Το 22ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαίων Χαλκών (22nd International Congress on Ancient Bronzes), με ειδικό θέμα Χάλκινα τέχνεργα με αρχαιολογικά συμφραζόμενα (Bronzes in Context), πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από τις 14 έως τις 18 Οκτωβρίου 2024.

Τα Διεθνή Συνέδρια Αρχαίων Χαλκών, που καθιερώθηκαν το 1970, αποτελούν τις κορυφαίες συναντήσεις για τους μελετητές του τομέα αυτού, προσελκύοντας συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο. Συνδιοργανωτές του σημαντικού αυτού συνεδρίου ήταν η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή (École française d’Athènes-EFA), η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (American School of Classical Studies at Athens-ASCSA) και η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή (Scuola Archeologica Italiana di Atene-SAIA).

Δεκάδες αιτήσεις επιστημόνων για να παρουσιάσουν τα πορίσματα των ερευνών τους κατατέθηκαν στην επιστημονική επιτροπή του συνεδρίου, που κατά τα ειωθότα εκτίμησε τα δεδομένα, ενέκρινε ή απέρριψε τα σχετικά αιτήματα και διαμόρφωσε το τελικό πρόγραμμα των εργασιών.

Ανήκει η κεφαλή στον κορμό;

Ανάμεσα στις εγκεκριμένες για παρουσίαση εργασίες βρισκόταν και η ανακοίνωση της συντηρήτριας αρχαιοτήτων και έργων τέχνης δρ. Γεωργιάννας Μωραΐτου, προϊσταμένης του Τμήματος Συντήρησης και Αρχαιομετρίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, σχετικά με το αν η λεγόμενη «Κεφαλή Ηγεμόνα», που πιάστηκε σε ψαράδικα δίχτυα ανοιχτά της Καλύμνου το 1997, ανήκει ή όχι στον μπρούτζινο κορμό αγάλματος «Έφιππου Θωρακοφόρου», που ανασύρθηκε με τον ίδιο τρόπο από την ίδια υποθαλάσσια περιοχή το 2009 και χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή.

Ωστόσο, η ανακοίνωση της κ. Μωραΐτου με τον χαρακτηριστικό τίτλο Does the head belong to the body? A technological study of the large scale bronze equestrian statue from the sea at Kalymnos, Dodecanese, που σύμφωνα με το πρόγραμμα του συνεδρίου επρόκειτο να παρουσιαστεί στην πρωινή συνεδρία της 15ης Οκτωβρίου, δεν παρουσιάστηκε ποτέ…

Γιατί; Διότι κινητοποιήθηκαν… «θεοί και δαίμονες» για να αποτρέψουν το ενδεχόμενο να ακουστεί στο διεθνές συνέδριο μια φωνή που θέτει εν αμφιβόλω τις δικές τους απόψεις και τους δικούς τους σχεδιασμούς.

Οι «θεοί και δαίμονες» της υπόθεσης που εξετάζουμε έχουν ονοματεπώνυμα: Αγγελική Σίμωση, επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων, Δημήτρης Κουρκουμέλης, εκτελών χρέη προϊσταμένου στην Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων, Ολυμπία Βικάτου, Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Άννα Καραπαναγιώτου, Γενική Διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ).

Η πρώτη από τους τέσσερεις ανωτέρω θορυβήθηκε, όπως φαίνεται, πρώτη, όταν πληροφορήθηκε την πρόθεση της κ. Μωραΐτου να υποβάλει προς έγκριση την πρότασή της στο συνέδριο. Γιατί; Διότι, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της διατηρεί τα αποκλειστικά επιστημονικά δικαιώματα επί του ευρήματος, παρότι έχει η ίδια κάνει την σχετική επιστημονική δημοσίευση από το 2015, από κοινού με τον Γιώργο Κουτσουφλάκη [G. Koutsouflakis-A. Simosi, “Hellenistic Bronze Sculptures from the Aegean Sea. Recent Disoveries (1994-2009)” στο (εκδ. J.M.Daehner-K. Lapatin) Power and Pathos. Bronze Sculpture of the Hellenistic World, Getty Publications, 2015, 72-81]. Εκεί, διατύπωναν την υπόθεση πως ενδεχομένως τα δύο ευρήματα συνανήκουν.

Έστω, λοιπόν, πως υφίσταται εδώ ένα ζήτημα επιστημονικής διαφωνίας. Από πότε όμως οι επιστημονικές διαφωνίες οδηγούν σε αποκλεισμούς από επιστημονικά συνέδρια, τον κατεξοχήν, άλλωστε, χώρο για να συζητούνται δημόσια οι επιστημονικές απόψεις και να τίθενται ανοικτά στην βάσανο της επιστημονικής κοινότητας;

Είναι αυτός επαρκής λόγος για να κινητοποιήσει η κ. Σίμωση την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού, τη Γενική Διεύθυνση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αλλά ακόμη και τις συνδιοργανώτριες του συνεδρίου ξένες αρχαιολογικές σχολές, προκειμένου να φιμώσει τον «αντίπαλο» επιστημονικό λόγο;

Γνωρίζοντες πρόσωπα και πράγματα στην Αρχαιολογική Υπηρεσία εκτιμούν πως, δεδομένης της ιδιόμορφης ιδιοσυγκρασίας του συγκεκριμένου προσώπου, θα μπορούσε η απάντηση στο ερώτημα αυτό να είναι θετική. Ακόμη και αν έτσι έχουν τα πράγματα, είναι τόση η δύναμη που έχει ένα αφυπηρετήσαν στέλεχος του υπουργείου Πολιτισμού, ώστε άπαντες να ευθυγραμμιστούν με τα κελεύσματά του; Ή υπάρχει και κάτι ακόμη που εμπλέκει και την πολιτική ηγεσία του υπουργείου;

Απειλές και υπηρεσιακά «εντέλλεσθε»

Η Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων (ΠΕΣΑ), πάντως, με ανακοίνωσή της στις 21 Οκτωβρίου, μετά το πέρας των εργασιών του συνεδρίου, κάνει λόγο για αποκλεισμό «χωρίς αιτιολόγηση από την οργανωτική επιτροπή», σημειώνοντας και το αυτονόητο: «οι τεκμηριωμένες απόψεις και τα προϊόντα της επιστημονικής εργασίας των συντηρητών αρχαιοτήτων πρέπει να παρουσιάζονται και να δημοσιεύονται, επιτρέποντας ανοιχτή δημόσια διαβούλευση. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι επιστημονικές προτάσεις μπορούν να αμφισβητηθούν, να εμπλουτιστούν και να προαχθεί η γνώση».

Τονίζει δε πως «Με απαγορεύσεις και υπηρεσιακά εντέλλεσθε που προηγήθηκαν του συνεδρίου, δεν προάγεται η επιστημονική γνώση, ενώ παράλληλα πλήττεται η ακαδημαϊκή ελευθερία».

Η τελευταία αυτή αναφορά παραπέμπει σε γραπτή εντολή που έδωσε η Γενική Διευθύντρια του ΕΑΜ Άννα Καραπαναγιώτου στην κ. Μωραΐτου, λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του συνεδρίου, να αποσύρει άμεσα την ανακοίνωση της με την απειλή της… προσφυγής στις κυρώσεις του νόμου.

Ποιες κυρώσεις του νόμου, όμως, όταν, όπως επισημαίνει και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) σε δική του ανακοίνωση το περί ου ο λόγος εύρημα «παραδόθηκε στο ΥΠΠΟ το 2009 και έχει δημοσιευτεί από το έτος 2015, άρα έχει παρέλθει προ πολλού το χρονικό διάστημα δικαιώματος αποκλειστικής δημοσίευσης που ρητά ορίζει το άρθρο 39 του 4858/2021»;  

«Πρόκειται», συνεχίζει η ανακοίνωση του ΣΕΑ «για μια ενέργεια ωμής επιστημονικής φίμωσης, αφού το βασικό διακύβευμα ήταν να μην συζητηθεί στην επιστημονική κοινότητα η τεχνολογική τεκμηρίωση των ερωτημάτων που έχουν προκύψει για το άγαλμα αυτό».

Όπως καταγγέλλει ο ΣΕΑ «Πρωταγωνίστριες στην αυταρχική φίμωση της συναδέλφου συντηρήτριας ήταν, δυστυχώς, αρχαιολόγοι που έχουν και οι τρεις διαγραφεί με αίτησή τους από τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων. Πρόκειται για δύο γενικές διευθύντριες και μία επίτιμη διευθύντρια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, οι οποίες έδρασαν πέρα από τα όρια της προσήκουσας επιστημονικής και συναδελφικής συμπεριφοράς αλλά και αντίθετα σε όσα ορίζονται ρητά στον Αρχαιολογικό Νόμο».

Αξίζει να σημειωθεί πως η τεχνολογική μελέτη που εκπόνησε η κ. Μωραΐτου προέκυψε στο πλαίσιο των υπηρεσιακών της καθηκόντων, δεδομένου ότι η σχετική έρευνα ανατέθηκε στο Τμήμα Συντήρησης και Αρχαιομετρίας του ΕΑΜ, στο οποίο προΐσταται η ίδια. Είχε, λοιπόν, όχι μόνο το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση να ανακοινώσει/δημοσιεύσει τα πορίσματά της, όπως ορίζει και ο Αρχαιολογικός Νόμος!

Στο βάθος Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων

Τελικά, η επίδικη επιστημονική ανακοίνωση αποσύρθηκε, όπως και μια ακόμη επιτοίχια ανακοίνωση από άλλον συντηρητή του ΕΑΜ με θέμα την ανάταξη και στήριξη του έφιππου θωρακοφόρου της Καλύμνου!

Τέλος καλό, όλα καλά; Κάθε άλλο. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία, εκπροσωπούμενη σε ανώτατο επίπεδο από την Γενική Διευθύντρια Ολυμπία Βικάτου, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων εκτέθηκαν πολλαπλώς στην διεθνή επιστημονική κοινότητα.

Όχι μόνο γιατί ενήργησαν κατά παράβαση του νόμου, αλλά και διότι με τις συνεχείς οχλήσεις τους προς τους διοργανωτές του συνεδρίου δημιουργήθηκε η πεποίθηση πως υπάρχει στις ενέργειές τους κάποιος ανομολόγητος σχεδιασμός. Πολλώ δε μάλλον όταν η κ. Μωραΐτου είναι γνωστή στον συγκεκριμένο επιστημονικό χώρο και μάλιστα ήταν η ίδια μέλος της επιστημονικής επιτροπής του 22ου Διεθνούς Συνεδρίου Αρχαίων Χαλκών!

Προφανώς, δεν πρέπει να είναι πολύ συχνό το φαινόμενο να ασκείται τόσο μεγάλη πίεση, και δη από μέλη της τιμητικής επιτροπής(!) ενός διεθνούς συνεδρίου, όπως ήταν εν προκειμένω οι κ.κ. Βικάτου και Καραπαναγιώτου, για την απόσυρση εγκεκριμένης ανακοίνωσης από μέλος της επιστημονικής του επιτροπής!

Και αν για την κ. Σίμωση, ισχύουν οι λόγοι της εναντίωσης που σχολιάσαμε παραπάνω, ποιον λόγο είχε να ανακατευθεί με την υπόθεση αυτή η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αν όχι για να προφυλάξει -όπως η ίδια νομίζει ή όπως της ζητήθηκε άνωθεν- έναν ευρύτερο σχεδιασμό του υπουργείου Πολιτισμού και τις πολιτικής ηγεσίας του;

Αναφερόμαστε στο υπό ίδρυση Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων, στο οποίο, όπως η ίδια η υπουργός Λίνα Μενδώνη έχει δηλώσει από το 2021, έχει ήδη προγραμματιστεί από την σχετική μουσειολογική προμέλετη να εκτίθεται σε ειδική ενότητα και ο «Έφιππος Θωρακοφόρος» της Καλύμνου.

Να ένας καλός λόγος για να μην θέλει η πολιτική και διοικητική ιεραρχία του υπουργείου Πολιτισμού να συζητείται το θέμα με όρους που δυναμιτίζουν ενδεχομένως τους σχεδιασμούς τους.

Από την άλλη μεριά πώς μια Γενική Διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού δίνει εντολές στην ομόλογή της του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που υποτίθεται πως λειτουργεί αυτόνομα και «απαλλαγμένο από τον σφιχτό κρατικό εναγκαλισμό», που ήταν ένα από τα βασικά επιχειρήματα για τη μετατροπή του από δημόσια υπηρεσία σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου; Τι απέγιναν οι περιλάλητες αυτονομία και αυτοτέλεια;

Και γιατί η δεύτερη υποκύπτει στις πιέσεις, ενώ όπως είναι σε θέση να γνωρίζει το «Κοσμοδρόμιο» αρχικά όχι μόνον δεν είχε αντίρρηση για την παρουσίαση της μελέτης Μωραΐτου αλλά φερόταν και αποφασισμένη να αντιμετωπίσει με σθένος τις απειλές και τους εκφοβισμούς, υπερασπιζόμενη τον Αρχαιολογικό Νόμο έναντι του εθιμικού δικαίου και των ιδιοκτησιακών αντιλήψεων;

Κι αν τελικά η «Κεφαλή Ηγεμόνα» δεν ανήκει στον μπρούτζινο κορμό του «Έφιππου Θωρακοφόρου» της Καλύμνου; Κακό του κεφαλιού της.