Το Πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος τιμάται από τους Χριστιανούς μεταξύ άλλων ως αυτό που συνδέεται περισσότερο με την Πολιτική Θεολογία. Ο λόγος είναι ότι αν η πίστη στον Θεό ως Αγία Τριάδα ταυτίζεται με το όραμα ότι ο Θεός είναι αγάπη στο ίδιο του το Είναι (και όχι μόνο στη σχέση του με τον κόσμο, όπως συμβαίνει στους άλλους αυστηρότερους μη τριαδικούς μονοθεϊσμούς), τότε το Άγιο Πνεύμα ως «τρίτος» της Τριάδας είναι ακριβώς το πρόσωπο που αποτρέπει η θεία αγάπη να εκληφθεί ως μία κλειστή κατοπτρική και ναρκισσιστική δυαδική σχέση (λ.χ. μεταξύ Πατρός και Υιού) και που διανοίγει έτσι την αγάπη σε μία κοινοτική καθολικότητα. Η «εικόνα» αυτής της αγάπης στην ανθρωπότητα (κατά το «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν») είναι ότι δεν έχει αξία καμία αγάπη, η οποία μπορεί να είναι περίκλειστη σε έναν δυαδικό ναρκισσισμό, αλλά ζητείται μόνο η αγάπη που είναι ανοικτή στην ανθρώπινη καθολικότητα, δηλαδή μεταξύ άλλων στην κοινωνία και την πολιτική. Από τον θεολόγο του 12ου αιώνος Ριχάρδο του αγίου Βίκτωρος αυτή η θεώρηση έχει διατυπωθεί με την αρχή ότι η αγάπη προς το Άγιο Πνεύμα είναι μια παροχή ελευθερίας για επέκταση της αγάπης, αίροντας τον καταναγκασμό του να σταματήσει η αγάπη στη δυαδικότητα, ήτοι σε αυτό που ο Ζακ Λακάν (μελετητής του Ριχάρδου του Αγίου Βίκτωρος) θα ονόμαζε αργότερα «στάδιο του καθρέφτη» που δημιουργεί έναν απλώς φαντασιακό εαυτό. (Άλλωστε και το λακανικό πεδίο είναι επίσης τριαδικό, όπως τριαδική είναι η διαλεκτική του Εγέλου και του Μαρξ). Για παρόμοιους λόγους, το πρόσωπο του Αγίου Πνεύματος θεωρείται ως αυτό που, ολοκληρώνοντας την Αγία Τριάδα, διανοίγει την αγάπη από το προσωπικό επίπεδο στο κοινοτικό και, μεταφερομένης της αρχής αυτής στην ανθρωπότητα, στο πολιτικό.
Στη Βίβλο, ιδιαίτερα στους Ψαλμούς του Δαυίδ, το Πνεύμα του Θεού είναι που «χρίει» τον Μεσσία και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι «Χριστός» σημαίνει ακριβώς ο «κεχρισμένος» υπό του Πνεύματος. Με άλλα λόγια το Άγιο Πνεύμα είναι εξαρχής συστατικό της ταυτότητας του Χριστού ως Μεσσία: Το Άγιο Πνεύμα είναι που, «επαναπαυόμενο» στον Μεσσία, αναδεικνύει τον Χριστό σε κάτι πολύ περισσότερο από ένα ιστορικό άτομο (ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ) και τον καθιστά εσχατολογικό Μεσσία που θα κρίνει την Ιστορία, αλλά και θα τη σώσει, απελευθερώνοντάς την από το «κράτος του θανάτου». Στη χριστιανική λειτουργική αυτή είναι η σημασία της «επικλήσεως» του Αγίου Πνεύματος στην Ευχαριστία, ώστε ο άρτος και ο οίνος, δηλαδή το προϊόν της μεταποίησης της φύσης διά του ανθρώπινου μόχθου να γίνουν «Σώμα και Αίμα Χριστού» και έτσι να συμπήξουν την ανθρώπινη κοινότητα πάνω στο χυμένο αίμα του Εσταυρωμένου και στο «σπασμένο» (κλώμενον) Σώμα του. Πρόκειται δηλαδή για μια κοινότητα, η οποία εσωτερικεύει τη θυσία του ιστορικώς ηττημένου, προκειμένου να τη μεταποιήσει σε ελπίδα για μελλοντική αλλαγή του κόσμου.
Για αυτό και ενίοτε θεωρείται ότι υπάρχει ένα δίπολο στη χριστιανική πίστη, ανάμεσα αφενός στο ιστορικό και θεσμικό μέρος, που το εκπροσωπεί η «ενσάρκωση του Λόγου», δηλαδή ο εντοπισμός της αλήθειας σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια και θεσμούς, και, αφετέρου, στο χαρισματικό μέρος, που το προσφέρει το Πνεύμα που «όπου θέλει πνει» και άρα μπορεί να εμπνέει τους ανθρώπους ακόμη και επέκεινα των ορίων της ιστορικής και θεσμικής Εκκλησίας, υπερβαίνοντας μια υπερβολικά ιδρυματική εκδοχή της. Κατά μία βαθύτερη θεολογική θεώρηση, πάντως, εφόσον το Άγιο Πνεύμα βρίσκεται στην αρχή της ταυτότητας του «κεχρισμένου» Χριστού, σημαίνει ένα μελλοντικό όραμα που βρίσκεται ήδη στην αρχή της ιστορικής πράξης, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει καμία ιστορική δράση και θεσμός που να μην έχει αναφορά στο μέλλον. Κατά την παραδοσιακή θεολογία, οι προσωπικοί ρόλοι των τριών θείων προσώπων στη «θεία οικονομία», δηλαδή στο θεϊκό σχέδιο για τη σωτηρία του κόσμου, είναι ο Πατήρ να «ευδοκεί», δηλαδή να έχει ως πρώτη αιτία την πρωτοβουλία της σωτηρίας, ο Υιός να «αυτουργεί», δηλαδή να είναι ο αυτουργός της σωτηρίας με το να γίνεται μέρος της Ιστορίας και της οδύνης της, και το Πνεύμα να «τελειεί», δηλαδή να διανοίγει τον ιστορικό Μεσσία στο τέλος της Ιστορίας, που σημαίνει επίσης να φέρνει το εσχατολογικό τέλος της Ιστορίας στην αρχή της και σε κάθε «τώρα» της, πράγμα που είναι και το νόημα της «επικλήσεως». Με αυτήν την έννοια το Πνεύμα είναι ένας «αέρας που περνά» και «κάνει τα κλειστά παράθυρα να τρίζουν», μια «αύρα εσπερινή, πνοή καθάρια ζωντανή» που «κάνει τα γερμένα φύλλα να θροΐζουν», ήτοι συγκλονίζει κάθε θεσμό που έχει απολιθωθεί και απονεκρωθεί. Υπό αυτήν την έννοια κάθε σύγχρονη Θεολογία της Απελευθέρωσης που στοχεύει ενάντια στη θεσμοποιημένη αμαρτία των θεσμών του κράτους του θανάτου αφορμάται από μια επίκληση στο Άγιο Πνεύμα.
Άλλωστε, ο συνδυασμός των εορτών της Ανάληψης και της Πεντηκοστής, που κατακλείνονται από τον εορτασμό του Αγίου Πνεύματος, αποτελούν μία επανάληψη και εμπέδωση του διπόλου Σταύρωσης και Ανάστασης. Αν η Σταύρωση είναι η άρση της εξουσιαστικής ισχύος του Θεού, προκειμένου η Ανάσταση να έλθει από μία εκ των ένδον υπέρβαση του θανάτου από τον αδειασμένο Θεό και τον ταπεινό άνθρωπο, τότε η Ανάληψη είναι μια παραίτηση του Θεού από την εξουσία της ορατότητας: Πρόκειται για μια Θεότητα που διεκδικεί την α-ορατότητά της, προκειμένου η συμμετοχή των ανθρώπων στη θρησκευτική κοινότητα να είναι ελεύθερος καρπός του Πνεύματος κατά την επιφοίτηση της Πεντηκοστής και όχι αποτέλεσμα εξουσίας. Με τη Σταύρωση ο Χριστός καταλύει το καταπέτασμα του Ναού, δηλαδή αίρει τη διαίρεση ανάμεσα στον Θεό και τον άνθρωπο με την υπέρβαση του θανάτου. Με την Ανάληψη ο αναστάς Χριστός αναιρεί μια καταπιεστική παρουσία του δίκην υπερανθρώπου, προκειμένου να πέμψει το Άγιο Πνεύμα που λειτουργεί ως ελεύθερος κοινοτικός ερμηνευτής του τι είχε υπάρξει ο Μεσσίας, αλλά και του πώς μπορεί να αλλάξει τον κόσμο στο μέλλον. Για αυτό ενώ η Βαβέλ ήταν η σύγχυση των γλωσσών, η Πεντηκοστή είναι η σύμπηξη μιας ενιαίας ανθρωπότητας όχι επειδή καταργείται η γλωσσική πολυμορφία, αλλά επειδή λόγω ακραίας υπαρξιακής ενσυναίσθησης ο καθένας καταλαβαίνει χαρισματικώς τη γλώσσα του άλλου, την ίδια στιγμή που μοιράζεται το ίδιο σώμα και αίμα του θυσιασμένου.
Η Θεολογία του Αγίου Πνεύματος στη σύγχρονη Παλαιστίνη
Η επίκληση του Αγίου Πνεύματος για απελευθέρωση από τα τείχη ώστε να φανεί και να πραγματωθεί η ενότητα της ανθρωπότητας είναι το διαρκές αίτημα κάθε Πολιτικής Θεολογίας. Στις μέρες μας το βλέπουμε στη ρηξικέλευθη σκέψη του πάστορα Isaac Munther στη Βηθλεέμ της Παλαιστίνης, ο οποίος μιλά για το όραμα συνύπαρξης Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμού και Ισλάμ στους κοινούς Αγίους Τόπους. Το πρόβλημα δεν είναι μια οποιαδήποτε θρησκεία, αλλά ο φονταμενταλισμός εντός εκάστης θρησκείας. Αν το Κοράνι έχει χωρία, τα οποία μπορεί να εκμεταλλευτεί λ.χ. το Ισλαμικό Κράτος, τότε παρομοίως η Βίβλος έχει χωρία, λ.χ. για την άλωση της Ιεριχώ και τη συνεπαγόμενη εξόντωση των κατοίκων της, που μπορεί να τα εκμεταλλευτεί ο Σιωνισμός ή ο Χριστιανικός Σιωνισμός. Για έναν Χριστιανό, η διέξοδος είναι η απελευθέρωση από τον φονταμενταλισμό διά της επικλήσεως του Αγίου Πνεύματος που φέρνει πάντα το μέλλον μέσα στο παρελθόν της Αγίας Γραφής. Για έναν μουσουλμάνο, η σούρα 2:256 στο Κοράνι επιτάσσει ότι δεν μπορεί να υπάρξει καταναγκασμός στη θρησκεία, γεγονός που αποτελεί μια μουσουλμανική βάση για μια θεολογία της ανεκτικότητας και της θρησκευτικής ελευθερίας. Για τους Εβραίους, η προφητική φωνή αφορά στον πάσχοντα Μεσσία στον οποίο επαναπαύεται το Πνεύμα του Θεού και όχι σε έναν εξουσιαστή.
Επί αυτής της βάσης ο Πάπας Ρώμης Φραγκίσκος και ο Μεγάλος Ιμάμης του Al-Azhar, Ahmed El-Tayyeb, που αποτελεί αυθεντία για τη σουνιτική εκδοχή του Ισλάμ, έχουν συνυπογράψει κείμενο για την ανθρώπινη αδελφοσύνη και τον αμοιβαίο σεβασμό ως όραμα για τις επόμενες γενιές ανθρώπων που θα αναζητήσουν τη θεία χάρη. Σημειωτέον ότι το Ισλάμ στην εποχή μας εμφανίζει μεγάλο πλουραλισμό, ενώ στη Δύση υπάρχουν μουσουλμάνοι ακτιβιστές, οι οποίοι προωθούν την ανεκτικότητα, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν υπάρχουν μουσουλμάνοι που να αρθρώνουν μια εναλλακτική φωνή· είναι ότι οι χριστιανοί δεν τους ακούμε, αλλά εμπεδώνουμε μια μορφή του Ισλάμ, η οποία βολεύει τη νεο-αποικιοκρατία των χριστιανικών κρατών. Για τους Χριστιανούς η πίστη στο Άγιο Πνεύμα σημαίνει το όραμα για μια ελευθερία που έρχεται από το μέλλον. Κανείς δεν γεννιέται χριστιανός ή μέλος μιας άλλης θρησκευτικής κοινότητας, αλλά βαπτίζεται χριστιανός με το Χρίσμα του Αγίου Πνεύματος ως μια πράξη ελευθερίας έναντι του παρελθόντος. Αυτή η ελευθερία του χρίσματος είναι, όμως, και μια ελευθερία αποδοχής του ετερόδοξου και του ετερόθρησκου, που απολαμβάνουν ίση ελευθερία έναντι του παρελθόντος τους και έναντι κάθε εξουσίας, χωρίς κανένα βλέμμα δήθεν οριενταλιστικής ανωτερότητας ή θρησκευτικής αποκλειστικότητας. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι στη σημαντικότερη χριστιανική παραβολή της αγάπης ο πλησίον είναι ο Σαμαρείτης, δηλαδή ένας ετερόδοξος που δεν ανήκε στη θρησκευτική κοινότητα.
Η Θεολογία της Απελευθέρωσης είναι μια θεολογία που την αναλαμβάνουν οι «πραείς» και οι «ειρηνοποιοί» κατά την Επί του Όρους Ομιλία. Στη σύγχρονη Παλαιστίνη το να είναι κανείς «ειρηνοποιός» σημαίνει το να μπορεί να δια-σχίσει τους τοίχους του απαρτχάιντ, όπως ο Χριστός «έσχισε» το καταπέτασμα του Ναού, που χώριζε τον Θεό από τους ανθρώπους, όταν κατά τη Σταύρωση παρέδωσε το Πνεύμα στον Θεό Πατέρα. Αυτή η διάσχιση του κάθε τείχους και του κάθε συστήματος απαρτχάιντ δεν είναι μια «φτηνή θεολογία» (cheap theology), καθώς διαθέτει μεγάλο προσωπικό κόστος, συμπεριλαμβανομένης και της φυλάκισης ή της στέρησης της ζωής, όπως ακριβώς είχε συμβεί και με τους Νοτιοαφρικανούς Χριστιανούς που αμφισβήτησαν το απαρτχάιντ στο όνομα της πίστης τους. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης σήμερα δεν είναι μια ευφρόσυνη θεωρία υπαρξιακού βολονταρισμού, αλλά είναι μια ανάληψη του πένθους μας για τη ματαίωση του οράματος της ανθρώπινης ισότητας, κατά το «μακάριοι οι πενθούντες». Ο Πάπας Ρώμης Φραγκίσκος, παρατηρεί ο Isaac Munther, ήλθε σε επαφή με αυτό το βιβλικό αίσθημα, όταν, κατά την επίσκεψη του στη Βηθλεέμ, στάθηκε στους τοίχους του διαχωρισμού, για να πενθήσει, αλλά και επισκέφθηκε τόπους με πρόσφυγες. Η προσευχή ενώπιον του τείχους είναι μια επίκληση στο Άγιο Πνεύμα να φέρει με το χρίσμα και την «ανάπαυσή» του τον εσχατολογικό Μεσσία που θα γκρεμίσει κάθε τείχος. Στην Παλαιστίνη για τους χριστιανούς το «μακάριον και χαροποιόν πένθος» είναι η «διαρκής Νακμπά» ως εφαλτήριο για την άρση κάθε τείχους στην Παλαιστίνη, όπως ακριβώς και στη Νότια Αφρική.
