Ο πόλεμος, επειδή ακριβώς είναι πολιτική και μάλιστα διεθνής, σπάνια έχει τα αποτελέσματα που λογάριαζαν αυτοί που τον προκάλεσαν. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι, δεδομένου ότι η κυριότερη ικανότητα που έχουν στην απόλυτη πλειοψηφία τους οι ηγέτες και πολιτικοί ταγοί μας δεν είναι η ευφυΐα (αστείο και μόνο να το αναφέρει κανείς) αλλά η τάση που έχουν κάθε φορά που εμφανίζεται ένα πρόβλημα αυτοί να απαντούν χτυπώντας με γροθιές το στήθος τους. Και αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση των δύο πολέμων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη.
Και οι δύο, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, έγιναν με το λάθος τάιμινγκ. Και οι δύο πηγαίνουν εντελώς σε άλλη κατεύθυνση από αυτήν που οι υπεύθυνοι για αυτούς λογάριαζαν. Και οι δύο ξεκίνησαν χωρίς καθαρές στρατηγικές αρχές, ως αποτέλεσμα τυχοδιωκτικών υπολογισμών, και άρα υπακούν στην βασική αρχή των τυχοδιωκτών, τον τζόγο. Όπως ο τζογαδόρος όταν χάνει τζογάρει «διπλά ή τίποτα», έτσι και οι πολεμιστές μας, αποτυγχάνοντας να έχουν τα τακτικά οφέλη που πρόσμεναν και μη έχοντας στρατηγική εξόδου, επιχειρούν να κλιμακώσουν.
Η ιστορία έχει καταλήξει πάνω σε αυτό το ζήτημα βέβαια: και στην ρουλέτα και στον πόλεμο, το «διπλά ή τίποτα» συνήθως καταλήγει στο τίποτα. Στη μεν ρουλέτα είναι καθαρά θέμα θεωρίας πιθανοτήτων. Στον πόλεμο όμως, είναι θέμα πολιτικής…
Το μεγάλο (χαμένο) στοίχημα του Κουρσκ
Στο βασικό μέτωπο του πολέμου, στο Ντονμπάς, οι Ρώσοι είχαν εδώ και πάνω από έναν χρόνο την πρωτοβουλία και διαρκείς μικρές εδαφικές νίκες, που κατέληξαν στην κατάληψη της Αβντίιφκα (που τώρα πια θα λέγεται Αβντέεφκα στα ρώσικα), την περασμένη άνοιξη. Οι Ρώσοι κατάφεραν να μετατρέψουν τον πόλεμο σε πόλεμο φθοράς, τον οποίο με την ανώτερη βιομηχανική τους βάση και τη συνεχή ροή στρατιωτών που είχαν ήταν φανερό ότι θα τον κέρδιζαν. Είναι γνωστό ότι οι ουκρανικές απώλειες τόσο σε υλικό όσο και σε έμψυχο δυναμικό ήταν πολλαπλάσιες των ρώσικων, παρά το γεγονός ότι επιτιθέμενοι ήταν οι δεύτεροι (και ο επιτιθέμενος έχει κανονικά τριπλάσιες περίπου απώλειες από τον αμυνόμενο). Έτσι οι Ουκρανοί αποφάσισαν να περάσουν στο επόμενο στάδιο, το «όλα ή τίποτα» με την επίθεση στην επαρχία του Κουρσκ.
Φαίνεται ότι οι Ρώσοι ετοίμαζαν σε εκείνη την περιοχή μια ακόμα εισβολή σε ουκρανικό έδαφος και προς αυτήν την κατεύθυνση είχαν καθαρίσει τα ναρκοπέδια από τη δική τους πλευρά των συνόρων. Οι Ουκρανοί το κατάλαβαν. Κατάφεραν να ανακατευθύνουν τις πιο αξιόμαχες και καλά εξοπλισμένες μονάδες τους (μεταξύ των οποίων και διάφορα παρακλάδια της Αζόφ) προς τα βόρεια σύνορα και με μια πολύ γρήγορη κίνηση να εισβάλουν σε ρωσικό έδαφος. Πιάνοντας τους Ρώσους στον ύπνο, κατέλαβαν πολλά τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους και λίγα χωριά.
Βέβαια, η κίνηση αυτή, αν και τακτικά επιτυχημένη, μας αφήνει να ξύνουμε το κεφάλι μας απορημένοι, ευρισκόμενη όπως είναι σε ένα στρατηγικό κενό: κανείς δεν έχει καταλάβει ποιος είναι ο σκοπός της. Έχουν προταθεί ως στόχοι η κατάληψη του πυρηνικού σταθμού του Κουρσκ, η κατάληψη ρώσικου εδάφους για χρήση ως διαπραγματευτικού χαρτιού, η απασχόληση ρώσικων στρατευμάτων του ανατολικού μετώπου ή η ένεση ηθικού που θα προκαλούσε στους Ουκρανούς. Τίποτε από τα παραπάνω δεν βγάζει νόημα. Μάλιστα ο κύριος λόγος που οι Ρώσοι δεν ήταν προετοιμασμένοι για την επίθεση παρά το γεγονός ότι έβλεπαν την συγκέντρωση υλικού πέρα από τα σύνορα, ήταν ακριβώς ότι δεν πίστευαν ότι θα γινόταν μια τόσο άνευ νοήματος κίνηση.
Αν στόχος ήταν ο σταθμός του Κουρσκ, τότε η επιχείρηση δεν ήταν καλά σχεδιασμένη. Παρά τις μεγάλες (πρόσκαιρες) κατακτήσεις των Ουκρανών, ο σταθμός απέχει από αυτούς πάνω από 80 χλμ, που αυτή τη στιγμή είναι αδύνατο να καλυφθούν.
Αν ήταν η κατάληψη εδαφών για χρήση ως διαπραγματευτικό χαρτί, ο υπολογισμός ήταν λάθος. Λίγες μόλις μόλις μέρες πριν, ο ΥΠΕΞ της Κίνας είχε επισκεφτεί το Κίεβο. Οι Κινέζοι, προσπαθώντας να επεκτείνουν τις πολλές επιτυχίες τους στο διεθνές σκηνικό, πίεζαν και Κίεβο και Μόσχα για έναρξη συνομιλιών, ενδεχόμενο στο οποίο ο Πούτιν είχε αφήσει να εννοηθεί ότι ίσως και να το σκεφτόταν, αν και πολύ απρόθυμα. Η εισβολή στο Κουρσκ, λίγες μόνο μέρες μετά την αναχώρηση του Κινέζου ΥΠΕΞ από το Κίεβο, έκανε τους Κινέζους έξαλλους ενώ προφανώς έκανε τον Πούτιν να γελάσει πολύ (κατ’ ιδίαν) με το πάθημά τους. Οι Ρώσοι είναι σαφές ότι δεν θα διαπραγματευτούν και είναι επίσης σαφές ότι μετά την εισβολή δεν υπάρχει κανείς να τους αναγκάσει.
Την ίδια στιγμή η εισβολή αυτή ανοίγει ένα νέο μέτωπο, κοστίζοντας την κατάρρευση του πολύ σημαντικότερου ανατολικού μετώπου. Αν μέχρι πριν ένα μήνα οι Ρώσοι είχαν την πρωτοβουλία των κινήσεων, αυτή τη στιγμή η εικόνα είναι τραγική για τους Ουκρανούς: το μέτωπο σε αρκετά σημεία έχει καταρρεύσει και το μόνο που κρατάει τους Ρώσους από το να αρχίσουν να τρέχουν μπροστά είναι ότι δεν θέλουν να υπερεπεκτείνεουν τις γραμμές τους, ενώ θέλουν να έχουν όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες οι ίδιοι, οπότε αποφεύγουν γενικά να εκτίθενται, κάνοντας αργές κινήσεις. Εννοείται δε, ότι αν σκοπός της εισβολής ήταν να μειώσει την πίεση στο Ντονμπάς λόγω του ότι οι Ρώσοι θα ανακατεύθυναν δυνάμεις από εκεί προς το Κουρσκ, ούτε αυτός επιτεύχθηκε. Αντίθετα με τους τελευταίους που στο Κουρσκ καταστρέφουν τις τελευταίες τους εφεδρείες, οι Ρώσοι έχουν την πολυτέλεια να κρατούν τις δικές τους άθικτες. Και ο στρατός τους είναι μεγαλύτερος αλλά επίσης προετοιμάζονται και για πιθανή σύγκρουση με το ΝΑΤΟ. Από τις εφεδρείες αυτές σταδιακά επανδρώνουν το νέο μέτωπο.
Μέχρι το Κουρσκ, η ουκρανική άμυνα βασιζόταν σε μια στρατηγική δύο επιπέδων. Στην πρώτη γραμμή υπήρχαν αναλώσιμοι έφεδροι, οι οποίοι δέχονταν το κύριο βάρος των ρωσικών επιθέσεων (και βομβών). Όταν η πρώτη γραμμή έσπαγε, οι ρώσικες μονάδες που την υπερφαλάγγιζαν αντιμετώπιζαν από πίσω τις πολύ κινητικές και καλά εξοπλισμένες μονάδες επαγγελματιών, οι οποίες ήταν σχεδόν πάντα σε θέση να καθυστερήσουν ή ακόμα και να σταματήσουν τους (κουρασμένους από την διάρρηξη της πρώτης γραμμής) Ρώσους. Ακριβώς αυτές είναι όμως οι μονάδες που στάλθηκαν στο Κουρσκ. Το αποτέλεσμα είναι οι Ρώσοι να επελαύνουν καταλαμβάνοντας στρατηγικές πόλεις, δρόμους και οχυρές εγκαταστάσεις.
Η εισβολή στο Κουρσκ όχι μόνο δεν έχει στρατηγικό αντίκρισμα το οποίο να δικαιολογεί και τη θυσία του Ντονμπάς, αλλά οι Ρώσοι, μετά την αρχική έκπληξη, έχουν πλέον καταφέρει να σταθεροποιήσουν το μέτωπο, έχουν οχυρωθεί πίσω από τις θέσεις τους και έχουν πυροβολικό και αεροπορική υποστήριξη. Την τελευταία εβδομάδα έχει σταματήσει η επέλαση των Ουκρανών και οι συγκρούσεις είναι στα πλαίσια ενός λίγο ως πολύ στατικού πολέμου φθοράς, χωρίς μεγάλες κινήσεις. Επιπλέον οι Ουκρανοί δεν φαίνεται να είναι σε θέση να εξαπολύσουν ένα δεύτερο κύμα, το οποίο θα έσπαγε το νεαρό ακόμα ρώσικο μέτωπο και έχουν σαφώς επεκτείνει πολύ τις γραμμές τους. Στο Κουρσκ οι Ουκρανοί καταστρέφουν τις καλύτερες δυνάμεις τους και πολύ και ακριβό εξοπλισμό. Τα πράγματα σύντομα θα χειροτερέψουν όταν αρχίσουν οι φθινοπωρινές βροχές και το ξερό χώμα μετατραπεί σε λάσπη: ο βαρύς δυτικός εξοπλισμός, ειδικά τα τανκς των 70+ τόνων, δεν μπορεί να κινηθεί σε τέτοιες συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι στην καλύτερη περίπτωση ο θύλακος του Κουρσκ θα δυσκολευτεί πάρα πολύ να κρατήσει τα άνευ στρατηγικής σημασίας εδάφη που έχει ήδη κατακτήσει.
Τότε γιατί έγινε η εισβολή;
Όπως ξέρουμε, ο Σέρλοκ Χολμς έλεγε ότι «όταν αποκλειστεί το αδύνατο, τότε αυτό που μένει, όσο απίθανο κι αν είναι, πρέπει να είναι η αλήθεια». Και όπως καταλαβαίνουμε, το γνωμικό αυτό είναι εντελώς λάθος. Ο συγγραφέας του Χόλμς, ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, είχε μια πολύ περιορισμένη αντίληψη για τα ανθρώπινα· πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι ορθολογικά όντα που χρησιμοποιούν την ψυχρή λογική για να διαλέξουν την καλύτερη από τις περιορισμένες σε αριθμό επιλογές που απλώνονται μπροστά τους προκειμένου να επιτύχουν το σκοπό τους, κάπως δηλαδή σαν την ανθρώπινη φιγούρα των νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων. Πρόκειται για συνταγή καλή μεν για τη συγγραφή αστυνομικών μυστηρίων, αλλά μέχρι εκεί. Ούτε ο (βασισμένος στην διαίσθησή του) Χολμς, αλλά ούτε και ό ίδιος ο Κόναν Ντόιλ (γνωστός σε όλους τους απατεώνες του Λονδίνου για την πίστη του στον πνευματισμό) εφάρμοζαν τη συνταγή αυτή. Γενικά δεν πρέπει να αποκλείουμε εκ των προτέρων αυτό που μας φαίνεται αδύνατο: η εισβολή στο Κουρσκ, που η λογική έλεγε ότι ήταν αδύνατη, παρόλα αυτά έγινε. Δεν ξέρουμε τι ήταν αυτό που οδήγησε τον Ζελένσκι και τον αρχιστράτηγό του Σίρσκι, τον «στρατηγό 200» (200 είναι ο κωδικός του ουκρανικού στρατού για θάνατο στρατιώτη) στην απόφαση αυτή. Μπορούμε να εικάσουμε μόνο.
Και μια πιθανή εικασία είναι ότι πρόκειται για κίνηση απελπισίας και επιτάχυνσης των εξελίξεων. Η πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας είναι μια πολύ πρωτότυπη ιστορικά προσπάθεια. Ποτέ ως τώρα δεν έχει υπάρξει πολεμική σύγκρουση που ο ένας αντίπαλος να θεωρεί πιο σημαντικά τα αποτελέσματα που θα φέρει σε επίπεδο Δημοσίων Σχέσεων παρά επί του πεδίου. Η Ουκρανία εξαρτάται από τη δυτική χρηματοδότηση όχι μόνο για τον οπλισμό, ούτε μόνο για τη χρηματοδότηση του πτωχευμένου κράτους, αλλά και για τις γιγαντιαίες μίζες που τσεπώνουν οι ολιγάρχες και που σημαίνουν τη συνέχιση του συστήματος εξουσίας. Επομένως η κυβέρνηση χρειάζεται διαρκώς καλές ειδήσεις από το μέτωπο που να δείχνουν ότι η χώρα είναι ακόμα ζωντανή και ετοιμοπόλεμη, ότι το μόνο που χρειάζεται είναι η αύξηση του οπλισμού και η υποστήριξη (άρα τα δολάρια) της δύσης για να δώσει ένα μάθημα στον Πούτιν και να γίνει η πολυπόθητη αλλαγή καθεστώτος στην Μόσχα. Η εισβολή στο Κουρσκ έχει και τέτοια χαρακτηριστικά: με δεδομένο ότι ήταν προφανές ότι οι Ουκρανοί δεν μπορούσαν να σταματήσουν τους Ρώσους στα ανατολικά, ο Ζελένσκι και οι συν αυτώ αποφάσισαν να κλιμακώσουν τη σύγκρουση, να επιταχύνουν την κατάσταση και να κάνουν πολύ, πάρα πολύ θόρυβο στα δυτικά μίντια, ότι μπορούν να κερδίσουν, ότι ο Πούτιν θα πέσει, ότι όχι μόνο δεν καταρρέουν αλλά επιτίθενται, ότι επιτέλους οι Αμερικάνοι πρέπει να τους αφήσουν να κάνουν χτυπήματα βαθιά σε ρώσικο έδαφος κλπ. Σκοπός τους, εικάζουμε, να αντέξουν για αρκετό διάστημα μέχρι να αποφασίσουν οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις να μπουν κι αυτές στη σύρραξη.
Παγκόσμιο σασπένς
Εδώ θα είχε ενδιαφέρον μια σύγκριση με την αντίστοιχη κατάσταση στη Δυτική Ασία (αυτό που υπεροπτικά το λέμε Μέση Ανατολή) και τις διαρκείς προσπάθειες του Νετανιάχου να προκαλέσει ένα χτύπημα του Ιράν κατά του Ισραήλ, χτύπημα που θα υποχρέωνε τις ΗΠΑ να εμπλακούν στον πόλεμο. Εκτός από τις τεράστιες διαφορές των δύο πολέμων, υπάρχουν όντως και κάποιοι παραλληλισμοί εδώ. Και στις δύο περιπτώσεις ένας πόλεμος διεξάγεται ύστερα από διαρκείς, χρόνιες προκλήσεις των δυτικών δυνάμεων. Και στις δύο περιπτώσεις ο πόλεμος πάει πολύ άσχημα για τις δυτικές δυνάμεις. Και στις δύο περιπτώσεις η εξουσία (του Ζελένσκι και του Νετανιάχου) εξαρτάται από τη συνέχιση του πολέμου, τυχόν σταμάτημα θα σήμαινε τον άμεσο τερματισμό των καθεστώτων. Και στις δύο περιπτώσεις οι ΗΠΑ δίνουν την αμέριστη συμπαράστασή τους σε υλικό και σε διάφορες υπηρεσίες (πληροφορίες, δορυφόροι κλπ). Μάλιστα οι δύο χώρες είναι και ανταγωνίστριες μεταξύ τους, δεδομένου ότι το σύνολο της παραγωγής δεν φτάνει να καλύψει τις ανάγκες και των δυο τους, κάθε σφαίρα που πάει στο Ισραήλ λείπει από την Ουκρανία. Και οι δύο χώρες επιχειρούν κλιμάκωση των επιχειρήσεων, κλιμάκωση όμως που καμία από τις δύο δεν είναι σε θέση να την αντιμετωπίσει μόνη της, άρα σκοπός της δεν είναι η νίκη αλλά ο εξαναγκασμός του ΝΑΤΟ να επέμβει.
Το απολύτως κρίσιμο μέγεθος είναι βέβαια η Αμερική. Γιατί είναι προφανές ότι και στις δύο περιπτώσεις οι ΗΠΑ δεν έχουν καμία απολύτως διάθεση να εμπλακούν οι ίδιες στη σύρραξη. Ως προς την Ουκρανία, τα μεγάλα θινκ τανκ και οι εφημερίδες-φερέφωνα του καθεστώτος έχουν αρχίσει να αμφιβάλλουν για το κατά πόσο είναι βιώσιμη η Ουκρανία, ή αν θα πρέπει να εγκαταλειφθεί το όλο πρότζεκτ, μια θέση που φαίνεται να προκρίνει και το επιτελείο Τραμπ. Η εισβολή στο Κουρσκ έσωσε μεν για λίγο τα προσχήματα, αλλά ο ενθουσιασμός δεν κράτησε πολύ. Ο σκεπτικισμός γίνεται μέρα με τη μέρα μεγαλύτερος.
Πολύ πιο σημαντικό για τις ΗΠΑ είναι φυσικά το Ισραήλ. Το άρχον συγκρότημα των ΗΠΑ, όσο κι αν λέει μερικές φορές λόγια συμπάθειας για τους άμαχους, υποστηρίζει διαρρήδην το «δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα», ενώ προσφέρει αφειδώς και υλικοτεχνική υποστήριξη. Επίσης όμως απευθύνει διαρκώς εκκλήσεις για «αυτοσυγκράτηση» στο …Ιράν -τη στιγμή που ο μόνος παίκτης στην περιοχή που έχει επιδείξει εμφανώς αυτοσυγκράτηση ως τώρα είναι το Ιράν! Η έκκληση για αυτοσυγκράτηση στο Ιράν, είναι εν μέρει μια ασθενής προσπάθεια συγκράτησης του Ισραήλ.
Οι ΗΠΑ θα προτιμούσαν να μην είναι εγκλωβισμένες (μαζί με το Ισραήλ) σε αυτό το αδιέξοδο. Το πρόβλημά τους όμως είναι ότι έτσι όπως έχουν τα πράγματα, δεν έχουν διέξοδο. Όποιος κι αν διαδεχόταν αυτή τη στιγμή τον Νετανιάχου θα έκανε τα ίδια και χειρότερα, ούτε η γενοκτονία θα σταματούσε, ούτε η διαρκής κλιμάκωση. Υπό αυτές τις συνθήκες φαίνεται ότι οι ΗΠΑ θα εγκαταλείψουν το πρότζεκτ της Ουκρανίας όπου το διακύβευμα είναι ένας πυρηνικός πόλεμος με την Ρωσία. Αντίθετα, θα προτιμήσουν να κρατήσουν τις δυνάμεις τους για μια ενδεχόμενη απάντηση στο Ιράν, όταν αυτό αποφασίσει ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να απαντήσει στο Ισραήλ. Το ίδιο και οι Ευρωπαίοι. Σε μια τέτοια περίπτωση φυσικά δεν θα μιλάμε μόνο για το τέλος του Ισραήλ, αλλά για παγκόσμιο πόλεμο.
Πάντως όλα τα ενδεχόμενα είναι ακόμα πιθανά. Έχουμε δηλαδή ένα γιγαντιαίο παιχνίδι με τον χρόνο. Τι θα συμβεί πρώτο; Η κατάρρευση της Ουκρανίας ή η απάντηση του Ιράν; Το Ισραήλ θα αντέξει τις τεράστιες εσωτερικές εντάσεις που αναπτύσσονται και που μπορούν ακόμα και να το διαλύσουν, τώρα που το σιωνιστικό όραμα του έχει πια καταρρεύσει; Ακριβώς τώρα που βρισκόμαστε στα όρια της αντοχής της χώρας, οι πιο ακραίες δυνάμεις έχουν πάρει τον έλεγχο (όπως συμβαίνει και στην Ουκρανία) και ετοιμάζονται για την τελική σύγκρουση με τις «δυνάμεις του κακού» (όπως βλέπουν τους Παλαιστίνιους). Οι ΗΠΑ θα συνυπολογήσουν τον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου; Θα προλάβουν οι κρίσιμες ευρωπαϊκές χώρες να ξεφύγουν από τον εναγκαλισμό του ακραίου κέντρου, αποδυναμώνοντας έτσι τη δυτική συμμαχία;
Ό,τι και να συμβεί, ένα είναι σίγουρο: Δεν θα προλάβουμε να βαρεθούμε. Ούτε εμείς, ούτε όσοι παρακολουθούν τα τεκταινόμενα από τα πυρηνικά τους καταφύγια…
