Την περασμένη Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου το Κίνημα «Χριστιανική Δημοκρατία» και η εφημερίδα «Χριστιανική» πραγματοποίησαν την ετήσια εκδήλωση κοπής της Βασιλόπιτας του κινήματος. Είχα την τιμή να είμαι ο κεντρικός ομιλητής, και παρά το ευάριθμο κοινό, έχω την αίσθηση ότι αυτά που συζητήθηκαν έχουν μια γενικότερη αξία, ιδίως εν όψει των πολυποίκιλων πολιτικών, κοινωνικών και ηθικών προκλήσεων, αδιεξόδων και κινδύνων που αντιμετωπίζει η χώρα.
Οι παρεμβάσεις μου περιλαμβάνουν δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές: την κεντρική ομιλία (βλ. βίντεο 7:10 – 44:13), και τη δευτερολογία (1:49:50 – τέλος). Προηγήθηκε η εισαγωγική παρέμβαση του Διευθυντή της Χριστιανικής, Κώστα Μπλάθρα. Μετά την κεντρική ομιλία έγινε η κοπή της Βασιλόπιτας, μίλησε ο ιερέας π. Χρίστος Χριστοδούλου, και μετά από μια σύντομη ομιλία του Προέδρου της ΧΔ, Γιάννη Ζερβού, ακολούθησε μια σειρά παρεμβάσεων από τους παρευρισκόμενους. Μεταξύ άλλων μίλησαν ο Αλή Καρδούχος (Κούρδος αγωνιστής και συγγραφέας), ο Νότης Μαριάς (πρώην Ευρωβουλευτής, Καθηγητής Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πρόεδρος του Κόμματος «Ελλάδα – Ο Άλλος Δρόμος»), και τα παλαιά στελέχη της ΧΔ, Ζώης Μεταξάς και Κώστας Καμαριάρης (γνωστός και ως «Ψυχραιμίας»). Οι παρεμβάσεις τους υπάρχουν στο βίντεο.
Ίσως όμως θα πρέπει να ξεκινήσουμε λίγο γιο πριν από την εκδήλωση, αφού οι σημερινοί νέοι δεν ξέρουν τι σημαίνει «Χριστιανική Δημοκρατία». Ενδεχομένως και να τη συγχέουν με τα χριστιανοδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης ή και με τη σημερινή «Νίκη» (καμία σχέση). Κανονικά θα έπρεπε να είναι στοιχείο της δημοκρατικής συλλογικής μνήμης της χώρας μας η αντίσταση επί χούντας του ιδρυτή της ΧΔ, του αείμνηστου Νίκου Ψαρουδάκη. Όπως επίσης θα έπρεπε να είναι κεκτημένη γνώση του ριζοσπαστικού φοιτητικού κινήματος, ιδίως όταν αυτό ξεκινά καταλήψεις όπως αυτές τις μέρες, ο ρόλος που έπαιξαν στο φοιτητικό κίνημα της μεταπολίτευσης, και ακόμα πιο ειδικά στις καταλήψεις του ’79-80, τα μέλη της ΧΣΚ (Χριστιανοσοσιαλιστική Σπουδαστική Κίνηση) και της ΕΧΟΝ (Ελληνική Χριστιανοσοσιαλιστική Οργάνωση Νέων). Ενδεικτικά παραπέμπω σε ένα σύντομο ιστορικό σημείωμα της εφημερίδας Χριστιανική, και σε μια βιντεοσκοπημένη συζήτηση που οργάνωσε προ καιρού το Αντίφωνο.
Σε ό,τι με αφορά ήμουν πάντα δίπλα στη ΧΔ, και χωρίς να είμαι οργανωτικά εντεταγμένος, άκουγα πάντα τι είχε να πει, τρέφοντας σεβασμό για τον Νίκο Ψαρουδάκη που δεν είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά, καθώς και για τον μετέπειτα πρόεδρό της, Μανώλη Μηλιαράκη, που χάσαμε πρόσφατα, και ο οποίος με τιμούσε με την προσωπική του φιλία. Πολύ περισσότερο, που όπως έχω πει σε διάφορες ευκαιρίες – το αναφέρω στο βίντεο του Αντίφωνου που ανάρτησα παραπάνω και το είπα και προχθές – η επαφή μου με τον αναπάντεχο ριζοσπαστισμό των χριστιανών νέων της ΧΔ στο φοιτητικό κίνημα τέλη δεκαετίας ’70, αρχές δεκαετίας ’80, ήταν για μένα η αρχή για να στραφώ στην εκκλησία και στον Χριστό μετά από μια δεκαετία μαρξιστικής αθεΐας.
Η προχθεσινή λοιπόν πρόσκληση ήταν μια τιμητική ευκαιρία να επιστρέψω στους φίλους, συντρόφους και αδελφούς της ΧΔ, έστω και ες μικρόν, το δώρο της αληθείας που μου είχαν προσφέρει πριν από τέσσερεις δεκαετίες. Γι’ αυτό και μιλώντας στην επέτειο των 70 χρόνων ζωής του Κινήματός τους, δεν μου ήταν δυνατόν να περιοριστώ στις συνήθεις αβρότητες. Αισθάνθηκα την ανάγκη να αγγίξω επί των τύπων των ήλων· να μιλήσω δηλαδή για τις δυσκολίες και ενδεχομένως τα αδιέξοδα που υπάρχουν στη σχέση ενός ριζοσπαστικού χριστιανικού πολιτικού κινήματος σαν τη ΧΔ με τη σύγχρονή μας ιστορική πραγματικότητα.
Προσπάθησα όμως να μην το κάνω «αρνητικά», να μην επιμείνω δηλαδή στις αδυναμίες και τις ανεπάρκειες της ΧΔ και γενικά των πολιτικοποιημένων Χριστιανών, αλλά να το κάνω «θετικά», σκιαγραφώντας μια θετική πολιτική στρατηγική, ένα θετικό πολιτικό όραμα υπερβάσεων έναντι της εθνικής κατάρρευσης, των απειλών και των αδιεξόδων που αντιμετωπίζουμε σαν χώρα, σαν λαός, σαν κοινωνία. Να δούμε δηλαδή τι είναι αυτό που θα ξανάφερνε ενδεχομένως τη ΧΔ όχι τόσο στο γράμμα, όσο στο πνεύμα του ιδρυτή της.
Μια δημιουργική λαϊκιστική στρατηγική
Μίλησα λοιπόν στην πρωτολογία μου (βλ. βίντεο 7:10 – 44:13) για την ανάγκη ενός δημοκρατικού λαϊκισμού – αυτού ακριβώς που τρέμει και που εξορκίζει, συκοφαντώντας τον με όλους τους τρόπους, το πολιτικό σύστημα. Προσπάθησα να περιγράψω ένα λαϊκό κίνημα θετικής διεξόδου, που θα δώσει συνέχεια στον χριστιανικό ριζοσπαστισμό της ΧΔ. Όχι ένα κίνημα αμυντικής διαμαρτυρίας ή παράπλευρων φιλολαϊκών διεκδικήσεων, όπως ο κλασικός μεταπολιτευτικός συνδικαλισμός, ούτε ένα κίνημα ηθικής οπισθοφυλακής, σαν αυτό που πάνε τώρα να στήσουν διάφορες νεοσυντηρητικές χριστιανικές ομάδες. Και είπα πόσο απαραίτητη και κρίσιμη βλέπω στο πλαίσιο ενός τέτοιου δημιουργικού λαϊκού κινήματος τη ριζοσπαστική χριστιανική ματιά, σαν μετάγγιση στην ευρύτερη κοινωνία είτε του χριστιανικού ευαγγελίου, είτε της εκκλησιαστικής κοινοτικής εμπειρίας, που είναι τελικά ένα και το αυτό.
Δύο είναι οι στρατηγικοί πυλώνες που πρέπει κατά τη γνώμη μου να χαρακτηρίζουν ένα τέτοιο κίνημα:
α) Ο ένας πυλώνας, που αφορά κυρίως το εσωτερικό της χώρας, είναι η Πραγματική Δημοκρατία, ή μάλλον η κίνηση προς την Πραγματική Δημοκρατία: μια σειρά θεσμικών μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέψουν στους πολίτες όχι απλώς να εκλέγουν αντιπροσώπους, αλλά να παρεμβαίνουν οι ίδιοι στην πολιτική ζωή, σε απόλυτη αντίθεση με την πολύπλευρη αντιδημοκρατική μεταρρύθμιση που επιχειρεί το πολιτικό σύστημα στο όνομα του φιλελευθερισμού και των ατομικών δικαιωμάτων.
Παρεμπιπτόντως, η προσήλωση στη δημοκρατία, με την έννοια της λαϊκής ευθύνης, είναι κατά τη γνώμη μου η μόνη απάντηση στον ιδεολογικό διχασμό που διαπερνά το λαϊκό σώμα, και ιδιαίτερα τους νέους. Για παράδειγμα, όπου υπάρχουν ηθικά ή άλλα διλήμματα, όπως αυτό τώρα με τους γάμους των ομοφυλοφίλων, η απάντηση είναι το δημοψήφισμα – σε αντίθεση, επαναλαμβάνω, με την αντιδημοκρατική λογική του πολιτικού συστήματος και των διανοουμένων του.
β) Ο άλλος πυλώνας, που αφορά τη θέση της χώρας μας και του λαού μας στην ευρύτερη περιοχή είναι η Ειρηνική Ουδετερότητα απέναντι στη γεωπολιτική σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων: και δεν αναφέρομαι σε μια κλασική εθνική πολιτική ίσων αποστάσεων, αλλά σε μια πολιτική ευρύτερων διεθνικών συσπειρώσεων, κυρίως στα Βαλκάνια, αλλά και γενικότερα στη Μεσόγειο και την Ευρώπη· μια πολιτική που δεν κρύβεται πίσω από το ήδη ξεπερασμένο στάτους-κβο, αλλά αντιλαμβάνεται τον αναθεωρητικό χαρακτήρα των επερχόμενων εξελίξεων.
Αυτοί είναι οι δύο πυλώνες του δημοκρατικού λαϊκισμού, όπως τον αντιλαμβάνομαι. Πράγματα, όχι εύκολα φυσικά, αλλά που τα πρώτα βήματα για να ξεκινήσει κανείς είναι ίσως ευκολότερα απ’ ό,τι θα πίστευε.
Και θα μπορούσε κανείς να επεκταθεί στο πώς οι δύο παραπάνω πυλώνες διαπερνούν όλα τα κρίσιμα ζητήματα της χώρας, όπως η παραγωγική ανασυγκρότηση, το δημογραφικό, το μεταναστευτικό, ο δημόσιος ή κοινός χαρακτήρας της παιδείας, της υγείας, της ενέργειας, του νερού κλπ. Όπως επίσης θα είχαν πολλά να προσθέσουν σε όλα αυτά οι βιβλικές και πατερικές πηγές του χριστιανισμού: φερ’ ειπείν η απόρριψη του τοκισμού και της τοκογλυφίας, ή ο θεσμός του Ιωβηλαίου έτους (άφεση αμαρτιών, αλλά και επίγειων οικονομικών χρεών ανά 50 χρόνια).
Η «μηχανική του κακού» και η νέα ατομικιστική ουτοπία
Έκλεισα την παρέμβασή μου απαντώντας σε δύο βασικές ερωτήσεις που είχαν τεθεί ενδιαμέσως: (α) αν φταίνε μόνο οι «από πάνω» ή το κακό είναι διάχυτο, και (β) γιατί θα πρέπει να είμαστε τόσο αντίθετοι στον δικαιωματισμό, γιατί να φοβόμαστε τα δικαιώματα.
Σε σχέση με την πρώτη ερώτηση (βλ. 1:49:50 – 1:54:55) είπα ότι ασφαλώς υπάρχει το διάχυτο κακό, υπάρχει όμως και μια «μηχανική του κακού»: συγκεκριμένες άνωθεν παρεμβάσεις που διαστρέφουν τις πραγματικές ισορροπίες και τους πραγματικούς συσχετισμούς καλού-κακού εντός της κοινωνίας, και που χτίζουν δομές και κυρίαρχες αφηγήσεις έξω από τις οποίες είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει κανείς. Η απάντηση σε αυτό είναι κατά τη γνώμη μου «δομές δημοκρατίας».
Σε σχέση με τη δεύτερη ερώτηση, για τον δικαιωματισμό (βλ. 1:55:10-τέλος), απάντησα ότι εδώ και κάποιες δεκαετίες, φερ’ ειπείν από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά, δεν έχουμε να κάνουμε με τον κλασικό φιλελευθερισμό που υπερασπίζεται τα ατομικά δικαιώματα απέναντι στην κρατική εξουσία ή έστω απέναντι στην κοινωνική πλειοψηφία, αλλά με ένα νέο είδος ακραίου υποκειμενισμού που φιλοδοξεί να υπερβεί ακόμα και τη φύση, και μάλιστα με τρόπο ετσιθελικό (βολονταριστικό) και μηχανικό. Ο γάμος των ομοφυλοφίλων είναι απλό πταίσμα μπροστά στα υβριδικά σχήματα ανθρώπου που η τεχνολογία μάς επιτρέπει να φαντασιωνόμαστε, ελπίζοντας έως και στη μηχανική αθανασία – όσων διαθέτουν τα χρήματα για να την πληρώσουν, βεβαίως, βεβαίως.
Με άλλα λόγια, απέναντι στη συλλογική ουτοπία του κομμουνισμού (της επί γης δικαιοσύνης), που κατέρρευσε τη δεκαετία του ’80, ζούμε τώρα την κορύφωση μιας ατομικιστικής ουτοπίας (της απεριόριστης πραγμάτωσης της ανεξέλεγκτης ατομικής επιθυμίας). Θα καταρρεύσει και αυτή, αλλά μέχρι τότε θα έχει καταστρέψει πολλούς από μας και πολλά από τα παιδιά μας, και θα έχει ενδεχομένως παρασύρει την ανθρωπότητα σε έναν ακόμα ολέθριο πόλεμο.
Αυτά είναι τα ανθρωπολογικά και κοσμολογικά ζητήματα που τίθενται μπροστά μας, και που καμία πολιτική ιδεολογία, τουλάχιστον από τις γνωστές, δεν μπορεί να απαντήσει. Γι’ αυτό και είναι πραγματικά αναγκαίος και κρίσιμος ο ρόλος της θεολογίας. Αλλά μιας θεολογίας που δεν θα μένει στην υπεράσπιση απλώς του κοινωνικού ή εθνικού στάτους-κβο, αλλά θα αντικρίζει το χάος των ιστορικών προκλήσεων με Πνεύμα Θεού – όπως την πρώτη εκείνη στιγμή της αρχής που ο Θεός αντίκρισε την άβυσσο δημιουργώντας τον κόσμο: Δράση και Προσευχή, Σκέψη και Ψυχραιμία!
