Από το 1904 η ιστορική ‘Αίγλη’ Ζαππείου, “το πλέον απολαυστικόν κέντρον των Αθηνών”, όπως διαφημιζόταν σε παλαιά διαφήμιση, χτισμένη σε ένα καταπράσινο περιβάλλον στην καρδιά της Αθήνας, αποτέλεσε σημαντικό πόλο στην κοινωνική ζωή και την καθημερινότητα της πρωτεύουσας.
Ασφαλώς, ο σημερινός πολυχώρος λίγο θυμίζει το ‘Ζυθεστιατόριον η Αίγλη’ της αθηναϊκής belle epoque ή του Μεσοπολέμου, αλλά ακόμη και τις εικόνες που καταγράφονται σε πολλές από τις ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες που γυρίστηκαν εκεί. Άλλωστε, η παράδοση του χώρου στην εντατική εμπορική εκμετάλλευση συνοδεύτηκε, κατά τα ειωθότα, από εκτεταμένες κατασκευαστικές αυθαιρεσίες που πύκνωσαν τις τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα σήμερα τα αυθαίρετα κτίσματα και οι καταπατήσεις κοινόχρηστων χώρων να υπολογίζονται συνολικά σε περίπου 2.000 τ.μ. – και αυτό, μολονότι το συγκρότημα προστατεύεται από τον αρχαιολογικό νόμο, καθώς, αν και το ίδιο δεν είναι χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο, βρίσκεται πλησίον των προστατευόμενων μνημείων του Ζαππείου Μεγάρου.
Ωστόσο, παρά τις επαναλαμβανόμενες διαπιστώσεις πολεοδομικών παραβάσεων από τους ενοικιαστές του χώρου, οι οποίες χρονολογούνται ήδη από το 1993, καμιά από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων, του Υπουργείου Πολιτισμού ή του Υπουργείου Περιβάλλοντος δεν προχώρησε μέχρι σήμερα στις απαιτούμενες ενέργειες για την καθαίρεση και κατάργηση των αυθαίρετων κατασκευών.
Αποκορύφωμα των αυθαίρετων ενεργειών ήταν η παράνομη κατεδάφιση του θερινού κινηματογράφου ‘Αίγλη’, που είχε από το 1992 κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο.
Η “αμέλεια” αυτή, που ενδεχομένως να οφείλεται στις υψηλές διασυνδέσεις των επιχειρηματιών που εκμεταλλεύονταν τον χώρο, οδήγησαν μαθηματικά, όπως πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις, στην εμπέδωση μιας κουλτούρας ατιμωρησίας, αλλά και στην αποθράσυνση των ενδιαφερομένων. Αποκορύφωμα των αυθαίρετων ενεργειών ήταν η παράνομη κατεδάφιση, το 1999, του θερινού κινηματογράφου ‘Αίγλη’, που είχε από το 1992 κηρυχθεί και αυτοτελώς ιστορικό διατηρητέο μνημείο με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού!
Όπως κατήγγειλε τότε η δημοτική παράταξη ‘Συμπαράταξη για την Αθήνα’, “οι βλαπτικές για το περιβάλλον και αυθαίρετες κατασκευές συνεχίζονται και ολοκληρώνονται ανενόχλητα, ενώ οι υπηρεσίες του Δήμου διαπιστώνουν απλώς τις παραβάσεις. Με τον τρόπο αυτό, η αυθαιρεσία θριαμβεύει και το περιβάλλον της πόλης καταστρέφεται με τη συνέργεια όλων των αρμόδιων παραγόντων”. Η ‘Συμπαράταξη’ σημείωνε πως η υπόθεση της ‘Αίγλης’ είχε περιέλθει στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της Εισαγγελίας και διατύπωνε την ευχή “ότι θα επιδιωχτεί η επιβαλλόμενη ευαισθησία, ανεξάρτητα από την ισχύ των ενδιαφερομένων”. Φρούδες ελπίδες.
Σοβαρές ευθύνες για την κατάσταση αυτή έχει, προφανώς, και η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων, η οποία ενεργεί ως διοικούσα και διαχειρίστρια της “καταλειφθείσης εις το Έθνος” περιουσίας του Ευαγγέλου Ζάππα. Η Επιτροπή όχι μόνο δεν έλαβε μέτρα κατά των ενοικιαστών του χώρου αλλά προχώρησε σε αλλεπάλληλα αιτήματα νομιμοποίησης των αυθαίρετων κατασκευών, αρχής γενομένης από το 2016. Και μολονότι συνάντησε την αυτονόητη εκ του νόμου άρνηση των αρμόδιων υπηρεσιών, οι οποίες μάλιστα επισήμαναν εκ νέου την υποχρέωση να κατεδαφιστούν οι αυθαίρετες κατασκευές, επανήλθε πρόσφατα με νέο αίτημα νομιμοποίησης.
Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων (που είχε βαρύνοντα λόγο και στην νομοθέτηση, το 2006, ρυθμίσεων που τροποποιούσαν τον α.ν. 1920/1939 και επέτρεπαν την παραχώρηση ολόκληρου του χώρου του Ζαππείου σε ιδιώτες για κάθε είδους οικονομική χρήση), μπορεί να μην έχει συναίσθηση ούτε της ανάγκης διατήρησης του δημόσιου χαρακτήρα του κληροδοτήματος, όπως ο Ευάγγελος Ζάππας ρητά όρισε, ούτε την ανάγκη διαφύλαξης των ιστορικών χαρακτηριστικών του χώρου, όπως ο νόμος ορίζει.
Το ερώτημα είναι ποια θα είναι η στάση των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού απέναντι στο ζήτημα.
Μεγάλη ευαισθησία για την τύχη συνολικά του Ζαππείου και την αποτροπή της ιδιωτικοποίησής του έχουν δείξει, όπως είναι αναμενόμενο, οι φορείς και οι οργανώσεις της Ηπείρου, γενέθλιου τόπου του Ευάγγελου Ζάππα. Είναι ενδεικτικό πως σε σύσκεψη που συγκάλεσε για το θέμα η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία στις 25 Οκτωβρίου 2019 συμμετείχαν η Περιφέρεια Ηπείρου, ο Δήμος Ιωαννιτών, οργανώσεις και πολλοί βουλευτές που εκλέγονται στην Ήπειρο, ενώ μήνυμα συμπαράστασης έστειλε και ο Πρόεδρος της Βουλής Κώστας Τασούλας. Η σύσκεψη, που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την υπόθεση προσφυγής ιδιωτικής εταιρείας που διεκδικεί από το κληροδότημα το εμβληματικό κτίριο του Ζαππείου Μεγάρου, κατέληξε στην κοινή διαπίστωση πως είναι αναγκαία η σύμπηξη μετώπου για τη διαφύλαξη της “ιστορικής κληρονομιάς της ηπειρωτικής ευεργεσίας”.
Το ερώτημα είναι ποια θα είναι η στάση των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού απέναντι στο ζήτημα, καθώς και η τοποθέτηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου, που θα κληθεί, αργά ή γρήγορα, να γνωμοδοτήσει σχετικά.
Βεβαίως, μετά τις αποφάσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου για τις αρχαιότητες στον Σταθμό Βενιζέλου της Θεσσαλονίκης και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων για την ΠΥΡΚΑΛ, κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής πως τα ανώτατα συμβουλευτικά όργανα του Υπουργείου Πολιτισμού, υπό την παρούσα τους σύνθεση, λειτουργούν ανεπηρέαστα από πολιτικές και οικονομικές πιέσεις.
Ας σημειώσουμε, τέλος, πως ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την έκβαση της υπόθεσης αυτής θα έχουν αναμφίβολα οι επιχειρηματίες Σάμι Φάις και Αχιλλέας Κυριακόπουλος, που πρόσφατα παρέλαβαν την σκυτάλη στην εκμετάλλευση της ‘Αίγλης’, από την οικογένεια Κοντομηνά.
