντίστοιχες προβλέψεις, παρόμοιο με ό,τι προέβλεπε και η ελληνική νομοθεσία μέχρι τα τέλη του 2020, όταν η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έφερε και πέρασε από τη Βουλή, μέσα σε θύελλα διαμαρτυριών και καταγγελιών, την διάταξη που μετέτρεψε το 5+5 χρόνια που ίσχυε ως τότε σε 25+25, ενώ στην αρχική μορφή του νομοθετήματος προέβλεπε τα 100 χρόνια(!) εκπατρισμού αρχαιοτήτων.

Στη θυελλώδη συζήτηση που έγινε τότε στο Κοινοβούλιο δεν πέρασε απαρατήρητη η παρέμβαση του πρώην πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, που επιστρατεύτηκε και προσήλθε στη συζήτηση μόνο και μόνο για να ενισχύσει τη συγκεκριμένη κυβερνητική πρωτοβουλία. Υπενθυμίζοντας παλαιότερες συνομιλίες με τους Βρετανούς, ο κ. Παπανδρέου σημείωσε χαρακτηριστικά: «Με το άρθρο αυτό [σ. του νομοσχεδίου] ενισχύεται το επιχείρημά μας προς τους Άγγλους, προς τους Βρετανούς, «ελάτε να καθίσουμε», όπως κάναμε με την Αυστραλία, «να βρούμε κάτι ανάλογο για τα μάρμαρα του Παρθενώνα, να γυρίσουν και να σας βρούμε άλλα, δανεικά, τα οποία μπορούν να τα αντικαταστήσουν, με συγκεκριμένους όρους, διαφανείς στο δικό σας μουσείο»…

Την παραμονή, μάλιστα, της συζήτησης του νομοσχεδίου στην ολομέλεια της Βουλής, ο φιλοκυβερνητικός ιστότοπος Liberal.gr δημοσίευσε άρθρο, σύμφωνα με το οποίο «δεν θέλει και πολύ μυαλό για να σκεφτεί κανείς ότι ο μακροχρόνιος δανεισμός θα εφαρμοστεί και σ’ αυτήν την περίπτωση [σ. των γλυπτών του Παρθενώνα] και πως εφόσον η Ελλάδα αγωνίζεται τόσα χρόνια για τη δίκαιη επιστροφή, θα πρέπει να είναι έτοιμη και από πλευράς νόμων».

Όπως σημειώναμε στο εκτενές κείμενό μας για το θέμα δεν ήταν χωρίς νόημα πως η Υπουργός Πολιτισμού, παρότι ρωτήθηκε επανειλημμένα από βουλευτές της αντιπολίτευσης για το αν συμφωνεί με την επιχειρηματολογία τόσο του δημοσιεύματος αυτού όσο και της τοποθέτησης του Γιώργου Παπανδρέου, αρνήθηκε να τοποθετεί σχετικά.

Στη δήλωσή του, πάντως, ο Πρωθυπουργός έκανε ήδη οκτώ τα χρόνια δανεισμού του θραύσματος Fagan, χωρίς να έχει εξ αρχής συμφωνηθεί η ανανέωση του δανεισμού, ενώ, κοπιάροντας τη Λίνα Μενδώνη, μίλησε για «κατάθεση» (‘deposito’), αντί για δανεισμό, με προοπτική, μάλιστα, να παραμείνει σε μόνιμη βάση. Κι ας μην υπάρχει τίποτα τέτοιο στις επίσημες δηλώσεις της ιταλικής πλευράς, όπως παρουσιάστηκαν στο ιταλικό ειδησεογραφικό πρακτορείο ANSA. 

Το αστείο με την υπόθεση του θραύσματος Fagan είναι πως το συγκεκριμένο θραύσμα δεν είναι η πρώτη φορά που έρχεται στην Ελλάδα! Το είχαμε ξαναδανειστεί πριν από 14 χρόνια, το 2008, και είχε εκτεθεί στο κοινό, με αφορμή την επίσκεψη του τότε προέδρου της Ιταλικής δημοκρατίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο. Μάλιστα, ο τότε πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας είχε εκφράσει την ευχή η επιστροφή του θραύσματος να αποτελέσει το πρώτο βήμα για να θεραπευτεί η πληγή που έχει προκαλέσει στο μνημείο η αρπαγή των γλυπτών. Και τότε γινόταν λόγος για επιστροφή και όχι για δανεισμό…

Πέρα από τις επικοινωνιακές φιέστες και τις λεκτικές και λογικές ακροβασίες, πέρα από τα παιχνιδάκια με τα θραύσματα – 10 από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συν ένα δανεικό από το Παλέρμο…- η κυβέρνηση θα πρέπει να τοποθετηθεί με σαφήνεια και καθαρότητα σε ένα απλό ερώτημα: έχει η όχι αλλάξει την πολιτική της χώρας σε σχέση με τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα; Θεωρεί αποδεκτή ως «λύση» κάποιας μορφής δανεισμού των γλυπτών από το Βρετανικό Μουσείο, με αποδοχή επί της ουσίας της κυριότητάς τους από τους Βρετανούς, και με αντιδάνειο άλλες ελληνικές αρχαιότητες από τα ελληνικά μουσεία;