Ο Ίλον Μασκ δεν προβάλει σήμερα τόσο την ιδιότητα του πλουσιότερου δισεκατομμυριούχου στη γη, όσο εκείνη του οραματιστή, φιλόδοξου επενδυτή και εφευρέτη και του πρακτικού καινοτόμου μηχανικού που ανοίγει δρόμους στην όχι μόνον στην ηλεκτροκίνηση αλλά και στην ρομποτική, την ψηφιακή αυτονομία, την εξερεύνηση του διαστήματος, την αποίκιση του πλανήτη Άρη και την τεχνολογική και επιστημονική καινοτομία. Στόχος; Όπως ισχυρίζεται, ο σκοπός του είναι ένας μελλοντικός «κόσμος αφθονίας» μεταξύ άλλων και μέσω της επανάστασης που έχει ήδη επιφέρει στον τομέα της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής με τα γιγαντιαία εργοστάσια-μικρές πόλεις.
Στο κάτω-κάτω ο τίτλος του πλουσιότερου ανθρώπου στη Γη είναι ένας εφήμερος τίτλος. Ένας τίτλος που μπορεί, ανά πάσα στιγμή, να χαθεί και να δοθεί σε κάποιον άλλο πάμπλουτο ανάλογα με τη χρηματιστηριακή αξία των μετοχών που κατέχει.
Δεν είναι λοιπόν μόνον το πολύ, το τεράστιο χρήμα που κάνει τον Ίλον Μασκ πασίγνωστο ή ξεχωριστό. Το χρήμα ήρθε μετά. Πρώτα ήρθε η σχεδόν παθολογική διάθεση που ανέπτυξε από μικρός, αφενός λόγω του συνδρόμου Άμπεργκερ (διαταραχές συμπεριφοράς στο φάσμα του αυτισμού), για γνώση της «αλήθειας του σύμπαντος» και αφετέρου λόγω των άσχημων παιδικών χρόνων που έζησε στην Πραιτόρια της Νότιας Αφρικής (όπου και γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1971) μετά τον χωρισμό των γονιών του, της Καναδής (μοντέλου) Μάγιε Χάλντεμαν και του Νοτιοαφρικανού (ηλεκτρολόγου-μηχανικού) Ιρον Μασκ, το 1980 όταν ήταν εννιά ετών.
Ο συνδυασμός διαταραχών στο φάσμα του αυτισμού, οι δυσκολίες στην επικοινωνία του με το σχολικό περιβάλλον (επειδή αντιλαμβανόταν, όπως εξομολογήθηκε πέρσι σε μία συνέντευξη, «κυριολεκτικά» ο,τιδήποτε άκουγε) ανέπτυξαν σύντομα στον Μασκ την ανάγκη να μάθει από νωρίς «πώς είναι δομημένο» το σύμπαν. Παράλληλα οι επιχειρηματικές δραστηριότητες του ηλεκτρολόγου-μηχανικού πατέρα του, Ίρον Μασκ, φαίνεται πως συνέβαλαν ως πρότυπο σε μελλοντικές επιτυχίες αν και οι σχέσεις τους ως πατέρα-γιου ήταν κάκιστες, όπως εξομολογήθηκε αργότερα σε συνέντευξή του στο περιοδικό Ρeople.
Η καταφυγή στην γνώση λειτούργησε σαν «σανίδα σωτηρίας» απέναντι στις κάθε λογής αντιξοότητες του στενού οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να γίνει σε μερικά χρόνια αυτοδίδακτος θεωρητικός της μηχανικής και της πληροφορικής και προγραμματιστής από χόμπι.
Η τάση του να καταβροχθίζει βιβλία κάθε λογής (με μία σαφή προτίμηση σε επιστημονική φαντασία, φυσική επιστήμη, μηχανική, θεωρία της πληροφορικής αλλά και κόμικς) τροφοδότησε την έμφυτη φιλομάθεια, την εφευρετικότητα και την μελλοντική επιχειρηματικότητα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ηλικία των 10 ετών άρχισε να πειραματίζεται με ένα υπολογιστή Commodere VIC-20 και δύο χρόνια μετά έμαθε μόνος του προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών, πουλώντας τον κώδικα που έγραψε για το παιχνίδι Blastar σε γλώσσα BASIC στο αμερικανικό περιοδικό υπολογιστών «PC and Office Technology» για περίπου 500 δολάρια Αμερικής.
Διόλου άσχημα για έναν 12χρονο της δεκαετίας του 1980 που ζούσε στην άλλη άκρη του κόσμου (Νότια Αφρική) σε μία εποχή δίχως Ίντερνετ, που μόλις είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους οι προσωπικοί υπολογιστές…
Όπως είπε ο ίδιος στις 14 Απρίλη 2022 σε μία συνέντευξή στον Κρις Άντερσον στην πλατφόρμα του ΤED (σ.σ.TED είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που κάνει συνέδρια με σκοπό τη διάδοση ιδεών που θεωρεί πως αξίζουν), μέρος αυτού που έγινε οφείλεται και στα «άσχημα παιδικά χρόνια».
Οι ιδιομορφίες και οι ποικιλομορφίες του χαρακτήρα του 51χρονου Ίλον Μασκ είναι αρκετές και αξιοπρόσεκτες και αυτό εξηγεί τη στρατιά των πάνω από 80 εκατομμυρίων ακολούθων που έχει στο Τουίτερ, που εξαγόρασε πριν έναν μήνα έναντι 44 δις. δολαρίων. Ο ίδιος άλλωστε τουιτάρει σαν πυροβόλο και απαντά σε οποιονδήποτε δίχως κανένα κόμπλεξ, αρκεί να του προκαλέσει το ενδιαφέρον.
Στη βάση της ιστορίας του αγνωστικιστή Ίλον Μασκ ξεχωρίζουν η έντονη τάση του για φιλομάθεια, η πρακτικότητα του επιχειρηματία, το λελογισμένο ρίσκο του μεγαλοεπενδυτή που καταφέρνει παρά τις αντιξοότητες να πολλαπλασιάζει τα κέρδη και η ισχυρή διάθεση για οραματισμό ενός φουτουριστικού κόσμου σε μία πιο αισιόδοξη εκδοχή, αν και ο ίδιος συχνά δεν κρύβει την έντονη ανησυχία του για μία δυστοπική εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης και του μέλλοντος της ανθρωπότητας.
Αυτά αφορούν την καλή εικόνα του Ίλον Μασκ.
Στον αντίποδα αυτής της δημόσιας εικόνας και του μύθου που ο ίδιος προσπαθεί επιμελώς να καλλιεργήσει υπάρχει και ο αντίλογος.
Οι καταγγελίες σε βάρος του ιδίου ως εργοδότη αλλά και για τις ρατσιστικές και σεξιστικές διακρίσεις στα τεράστια εργοστάσια της Tesla σε Καλιφόρνια και Τέξας δεν λείπουν, όπως καταγράφηκαν τα τελευταία χρόνια σε ρεπορτάζ της βρετανικής εφημερίδας, Γκάρντιαν.
Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή.
Μετά από λίγους μήνες φοίτησης στο πανεπιστήμιο της Πραιτόριας ο 17χρονος Ίλον ακολουθώντας την Καναδή μητέρα του, τον μικρότερο αδελφό και την αδελφή του ώστε να γλιτώσει τη θητεία στο νοτιοαφρικανικό ρατσιστικό στρατό, έκανε μετεγγραφή στο πανεπιστήμιο Κουίνς στο Οντάριο του Καναδά.
Στη συνέχεια πήγε στις ΗΠΑ μεταπηδώντας στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας όπου πήρε πτυχίο στη Φυσική και τις Οικονομικές Επιστήμες.
Αφήνοντας το πανεπιστήμιο Στάνφορντ για τις μπίζνες
Το 1995 ο Ίλον Μασκ πήγε στην Καλιφόρνια για μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ εγκαταλείποντας λίγο μετά τις σπουδές για να αφοσιωθεί στα φιλόδοξα επιχειρηματικά του σχέδια. Το πρώτο βήμα έγινε το 1996 οπότε ίδρυσε μαζί με τον (κατά έναν χρόνο μικρότερο) αδελφό του, Κιμπάλ, την εταιρία λογισμικού Zip2 την οποία πούλησαν το 1999 στην εταιρία πληροφορικής και υπολογιστών Compaq έναντι 307 εκατομμυρίων δολαρίων.
Την ίδια χρονιά ο Ίλον Μασκ έγινε συνιδρυτής της διαδικτυακής τράπεζας Χ.com που συγχωνεύτηκε με την Confinity το 2000 για να συνιδρύσει την PayPal (και τον επαναστατικό τρόπο για την εποχή των εξ αποστάσεως οικονομικών συναλλαγών) που και εκείνη με τη σειρά της πωλήθηκε στο eBay έναντι 1,5 δις. δολαρίων.
Αναμφισβήτητα, η γερή ώθηση στην επιχειρηματική-επενδυτική καριέρα του Ίλον Μασκ ως εφερεύτη-επιχειρηματία φαίνεται πως ήρθε μετά την πώληση της Paypal.
Σύντομα, ο Ίλον Μασκ εξελίχθηκε στο πιο διάσημο υπόδειγμα εξέλιξης ενός τεχνολογικού «nerd» («φυτού»)-επιχειρηματία και ιδιόρρυθμου καπιταλιστή που, όπως αποδεικνύεται, συνειδητοποίησε από νωρίς πώς δουλεύει το σύστημα βάζοντάς το να δουλεύει για αυτόν δίχως ο ίδιος να κάθεται ούτε λεπτό.
Εταιρίες με το άγγιγμα του Μίδα
Μέσα στην τελευταία 20ετία ο Ίλον Μασκ έφτιαξε ή συνέβαλε στην ανάπτυξη μίας σειράς καινοτόμων εταιριών.
Το 2002 έφτιαξε την εταιρία διαστημικών μεταφορών και διαστημικού τουρισμού SpaceX στην οποία είναι ταυτόχρονα και διευθύνων σύμβουλος (CEO) και Αρχιμηχανικός.
Το 2004 έγινε επενδυτής στην εταιρία ηλεκτροκίνησης Τέσλα Μότορς (που σήμερα είναι γνωστή ως Tesla) σώζωντάς την από πιθανή χρεοκοπία. Τέσσερα χρόνια μετά, έγινε αρχιτέκτονας σχεδιασμού προϊόντων και διευθύνων σύμβουλος και σήμερα η αξία των μετοχών της από τα 17 δολάρια που είχε όταν την ανέλαβε εκτινάχθηκε στα 800 δολάρια.
Το 2006 έφτιαξε την εταιρία φωτοβολταϊκών συστημάτων SolarCity που στη συνέχεια το 2015, «απορροφήθηκε» από την Tesla και έγινε Tesla Energy.
Το 2015 ήταν ιδιαίτερα «παραγωγική» καθώς έγινε συνιδρυτής και στην εταιρία έρευνας και ανάπτυξης εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης, OpenAI με στόχο την προώθηση «φιλικών» για τον άνθρωπο τεχνολογικών καινοτομιών στον χώρο της ρομποτικής.
Ένα χρόνο μετά, το 2016 έφτιαξε την νευρο-τεχνολογική εταιρία Neurolink με σκοπό να συνδέσει τον άνθρωπο με τους υπολογιστές και να κάνει κάποτε πράξη τη σύζευξη ανθρώπου-μηχανής (cyborg) περίπου όπως αυτές που εμφανίζονται στην επική σειρά επιστημονικής φαντασίας, Star Trek.
Στα άμεσα σχέδια του Ίλον Μασκ είναι η ανάπτυξη ανθρωποειδούς ρομπότ με το όνομα Optimus με στόχο την χρήση του σε απλές οικιακές εργασίες ή πιο σύνθετες βιομηχανικές δουλειές.
Το «Optimus» θα μπορεί, σύμφωνα με τον Μασκ, «να κάνει οτιδήποτε δεν θέλουν οι άνθρωποι», υποστηρίζοντας ότι η κατασκευή του θα αρχίσει μέσα στο 2023 από την Tesla, με σκοπό να βοηθήσει στη δημιουργία μια «εποχή αφθονίας» για την ανθρωπότητα.
Θεωρεί δε πως το συγκεκριμένο εγχείρημα θα ξεπεράσει σε αξία την βιομηχανία ηλεκτροκίνησης Tesla μέσα στα επόμενα 10 χρόνια.
Από την «παλέτα» επιχειρήσεων του Ίλον Μασκ δεν λείπουν ούτε οι υπόγειες συγκοινωνίες ή οι καινοτόμες εταιρίες διάνοιξης τούνελ με χαρακτηριστική την περίπτωση της «Βαρετής Εταιρίας», The Boring Company, που την σκέφθηκε τον Δεκέμβρη του 2016 ενώ ήταν κολλημένος στην κίνηση του Λος Άντζελες.
Η εταιρία μείωσε σημαντικά το κόστος και τον χρόνο διάνοιξης υπόγειων σηράγγων δίνοντας πνοή και ώθηση στο άλλο μεγαλεπήβολο σχέδιο ίδρυσης της εταιρίας Hyperloop πάνω στην αρχική ιδέα του μηχανικού και εφευρέτη George Medhurst το 1799 για τη δημιουργία ενός «ατμοσφαιρικού σιδηροδρόμου».
Το σχέδιο υπερηχητικών τρένων που θα κινούνται με ηλιακή ενέργεια στο εσωτερικό αγωγών, μέσα σε κενά αέρος αναπτύσσοντας ταχύτητα έως και 1200 χλμ/ ώρα, δεν έχει μείνει στα χαρτιά. Προχωρά σε Λας Βέγκας και Λος Άντζελες ενώ έχει βρει μιμητές που σχεδιάζουν την κατασκευή του σε Ευρώπη και Ασία.
Ένας όχι και τόσο καλός εργοδότης
Ο πυρετώδης τρόπος με τον οποίο δουλεύει κάποιο έργο τον κάνουν να απαιτεί, την ίδια ώρα, από την στρατιά των δεκάδων χιλιάδων εργατών, τεχνικών και επιστημόνων που δουλεύουν στις επιχειρήσεις του σε ΗΠΑ, Κίνα, Γερμανία κ.α. αυστηρό επαγγελματισμό, επώδυνη –θρησκευτικού τύπου-αφοσίωση και ατέλειωτη υπερωριακή εργασία. Γι’αυτό και ο Ίλον Μασκ απεχθάνεται τον συνδικαλισμό καθώς μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην εξαντλητική εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού που έχει στη δούλεψή του.
Ως εκ τούτου δεν λείπουν οι καταγγελίες πρώην εργαζομένων ή συνεργατών για εξαντλητικές συνθήκες δουλειάς, για εργατικά ατυχήματα, για ρατσιστικές ή σεξιστικές διακρίσεις σε βάρος «εργολάβων» (δηλαδή εργαζομένων που έχουν συμβάσεις παροχής υπηρεσιών αντί συμβάσεων αορίστου χρόνου) στο τεράστιο εργοστάσιο της Tesla στο Φρίμοντ της Καλιφόρνιας και στο εξίσου γιγάντιο εργοστάσιο της Τέσλα στο Όστιν του Τέξας.
Τα ατέλειωτα 12ωρα, έξι μέρες τη βδομάδα, είναι για χιλιάδες Αμερικανούς εργαζόμενους κοινή πρακτική και όχι η εξαίρεση του κανόνα. Αυτό παρά την ανάπτυξη και ενσωμάτωση συστημάτων ρομποτικής σε στάδια της παραγωγής της βιομηχανίας ηλεκτροκίνησης…
Ανάλογα προβλήματα είναι σίγουρο πως συμβαίνουν και στο τεράστιο εργοστάσιο της Τέσλα στη Σαγκάη της Κίνας. Ωστόσο, εκεί οι καταγγελίες για εργατικά δυστυχήματα, ατυχήματα και κακομεταχείριση είναι ακόμη πιο δύσκολο να βγουν στην επιφάνεια καθώς οι μπίζνες του Ίλον Μασκ στην Κίνα έχουν την αμέριστη στήριξη των σινικών αρχών σε επίπεδο φορο-απαλλαγών, επιχορηγήσεων, ευνοϊκής μεταχείρισης σε εκχώρηση γης, υποδομών, νομοθεσίας κλπ.
Κράτα μικρό καλάθι…
Γι’αυτό και όταν τον Απρίλιο του 2022 έγινε αποδεκτή η πρότασή του Ίλον Μασκ για εξαγορά του Τουίτερ από το Δ.Σ. της εταιρίας έναντι 44 δισ. δολαρίων δεν ήταν λίγοι αυτοί (με πρώτο τον ανταγωνιστή του, δισεκατομμυριούχο ιδρυτή της Amazon, Τζεφ Μπέζος) που ανησύχησαν για τις πιθανές υποχωρήσεις του Ίλον Μασκ στις αξιώσεις της Κίνας για λογοκρισία ή προβολή μίας ωραιοποιημένης εικόνας της πολιτικής που ασκείται στις σινικές μεγαλουπόλεις σε συνθήκες δοκιμασίας όπως η πανδημία και όσα απαράδεκτα βλέπουμε να διαδραματίζονται εδώ και βδομάδες σε βάρος των κατοίκων της Σαγκάης.
Ο ίδιος ο Μασκ που σχεδίαζε από καιρό να αγοράσει το Τουίτερ αναγνωρίζοντας την δύναμη που έχει σε ρόλο μίας τεράστιας εικονικής «πλατείας» όπου ο καθένας μπορεί να εκφράζει τη γνώμη του, ισχυρίζεται πως το έκανε χάρην της … ελευθερίας του λόγου. Φροντίζοντας, βεβαίως, κατά το παρελθόν να συγκαλύπτει ή να ωραιοποιεί θέσεις και πρακτικές που υιοθετεί κατά καιρούς κατά των εργαζομένων, κατά του συνδικαλισμού κ.λπ.
Όπως έχει αποδείξει και ο ίδιος, δεν αφήνει τίποτε στην τύχη, ούτε λειτουργεί παρορμητικά. Γνωρίζοντας καλά πώς δουλεύει το καπιταλιστικό σύστημα που έχει συμβάλλει σημαντικά στην δημιουργία του τεράστιου πλούτου του, ο Ίλον Μασκ έχει φροντίσει από την αρχή να χρηματοδοτεί εξίσου Ρεπουμπλικάνους και Δημοκρατικούς ώστε να έχει την απαραίτητη στήριξη του αμερικανικού κράτους στα πολυσχιδή επιχειρηματικά του σχέδια.
Όμως όταν ακούει κάποιος έναν ευφυή δισεκατομμυριούχο να ισχυρίζεται πως πασχίζει για την ….δημοκρατία και την ελευθερία του λόγου, είναι καλό να κρατά ένα πολύ μικρό καλάθι και να είναι έτοιμος για κάθε ενδεχόμενο.
Πολύ δε περισσότερο όταν, υποτίθεται για χάρη της ελευθερίας, προσφέρει τις υπηρεσίες του (άγνωστο ακόμη με τι ανταλλάγματα) στον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι δίνοντας πρόσβαση στο Ίντερνετ, παρά την επίθεση της Ρωσίας, μέσω του δορυφορικού συστήματος Starlink.
Η γερουσιαστής των Δημοκρατικών Ελίζαμπεθ Γουόρεν, που ασκεί κατά καιρούς κριτική στις εταιρίες υψηλής τεχνολογίας, χαρακτήρισε τη συμφωνία ως «επικίνδυνη για τη δημοκρατία μας», προειδοποιώντας πως «δισεκατομμυριούχοι όπως ο Ίλον Μακ παίζουν με ένα διαφορετικό πλαίσιο κανόνων από οποιονδήποτε άλλον συγκεντρώνοντας δύναμη για το προσωπικό τους κέρδος. Χρειαζόμαστε έναν φόρο για τον πλούτο και ισχυρούς κανόνες προκειμένου να αποδίδονται ευθύνες στις μεγάλες τεχνολογικές εταιρίες».
Εντούτοις πέρα από τον φόρο και τους «ισχυρούς κανόνες» που προτείνει η Γουόρεν, απαιτείται συνεχής ενημέρωση και επαγρύπνηση όλων μας για τον άξονα, τις αξίες και τη βάση πάνω στην οποία εξελίσσονται οι τεχνολογίες αιχμής που ανατρέπουν δεδομένα και πρακτικές δεκαετιών (όχι απαραίτητα προς την θετική πλευρά).
Το αμαρτωλό τουίτ του Μασκ για την Βολιβία
Οι προσπάθειες του Ίλον Μασκ να βάλει χέρι στα σημαντικά κοιτάσματα λιθίου της Βολιβίας που είναι άκρως απαραίτητα για τις βιομηχανίες (ηλεκτροκίνησης, διαστημικών συγκοινωνιών, δορυφορικών συστημάτων Ίντερνετ κλπ), δεν μπόρεσαν να κρυφτούν πριν λίγα χρόνια όταν ανοικτά εξέφρασε την υποστήριξή του για πραξικόπημα ανατροπής του πρώην προέδρου Έβο Μοράλες.
Όπως είναι γνωστό, τον Ιανουάριο του 2020 ο Μοράλες επρόκειτο να ξεκινήσει μία νέα προεδρική θητεία μετά την τότε νίκη του στις εκλογές. Ωστόσο, απειλήθηκε σοβαρά από τον βολιβιανό στρατό, την ακροδεξιά της Βολιβίας και την κυβέρνηση των ΗΠΑ και σε μία προσπάθεια να αποφύγει την αιματοχυσία σε βάρος του λαού του, παραιτήθηκε και έφυγε εξόριστος στο Μεξικό.
Μερικούς μήνες μετά, στις 24 Ιουλίου 2020, ο Ίλον Μασκ δεν μπόρεσε να κρατηθεί όταν ένας χρήστης του Τουίτερ τον προκάλεσε λέγοντάς του πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ διοργάνωσε πραξικόπημα κατά του Έβο Μοράλες για να βάλει χέρι στα κοιτάσματα λιθίου (που είναι τα δεύτερα μεγαλύτερα στον κόσμο). Τότε λοιπόν ο Ίλον Μασκ είχε πει πως… «θα κάνουμε πραξικόπημα σε όποιον θέλουμε! Πάρτο απόφαση».
Είναι σαφές πως εάν μας πιάσουν στον ύπνο για μία ακόμη φορά, οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ πιο μοιραίες και ενδεχομένως καταλυτικές για την εξέλιξη των ανθρωπίνων κοινωνιών. Όχι μόνον για την ελευθερία του λόγου. Ούτε μόνον για την δημοκρατία…
