Η 45η Σκακιστική Ολυμπιάδα που έλαβε χώρα στη Βουδαπέστη τον προηγούμενο μήνα, από τις 10 έως τις 23 Σεπτεμβρίου, συμπίπτοντας με τα 100 χρόνια από την ίδρυση της FIDE, της παγκόσμιας ομοσπονδίας του σκακιού, προσφέρεται για την εξαγωγή συμπερασμάτων τόσο για την αγωνιστική όσο και για την πολιτική διάσταση του παιχνιδιού. Δεν πρόκειται, προφανώς να πρωτοτυπήσω, αλλά και η επανάληψη δεν φέρνει στη χειρότερη παρά ισοπαλία, έστω και βαρετή.
Πέρα από τα αποτελέσματα καθαυτά, που έχουν σχολιαστεί και αναλυθεί με κάτι παραπάνω από επάρκεια στα πολλαπλά σάιτ και κανάλια σχολιαστών, στρίμερ και αναλυτών, η σημασία τους έγκειται φρονώ στη διαφαινόμενη καθιέρωση της Ινδίας ως της νέας σκακιστικής υπερδύναμης. Δεν είναι μόνο που η χώρα κέρδισε τα χρυσά μετάλλια και στο όπεν τουρνουά και στο τουρνουά γυναικών, αλλά η δυναμική που διατηρείται αμετάβλητη και σε σχέση με την προηγούμενη Ολυμπιάδα. Εκεί για όσους και όσες θυμούνται, η δεύτερη ομάδα της Ινδίας (ως διοργανώτρια τότε η Ινδία είχε αυτή τη δυνατότητα της συμμετοχής με περισσότερες της μίας ομάδες), που περιλάμβανε τα ανερχόμενα αστέρια της (Γκούκες, Πραγκ κ.λπ.), είχε υπερκεράσει την πρώτη και έφτασε μια ανάσα από το χρυσό, χάνοντάς το στο νήμα από το επίσης νεανικό Ουζμπεκιστάν. Η αποκάλυψη της νέας γενιάς, που ήταν κρυμμένη λόγω της περιόδου της καραντίνας του κορονοϊού στις ιντερνετικές σκακιέρες, είχε τότε προκαλέσει έκπληξη. Τώρα, η συνέχεια αποτελεί απλώς τη φυσική πορεία των γεγονότων. Οι νέοι είναι ωραίοι και οι παλιοί φυτοζωούν κλωσώντας το ΕΛΟ τους.
Στα υπόλοιπα αποτελέσματα, πέρα από την παγίωση του Ουζμπεκιστάν στις μεγάλες δυνάμεις του σκακιού, αξίζει να σημειωθεί το καλό πλασάρισμα που πέτυχαν Σερβία και Σλοβενία. Η πρώτη κατέκτησε την 5η θέση, φτάνοντας μια ανάσα από τα μετάλλια, ενώ η δεύτερη την 9η. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο χωρών το γεγονός ότι είχαν στη σύνθεσή τους Ρώσους γκραν μετρ που άλλαξαν ομοσπονδία μετά τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη χώρα με αφορμή την εισβολή στην Ουκρανία. Η παγίωση της ρωσικής απουσίας επέδρασε έτσι με τον τρόπο της στη συνολική αναδιάταξη της πίτας. Ενδιαφέρον θα έχει να δούμε όταν αρθούν οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας πώς το ρωσικό σκάκι θα προσπαθήσει να ανασυνταχθεί. Μοιάζει με τραγική ειρωνεία αλλά το μετακομμουνιστικό ρωσικό καθεστώς παρουσιάζει σήμερα αναλογίες με το σοβιετικό παρελθόν, όπου πλήθος παικτών παραμένουν άγνωστοι στον υπόλοιπο κόσμο επειδή δεν έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν και να αγωνιστούν σ’ αυτόν -τότε επειδή δεν το ήθελε το δικό τους κράτος, σήμερα επειδή δεν το θέλει η Δύση.
Από το Κιργιστάν με αγάπη
Χαμένη στα βάθη της Ανατολής, μεταξύ Κίνας, Καζακστάν, Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν, η Δημοκρατία της Κιργιζίας δεν απασχολεί συχνά τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, εκτός από όταν ξεσπάνε σ’ αυτή έντονες εσωτερικές πολιτειακές διαμάχες, όπως το 2010, με την ανατροπή του προέδρου Μπακίγιεφ -όπου οι κακές γλώσσες βλέπουν δάχτυλο Πούτιν. Παρόλα αυτά, είτε λόγω της μακραίωνης ιστορίας του είτε λόγω της αγάπης μας για τον εξωτισμό, το όνομα Κιργιστάν δεν μας είναι άγνωστο.
Στο πρόσφατο συνέδριο της FIDE, που ακολουθεί παραδοσιακά τη σκακιστική Ολυμπιάδα, το όνομα του Κιργιστάν ακούστηκε ακόμα περισσότερο. Ο λόγος υπήρξε το ότι στις 5 Ιουνίου ο πρόεδρος της σκακιστικής ομοσπονδίας του Κιργιστάν απέστειλε επιστολή προς την FIDE ζητώντας να τεθεί σε ψηφοφορία η άρση των κυρώσεων σε Ρωσία και Λευκορωσία. Όπως εύκολα αναμένει κανείς η επιστολή προκάλεσε αλλεργική αντίδραση στους δυτικούς. Ποιος θα διανοείτο, αναρωτήθηκαν, σε άλλες ομοσπονδίες και μόνο να σκεφτόντουσαν κάτι παρόμοιο. Αναμενόμενα, οι αντιδράσεις των Ουκρανών σκακιστών υπήρξαν άμεσες και έντονες.
Δεν ξέρω αν πίστευε κανείς ότι η πρόταση του Κιργιστάν είχε όντως τη δύναμη να γίνει αποδεκτή, αλλά γεγονός είναι πως ο μη σκακιστικός κόσμος ελάχιστα ενδιαφέρεται για το ουκρανικό ζήτημα. Και με δεδομένο ότι όλες οι ψήφοι μετράνε το ίδιο, λογικό είναι ένα άγχος να άνθισε. Η κατηγορία ότι οι Κιργίζιοι δρουν ως λαγοί των Ρώσων εκφράστηκε ανοιχτά, από την αγγλική ομοσπονδία φέρ’ ειπείν διά λόγου του εκπροσώπου της Μάικλ Πίεν στον Telegraph.Το ότι παρενέβη με δηλώσεις και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, λέγοντας πως ενώ οι σκακιστές στην Ουκρανία σκοτώνονται από τις δυνάμεις της Ρωσίας, δεν υπάρχει θέση για τη ρωσική και τη λευκορωσική σημαία στα σκακιστικά τουρνουά, δείχνει το μέγεθος των πιέσεων προς την ομοσπονδία.
Εντέλει, υπό το βάρος των πιέσεων η FIDE ήρθε στην ψηφοφορία με μια ενδιάμεση πρόταση, η όποια και ανακοινώθηκε από τον άλλοτε παγκόσμιο πρωταθλητή και νυν αντιπρόεδρο της ομοσπονδίας ΒισβανάθανΑνάντ -ο πρόεδρος ως Ρώσος απείχε για λόγους μη επηρεασμού:
Μετά από προσεκτική εξέταση, η πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου της FIDE κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι παρούσες συνθήκες δεν παρέχουν επαρκείς λόγους για να υποστηρίξουν τις προτάσεις της Σκακιστικής Ένωσης της Κιργιζίας. Παραμένουμε επίσης ενήμεροι για το ευρύτερο διεθνές πλαίσιο και τη σχέση κάθε ομοσπονδίας με τις Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές τους.
Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο αναγνωρίζει την ανάγκη για μια ισορροπημένη και ανθρωπιστική προσέγγιση. Ως εκ τούτου, συνιστούμε στη Γενική Συνέλευση να εξετάσει το ενδεχόμενο να υποστηρίξει μια μερική επανεξέταση των περιορισμών, επιτρέποντας σε ευάλωτες ομάδες -όπως παίκτες με αναπηρίες και παιδιά κάτω των 12 ετών- να συμμετέχουν σε όλες τις διοργανώσεις της FIDE. Αυτό θα γινόταν σε στενή διαβούλευση με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) και τη Διεθνή Παραολυμπιακή Επιτροπή (IPC), ώστε να εξασφαλιστεί η ευθυγράμμιση με τις αρχές τους.
Πιστεύουμε ότι αυτή η προσέγγιση υποστηρίζει τη δέσμευση της FIDE για συμμετοχικότητα, ενώ παράλληλα σέβεται το διεθνές πλαίσιο.
Έτσι, ανάμεσα στις προτάσεις που είτε ήθελαν πλήρη άρση είτε πλήρη διατήρηση των περιορισμών η FIDE πρότεινε μια σολομώντεια λύση, η οποία και τελικά κέρδισε, λαμβάνοντας 66 ψήφους.
Η απόφαση χαιρετίστηκε ως ήττα της Ρωσίας από το δυτικό στρατόπεδο, το γεγονός ωστόσο ότι δεν υιοθετήθηκε η καθολική εφαρμογή των κυρώσεων δημιουργεί μια ρωγμή που στο μέλλον θα δείξει αν μπορεί να προκαλέσει προβλήματα υγρασίας στα στεγανά του αντιρωσισμού.
Ο Κάρλσεν πήρε τ’ όπλο του
Από τις ξεχωριστές εκδηλώσεις που συνέβησαν παράλληλα με την Ολυμπιάδα ξεχωρίζει ο εορτασμός των 100 χρόνων από τη δημιουργία της Παγκόσμιας Σκακιστικής Ομοσπονδίας (FIDE). Παρόλο που διαχρονικά η FIDE αντιμετώπιζε προβλήματα στον έλεγχο των -πώς να το κάνουμε- υπερεγωτικών υπερσκακιστών, δεν παύει να αποτελεί ένα σημείο αναφοράς, κωδικοποίησης των κανόνων και οργανωτικής φτερούγας για τον κόσμο του σκακιού. Και να συνιστά φυσικά και ένα πρόσφορο πεδίου αντιπαράθεσης χωρών, φατριών, σχολών και ομάδων συμφερόντων.
Για τα εκατοντάχρονα της η FIDE σχεδίασε μια σειρά βραβείων που θα απονέμονταν στους και στις καλύτερους/καλύτερες της ιστορίας της. Ξεχωριστή θέση φυσικά κατείχε το βραβείο για τον καλύτερο άντρα σκακιστή. Στο σκεπτικό του βραβείου αναφερόταν χαρακτηριστικά:
«Απονέμεται στον καλύτερο άνδρα παίκτη που αναγνωρίστηκε ως ο κορυφαίος σκακιστής στον κόσμο στην εποχή του. Ένας παίκτης που έχει συνεισφέρει στην ανάπτυξη του σκακιού τόσο μέσω του παιχνιδιού όσο και μέσω της προώθησης του παιχνιδιού, που έχει δώσει το καλό παράδειγμα σε άλλους παίκτες και, κατά προτίμηση, που έχει κερδίσει την αναγνώριση πέρα από τον κόσμο του σκακιού».
Δεν ξέρω αν ο συντάκτης των παραπάνω γραμμών είναι λάτρης της λεπτής ειρωνείας ή απλώς Άγγλος, αλλά δεν μπορώ να μη μειδιάσω σκεπτόμενος «το καλό παράδειγμα» που έχουν δώσει στον κόσμο του σκακιού οι παγκόσμιοι πρωταθλητές της. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ενδεικτικά τον μπονβιβέρ Καπαμπλάνκα, τον αλκοολικό Αλιέχιν, τον κομματικό Μποτβίνικ, τον εριστικό Κασπάροβ κ.λπ. κ.λπ. -αλλά ίσως να είμαι υπερβολικά κακεντρεχής.
Κάπως αναμενόμενα το βραβείο δόθηκε στον Μάγκνους Κάρλσεν. Λιγότερο αναμενόμενη ήταν η στάση που κράτησε ο -με δική του απόφαση- πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής στην ομιλία του κατά την παραλαβή του βραβείου. Αντί για τις καθιερωμένες ευχαριστίες, ο Κάρλσεν αξιοποίησε το επίσημο βήμα που του δόθηκε για να στείλει (ακόμα) ένα μήνυμα προς τη FIDE. Για πρώτη ίσως φορά στην καριέρα του, το επί έντεκα συναπτά έτη νούμερο ένα της παγκόσμιας κατάταξης μίλησε εκατό τοις εκατό πολιτικά, κάτι γνώριμο για τους σκακιστές του παρελθόντος αλλά που νομίζαμε ότι είχε εξαλειφθεί στους «πίνω πορτοκαλάδα και παίζω φούτμπολ μάνατζερ» καιρούς μας.
Τι είπε ο Κάρλσεν; Καταρχάς δήλωσε ότι παρόλη τη χαρά του για το βραβείο, θεωρεί ότι αυτός που θα έπρεπε να το πάρει είναι ο Κασπάροβ, που κυριάρχησε στον σκακιστικό χώρο από το 1985 έως το 2000.
Γενικότερα δεν έλειψαν οι αιχμές για την παντελή έλλειψη του Κασπάροβ από τα βραβεία της Ομοσπονδίας, υπονοώντας πολλοί πως οι λόγοι είναι πολιτικοί, μιας και ο Κασπάροβ είναι ένας ανοικτός πολέμιος, αλλά και διωκόμενος, της ρωσικής κυβέρνησης. Προφανώς και αυτό είναι σωστό, αλλά δεν νομίζω πως και ο ίδιος ο Κασπάροβ θα χαιρόταν αν τον βράβευε ένας Ρώσος -και πουτινικός- πρόεδρος Ομοσπονδίας. Για να μην πέσω τόσο χαμηλά και υπενθυμίζω ότι γκρινιάζουμε που δεν βράβευσε η FIDE τον Κασπάροβ, τον άνθρωπο δηλαδή που επί μια δεκαετία είχε τη δική του Ομοσπονδία ενάντια στη FIDE. Λογικό, δεν λέω…
Ο Κάρλσεν δεν έμεινε μόνο όμως εκεί. Συνδέοντας τη μη βράβευση του Κασπάροβ με την πολιτική συγκυρία αξιοποίησε το βήμα που το δόθηκε για να ζητήσει από την FIDE να μην άρει τις κυρώσεις της έναντι της Ρωσίας και της Λευκορωσίας. Δεν έπεσε φυσικά κανείς από τα σύννεφα, δεδομένου ότι ο «δεύτερος» του επί σειρά ετών και στενός του φίλος Πέτερ Χάινε Νίλσεν είναι από τους βασικούς πολέμιους της Ρωσίας στον σκακιστικό κόσμο. Δεν είχαμε ωστόσο συνηθίσει τον συνήθως «νο πολίτικα» Κάρλσεν στη λήψη τόσο ανοιχτών θέσεων. Να σημαίνει αυτό την ακόμα μεγαλύτερη απομάκρυνσή του από τον επίσημο σκακιστικό κόσμο; Θα δείξει.
