Πριν από πενήντα χρόνια, οι Beatles μπήκαν στην τελευταία τους χρονιά ως λειτουργικό rock ‘n’ roll συγκρότημα. Και στις επόμενες δεκαετίες, οι λόγοι της τελικής διάλυσής τους συζητήθηκαν αδιάκοπα. Ήταν η συνεχής παρουσία της Γιόκο Όνο στο στούντιο; Η φύση του Πολ ΜακΚάρτνεϊ να ελέγχει τα πάντα; Η οργή του Τζον Λένον να απελευθερωθεί από τη συνεργασία του με τον ΜακΚάρτνεϊ, η οποία είχε ξεκινήσει μετά τη συνάντησή τους σε μια εκκλησία του Λίβερπουλ τον Ιούλιο του 1957; Ή απλώς η απάθεια του Ρίνγκο Σταρ ή η ανάγκη του Τζορτζ Χάρισον να τα καταφέρει μόνος του και να εκπληρώσει την υπόσχεσή του ως σόλο τραγουδοποιός;
Στην πραγματικότητα, αν και καθένα από τα παραπάνω ήταν ένας καταλυτικός παράγοντας που συνέβαλε στη διάλυση των «Σκαθαριών», μέχρι τον Ιανουάριο του 1969 μια πολύ πιο σκοτεινή δύναμη είχε κάνει την εμφάνισή της στον κόσμο τους. Κατά τη διάρκεια αυτής της μοιραίας χρονιάς, οι Beatles υπέφεραν, όπως τόσες οικογένειες σήμερα, από τον καθημερινό πόνο και την αμηχανία ενός εθισμού στα οπιοειδή.
Παρόλο που φτάσαμε πια να αναγνωρίζουμε την επιδημία οπιοειδών ως την πιο επικίνδυνη κρίση υγείας του δυτικού κόσμου, δεν έχουμε ακόμη καταφέρουμε να ανακόψουμε αυτήν την παλίρροια. Στην πραγματικότητα, τα πράγματα χειροτερεύουν. Το Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας των ΗΠΑ ανέφερε πρόσφατα ότι ο εθισμός στα οπιοειδή έχει γίνει τόσο διάχυτος που οι Αμερικανοί είναι πλέον πιο πιθανό να πεθάνουν από υπερβολική δόση οπιοειδών παρά από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα.
Στις αρχές του 1969, τα πρόσωπα του εθισμού στην ηρωίνη για τους ΜακΚάρτνεϊ, Χάρισον και Σταρ – τα τρία τέταρτα του Fab Four της ροκ μουσικής – ήταν ο Λένον και η σύζυγός του Όνο. Με το «The White Album» να κυριαρχεί στα παγκόσμια τσαρτ δίσκων, οι Beatles ήταν το μεγαλύτερο συγκρότημα στον κόσμο με μεγάλη διαφορά. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, είχαν προκαλέσει τον εαυτό τους να «επιστρέψουν» στις ρίζες τους, να απογυμνώσουν την παραγωγή υπερ-λουστραρισμένων δίσκων όπως το «Revolver» και το «Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band» και να βρουν νέα επίπεδα μεγαλείου.
Και ως επί το πλείστον θα τα κατάφερναν. Το έργο «Get Back» θα προσγειωνόταν με τη θριαμβευτική συναυλία του συγκροτήματος στην ταράτσα στις 30 Ιανουαρίου, και θα ηχογραφούσαν μια σειρά από νέα κλασικά τραγούδια εκείνο το καλοκαίρι. Εκείνο το φθινόπωρο, θα κυκλοφορούσαν το «Abbey Road», το μαγικό κύκνειο άσμα τους. Ενώ η ηρωίνη είχε διεισδύσει ανάμεσά τους, κατάφεραν —για ένα διάστημα τουλάχιστον— να ξεπεράσουν την ύπουλη φύση του ναρκωτικού. Οι Beatles, τελικά, ήταν τόσο καλοί.
Όπως έχει αποδείξει εμφατικά η ιστορία, τα μέλη του συγκροτήματος δεν ήταν άσχετα με τον πειραματισμό με ναρκωτικά. Είχαν γίνει βετεράνοι στα χάπια κατά τη διάρκεια των ημερών τους στα άθλια μεταπολεμικά κλαμπ του Αμβούργου, αναζητώντας αμφεταμίνες για να αυξήσουν την αντοχή τους εκείνες τις μεγάλες νύχτες στο Reeperbahn. Αργότερα, η μαριχουάνα θα ερχόταν στη ζωή τους μέσω του Μπομπ Ντίλαν τον Αύγουστο του 1964. Τα επόμενα χρόνια, θα γίνονταν διεθνή πρωτοσέλιδα γιατί «τριπάρουν» με LSD, και το καλοκαίρι του 1968, καθώς οι Beatles είχαν μπει στο στούντιο για να ηχογραφήσουν το «White Album», ο ΜακΚάρτνεϊ θα συμμετείχε σε μια εκτεταμένη ερωτοτροπία με την κοκαΐνη.
Ωστόσο, ο εθισμός του Λένον άφησε τα άλλα μέλη της μπάντας σε κατάσταση συναγερμού. Με την έλευση των συνεδριών του «Get Back», η Όνο αστειεύτηκε ανοιχτά ότι η ηρωίνη ήταν η μορφή άσκησης του ζευγαριού. «Οι δυο τους έπαιρναν ηρωίνη», είπε ο ΜακΚάρτνεϊ, «και αυτό ήταν ένα αρκετά μεγάλο σοκ για εμάς γιατί όλοι πιστεύαμε ότι ήμασταν τρομερά αγόρια, αλλά καταλαβαίναμε ότι δεν θα φτάναμε ποτέ τόσο μακριά».
Ο Λένον ισχυρίστηκε αργότερα ότι ο εθισμός του ζευγαριού αναπτύχθηκε μετά από μια επιδρομή για χασίς στο διαμέρισμά του στην Πλατεία Montagu από τη διαβόητη ομάδα ναρκωτικών του ντετέκτιβ-λοχία Νόρμαν Πίλτσερ. Ο Λένον απέδωσε την αποβολή της Όνο στα μέσα Νοεμβρίου του 1968 στα επακόλουθα της επιδρομής, σχολιάζοντας αργότερα ότι «πονούσαμε πραγματικά» μετά τον χαμό του μωρού. Ωστόσο, άλλες φορές, απέδιδε το φλερτ του με την ηρωίνη στην άρνηση των φίλων του και συναδέλφων του να αποδεχτούν την Όνο ως ισάξιά τους, ισχυριζόμενος ότι άρχισαν να σνιφάρουν με την Γιόκο ηρωίνη «εξαιτίας αυτού που μας έκαναν οι Beatles και οι φίλοι τους».
Αλλά στην πραγματικότητα, ο πειραματισμός του Λένον με το ναρκωτικό είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα – πιθανότατα, κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής έκθεσης της Όνο το 1968 στην γκαλερί «Ρόμπερτ Φρέιζερ». «Δεν έκανα ποτέ ένεση», του άρεσε να λέει. «Απλώς σνιφάρω, ξέρεις». Όμως, όπως παρατήρησε ο δημοσιογράφος και έμπιστος του Λένον, Ρέι Κόνολιy, ο Λένον «σπάνια έκανε κάτι που του άρεσε λειψό. Σύντομα, η ηρωίνη θα γινόταν πρόβλημα για αυτόν».
Όπως γνωρίζει πολύ καλά οποιοσδήποτε με φίλο ή συγγενή που υποφέρει από κατάχρηση ουσιών, οι λόγοι του εξαρτημένου για να πάρει το ναρκωτικό της επιλογής του είναι συχνά πολυάριθμοι και συχνά βλαβεροί. Η ωμή αλήθεια είναι ότι απλά πρέπει να το έχουν. Είτε πρόκειται για αλκοόλ είτε για ηρωίνη – ο χρήστης είναι ανίσχυρος μπροστά στην απολαυστική, αλάνθαστη έλξη του ναρκωτικού.
Όταν έφτασε η ώρα επιτέλους οι Beatles να ηχογραφήσουν το «Abbey Road», η συμμετοχή του Λένον καθυστέρησε από ένα τρομακτικό αυτοκινητιστικό ατύχημα στη Σκωτία που ανάγκασε τον ίδιο και την Όνο να νοσηλευτούν για λίγο και γεμάτους ράμματα. Όταν τελικά ένωσε τις δυνάμεις του με τους άλλους Beatles προς τα μέσα Ιουλίου, είχε τοποθετήσει ένα κρεβάτι από τους «Χάροντς» (Harrods) στο στούντιο για να επιτρέψει στην Όνο να αναρρώσει.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα επακόλουθα του ατυχήματος οδήγησαν στην ηρωίνη να γίνει το ηρεμιστικό του ζευγαριού. Πράγματι, σε αυτή τη συγκυρία, οι εναλλαγές της διάθεσης και οι απουσίες του Λένον -τα σκαμπανεβάσματα της ασταθούς, απρόβλεπτης συμπεριφοράς του- ήταν πιθανότατα το αποτέλεσμα της παρατεταμένης χρήσης ηρωίνης. Όπως έγραψε αργότερα ο ιστορικός μουσικής Μπάρι Μάιλς, «οι άλλοι Beatles έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικοί μόνο και μόνο για να αποφύγουν μια από τις εκρηκτικές του μανίες. Ενώ παλιά θα μπορούσαν να τον είχαν αντιμετωπίσει σχετικά με την πίεση που έφερε η παρουσία της Γιόκο στην ηχογράφηση και να είχαν έναν κλασικό καβγά γι’ αυτό, τώρα ήταν αδύνατο γιατί ο Τζον ήταν σε τόσο απρόβλεπτη κατάσταση και ήταν προφανές ότι πονούσε».
Χρόνια αργότερα, ο Αμερικανός ηθοποιός Νταν Ρίχτερ, φίλος της Όνο, θυμήθηκε ότι μπήκε στα στούντιο της EMI για να δώσει στην Όνο το τελευταίο της «φιξάκι». «Ήταν περίεργο να κάθεσαι στο κρεβάτι και να μιλάς στη Γιόκο ενώ οι Beatles δούλευαν στο στούντιο», είπε ο Ρίχτερ. «Δεν μπορούσα να μην σκεφτώ ότι αυτοί οι τύποι έγραφαν ιστορία στο ροκ εν ρολ, ενώ εγώ καθόμουν σε αυτό το κρεβάτι στη μέση του στούντιο του Abbey Road, δίνοντας στη Γιόκο ένα μικρό λευκό πακέτο».
Μετά την τελευταία φωτογράφηση των Beatles στο Tittenhurst Park στις 22 Αυγούστου 1969 – στην πραγματικότητα, την τελευταία φορά κατά την οποία και οι τέσσερις Beatles θα ήταν μαζί δια ζώσης – το ζευγάρι αποφάσισε να σταματήσει τη συνήθεια μια για πάντα. Η Όνο ζήτησε τη βοήθεια του Ρίχτερ, του προμηθευτή της, για να τους βοηθήσει να απελευθερωθούν από τα οπιοειδή. «Ήμασταν πολύ παλιομοδίτες κατά κάποιον τρόπο», είπε η Όνο. «Δεν θα το κόβαμε σε ένα νοσοκομείο γιατί δεν θα το λέγαμε σε κανέναν. Απλώς το κόψαμε μαχαίρι. Βασικά, επειδή δεν κάναμε ποτέ ένεση, δεν νομίζω ότι ήμασταν κάπως – καλά, ήμασταν κολλημένοι , αλλά όχι τόσο πολύ νομίζω. Ωστόσο, ήταν δύσκολο. Είναι πάντα δύσκολο να κόβεις κάτι μαχαίρι».
Σήμερα, η Εθνική Υπηρεσία Υγείας (NHS) του Ηνωμένου Βασιλείου έχει πολλά να προσφέρει όσον αφορά τη θεραπεία συντήρησης και τα προγράμματα αποτοξίνωσης. Αλλά τον Αύγουστο του 1969, τα οπιοειδή μόλις και μετά βίας ήταν στο ραντάρ του NHS. Στο μυαλό του Λένον, το μόνο μέσο που είχαν στη διάθεσή τους ήταν να το «κόψουν μαχαίρι», που υποδηλώνει την απότομη διακοπή της ηρωίνης. Απελπισμένος για να απελευθερωθεί, ο Λένον φέρεται να διέταξε την Όνο να τον δέσει σε μια καρέκλα. Για περίπου 36 ώρες, στροβιλιζόταν από τον πόνο καθώς προσπαθούσε να αποβάλει το ναρκωτικό από το σύστημά του.
Σε μια προσπάθεια να απομνημονεύσει την πρόσφατη εμπειρία του προσπαθώντας να ταράξει τον εθισμό του στην ηρωίνη, ο Λένον συνέθεσε το «Cold Turkey», ένα τραγούδι που απεικόνιζε με βάναυση λεπτομέρεια τους βασανιστικούς πόνους της απεξάρτησης από την ηρωίνη: «Τα πόδια μου είναι τόσο βαριά / Όπως και το κεφάλι μου / Θα ήθελα να ήμουν μωρό / Μακάρι να ήμουν νεκρός». Αλλά ο θρίαμβος του συνθέτη επί του ναρκωτικού θα ήταν αποκαρδιωτικά βραχύβιος. Όταν έκανε το ντεμπούτο του με ένα τραγούδι για τον Ντίλαν, λίγες μέρες αργότερα, σνίφαρε ξανά ηρωίνη. Ο Λένον θυμήθηκε αργότερα ότι αυτός και ο Ντίλαν «φορούσαν και οι δύο γυαλιά ηλίου και ήταν και οι δύο μαστουρωμένοι». Ήξερε ότι θα χρειαζόταν κάτι περισσότερο από μια καρέκλα και ένα σχοινί, παραδεχόμενος ότι «ήμουν τρομερά νευρικός».
Θα χρειαζόταν αρκετές ακόμη προσπάθειες για να απεξαρτηθεί ο Λένον από το ναρκωτικό. Προς μεγάλη του τιμή, ο μουσικός έζησε τη ζωή του με διαφάνεια, μοιράζοντας τις δοκιμασίες του σε πολλές συνεντεύξεις. Τον Σεπτέμβριο του 1980, θρηνούσε που το 1969 το BBC απαγόρευσε το «Cold Turkey» από τα ραδιοφωνικά κύματα «παρόλο που είναι κατά των ναρκωτικών». Ακόμη και τότε – πολύ πριν ξεφύγει η σύγχρονη κρίση των οπιοειδών μας – ο Λένον διαισθανόταν την αδυναμία της κοινωνίας να κατανοήσει, πολύ περισσότερο να καταπολεμήσει τον εθισμό. «Είναι τόσο ανόητοι με τα ναρκωτικά», αναφώνησε. «Δεν εξετάζουν την αιτία του προβλήματος των ναρκωτικών: Γιατί οι άνθρωποι παίρνουν ναρκωτικά; Για να ξεφύγουν από τι; Είναι τόσο άσχημη η ζωή; Ζούμε σε μια τόσο τρομερή κατάσταση που δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα χωρίς ενίσχυση με αλκοόλ ή καπνό; Ασπιρίνες, υπνωτικά χάπια, ανεβαστικά, κατεβαστικά, αφήστε την ηρωίνη και την κοκαΐνη – είναι απλώς τα άκρα του Librium και του speed».
Ενώ καταλαβαίνουμε πολύ περισσότερα για τη φύση του εθισμού και της θεραπείας από τα ναρκωτικά από όσα θα μπορούσε να ονειρευτεί ο Λένον το φθινόπωρο του 1980, έχουμε χαθεί ωστόσο σε μια υγειονομική κρίση που συνεχίζει να αυξάνεται. Οι εντυπωσιακές ομοιότητες μεταξύ της δύσκολης κατάστασης των Fab Four και της σημερινής καταστροφικής κρίσης υγείας παραμένουν αναμφίβολα σαφείς. Καθώς σκουντουφλάμε ως πολιτισμός σχεδόν πέντε δεκαετίες μετά τη διάλυση των Beatles, είναι πραγματικά συγκλονιστικό να αναγνωρίσουμε πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να διανύσουμε.
