“Όταν δρα, το πάθος γίνεται γρήγορα ακαταμάχητο κέντρο έλξης. Τίποτα δεν είναι πιο μεταδοτικό από τις ενεργοποιημένες συγκινήσεις. Αυτό που ανέκαθεν φοβούνταν οι κυρίαρχες τάξεις περισσότερο, και δικαίως, είναι το συλλογικό μίσος που αναπτύσσει κάποιο αίσθημα αγανάκτησης στην ψυχή των μαζών”.
Νικόλας Κάλας, Εστίες πυρκαγιάς
Η φωταγώγηση του κτιρίου της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με το σύνθημα “Σιγά μη φοβηθώ” ενόψει της πολυαναμενόμενης αυριανής απόφασης στη δίκη της Χρυσής Αυγής προκάλεσε έντονα και αντικρουόμενα σχόλια. Αυτό που ίσως διέφυγε της προσοχής ήταν το ίδιο το σύνθημα που επιλέχθηκε να καλύψει φαντασμαγορικά την πρόσοψη του κτιρίου στη Λεωφόρο Συγγρού.
Πρόκειται για ένα ευρύτατα διαδεδομένο σύνθημα του ελληνικού αντιφασισμού, το οποίο σημάδεψε τα προηγούμενα χρόνια τις συνειδήσεις πολλών ανθρώπων που αποφάσισαν να παλέψουν ενάντια στη δράση της ναζιστικής οργάνωσης. Ωστόσο, στην παρούσα συγκυρία είναι ετεροχρονισμένο. Η πολιτική λειτουργία του τοποθετείται σε μια προηγούμενη περίοδο του αντιφασιστικού κινήματος όταν η εκλογική άνοδος της Χρυσής Αυγής μαζί με τη στρατιωτικού τύπου δράση της στους δρόμους είχε αρχικά προκαλέσει ένα παρατεταμένο μούδιασμα στο μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας και έναν ξαφνικό τρόμο σε όσους αποτελούσαν στόχους της.
Σήμερα, επτά χρόνια μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και τη μεγάλη πολύμορφη ανάπτυξη του αντιφασιστικού κινήματος που ακολούθησε, η αναίρεση του φόβου δεν αποτελεί επίδικο. Το τεταμένο χέρι του Αιγύπτιου αλιεργάτη προς τους επίδοξους δολοφόνους του μέσα στη δικαστική αίθουσα είναι η εικόνα που συνοψίζει το διακύβευμα. Δέκα χρόνια μετά το διάγγελμα στο Καστελόριζο, αυτό που κρίνεται είναι το αν θα αποδοθεί δικαιοσύνη για ένα μικρό μέρος της βίας και της καταστροφής που υπέστησαν τα κατώτερα στρώματα και οι αδύναμοι της ελληνικής κοινωνίας κατά την περίοδο της κρίσης.
Εντός ενός τέτοιου πλαισίου, η χρησιμοποίηση του συγκεκριμένου συνθήματος από τους υπεύθυνους του Ιδρύματος μεταλλάσσει την ουσία του και το εντάσσει στην αισθητική του κιτς. Αν ακολουθήσουμε τη σκέψη του Κούντερα, το κιτς αποτελεί το αισθητικό ιδεώδες μιας απόλυτα θετικής θεώρησης της ύπαρξης και της ζωής, στην οποία οι “ακαθαρσίες”, η βία που προκαλούν οι εκάστοτε αντιθέσεις, “όλα όσα ουσιαστικά απαράδεκτα διαθέτει η ανθρώπινη φύση” βγαίνουν εκτός πλάνου, έτσι ώστε να κυριαρχήσει η αφηρημένη συγκίνηση απέναντι σε έναν κόσμο που “πλάστηκε όπως έπρεπε να είναι” και να δημιουργηθεί “ένα παραπέτασμα που συγκαλύπτει το θάνατο”. Όπως διαβάζουμε και στην “αυτοπαρουσίαση” στον ιστότοπο του Ιδρύματος: “Το επίκεντρο της αποστολής του Ιδρύματος Ωνάση ήταν, είναι και θα παραμείνει ο άνθρωπος”. Οι θετικές δράσεις του Ιδρύματος και το πλήθος των δωρεών του στους τομείς της Υγείας, της Εκπαίδευσης και του Πολιτισμού σίγουρα μαρτυρούν για την αφοσίωσή του στη διαμόρφωση ενός κόσμου καλώς καμωμένου, όπου οι αντιθέσεις και οι καταστροφές της κρίσης μπορούν να αντιμετωπιστούν αν ο καθένας μας βάλει το χέρι του. Εντούτοις, λίγο πριν την απόφαση, τη στιγμή που ο πόνος και η οργή του πλήθους των θυμάτων απαιτεί δικαίωση, η επιστροφή στη ρητορική του φόβου προδίδει μια εσκεμμένη επιφανειακότητα η οποία έρχεται να βγάλει εκτός πλάνου το κακό, τις “ακαθαρσίες”, τα θύματα και την καταστροφή.
Είναι όμως ακριβώς αυτή η αρνητική πλευρά η οποία τροφοδοτεί εν προκειμένω μια συλλογική “ενεργοποιημένη συγκίνηση” που απαιτεί όχι μόνο δικαίωση και τιμωρία, αλλά και την κοινωνική ορατότητα που της αρμόζει. Και είναι αυτή ακριβώς η ύπαρξη του συντελεσμένου κακού που μπορεί να τροφοδοτήσει την ανάδυση και άλλων, ανώτερων, διεκδικήσεων στην περίπτωση που η οργή θα βρεί τη θεσμική της δικαίωση αύριο. Ίσως αυτό το τελευταίο να προκαλεί μεγάλη ανησυχία στους θιασώτες της αισθητικής του κιτς.
