Εάν θα πρέπει να συγκρατήσουμε κάτι από την τελευταία σύνοδο των BRICS στο Καζάν, είναι φυσικά το πονηρό χαμόγελο του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην παραδοσιακή οικογενειακή φωτογραφία. Και τούτο γιατί στη συνάντηση κορυφής των πάλαι ποτέ «αναδυόμενων» οικονομιών -γιατί σήμερα αποτελούν ίσως το πιο δυναμικό υποσύνολο της διεθνούς παραγωγικής οικονομίας- ο οπτασιασμός της Δύσης για «περιθωριοποίηση» της Ρωσίας πρώτιστα και εν συνεχεία της Κίνας, έγινε φανερό πως διαψεύσθηκε στεντόρεια.
Και τι άλλο να σημαίνει άλλωστε, όταν τον οικοδεσπότη Πούτιν και τον έτερο στυλοβάτη του εγχειρήματος των BRICS Σι Τζινπίνγκ της Κίνας πλαισίωναν στις εργασίες ο πρωθυπουργός της Ινδίας Μόντι, οι πρόεδροι Λουΐς Ινάσιου «Λούλα» ντα Σίλβα της Βραζιλίας και Ραμαφόσα της Νοτίου Αφρικής (από τα ιδρυτικά μέλη) και της Αιγύπτου Αλ Σίσι, αλλά επίσης και ο Ρατζέπ Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας και ο ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Και εάν προσθέσουμε τα νεώτερα μέλη (Ιράν, Αιθιοπία, Εμιράτα), στο Καζάν ήσαν παρούσες χώρες που αντιπροσωπεύουν το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού (μόνον η Κίνα κι η Ινδία ξεπερνούν τα 3 δισεκ.) και πάνω από το 36% του παγκόσμιου ΑΕΠ -όταν η G7 αντιπροσωπεύει, ασθμαίνοντας, σχεδόν το 40%-και με το μεταξύ τους εμπόριο, έχουν φτάσει σε μερίδιο ίσο με το 26% του παγκόσμιου εμπορίου, που προορίζεται να γίνει 32% έως το 2032. Ποσοστά που εξάλλου, επαναλαμβάνουμε, ακολουθούν μία δυναμική ανάπτυξη, σε αντίθεση με τις καρκινοβατούσες δυνατότητες του ΑΕΠ των «ανεπτυγμένων» κρατών, που θα πρέπει να στηρίζεται στον πόλεμο και τη στρατιωτική του βιομηχανία για να κρατηθούν στην επιφάνεια.
Η οικογενειακή φωτογραφία στο Καζάν, αλλά ιδιαίτερα τα αποτελέσματα κι οι αποφάσεις της συνόδου τεκμηριώνουν πως η χίμαιρα της Δύσης να γονατίσει τη ρωσική οικονομία (και κατ’ επέκταση την Κίνα ή να υποτάξει τις άλλες «αντίρροπες» οικονομικές δυνάμεις) αποδείχθηκε ένας πομφόλυγας, τόσο σε στρατιωτικό επίπεδο (Ουκρανία), όσο και σε οικονομικό. Κυρίως δε, στο δεύτερο τούτο σημείο, η πρόοδος των εξελίξεων φαίνεται πως είναι αναπόφευκτα δυσμενής για τη Δύση. Στο Καζάν, βλέπετε, τέθηκαν οι βάσεις για την ανατροπή του (μονόπλευρου) παγκόσμιου οικονομικού σχεδιασμού, όπως είχε αυτός είχε σχεδιασθεί και κανονισθεί ογδόντα χρόνια πριν, το 1944, στο Μπρέτον Γουντς. Οι συζητήσεις για την εισηγητική έκθεση «Βελτίωση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος», που η Ρωσία είχε κυκλοφορήσει μεταξύ των χωρών μελών την παραμονή της συνάντησης, εάν δε βάζει μία ταφόπλακα στη μονοκρατορία των συναλλαγών με δολάρια, τουλάχιστον υψώνει απέναντί της ένα, εξίσου αποτελεσματικό, αντίπαλο δέος.
Από το Δολάριο στη «Μονάδα»
Το μόνο που διασώζει την νομισματο-πιστωτική επικυριαρχία της Δύσης είναι η ακόμη χαλαρή συνοχή του ίδιου του κεντρικού πυρήνα των BRICS απέναντι στις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις τους με τη Δύση. Γιατί, φερ’ ειπείν η Βραζιλία και οι Ινδίες δεν είναι τελειωτικά έτοιμες να σταματήσουν την όποια επικοινωνία τους με την αμερικανοκρατούμενη Δύση. Άλλωστε, τούτος είναι κι ο λόγος για τον οποίο στο Καζάν οι BRICS παρέκαμψαν την -ακόμη υπό συζήτηση- πρόταση για τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος. Η προτεινόμενη από τη Ρωσία συζήτηση για τη «Μονάδα», που τα χαρακτηριστικά της πρόσφατα δόθηκαν στη δημοσιότητα, όσο πρόωρη κι εάν είναι, εξακολουθεί ν’ αποτελεί τον αμέσως επόμενο στόχο. Η αξία της κοινής και πολύφερνης «Μονάδας», θα είναι συνδεδεμένη κατά 40% σε χρυσό και 60% σε ένα καλάθι εθνικών νομισμάτων των μελών BRICS. Το Επιχειρηματικό Συμβούλιο των BRICS θεωρεί τη Μονάδα «βολικό και καθολικό» εργαλείο, καθώς μία μονάδα μπορεί να μετατραπεί σε οποιοδήποτε εθνικό νόμισμα.
Μέχρι να επιτευχθεί αυτό, θα ήταν δυνατόν να ισχύσει κι ένα μεταβατικό νόμισμα αναφοράς για τις ενδοσυναλλαγές στο περιβάλλον BRICS, που θα εκτόπιζε το δολάριο. Στις ενεστώσες αντικειμενικές συνθήκες, το μοναδικό νόμισμα που θα ήταν αρκετά ισχυρό για να ανταγωνισθεί τον ρόλο που έχει το δολάριο, θα ήταν το κινεζικό γουάν. Μόνο που μία τέτοια υπόθεση δεν επρόκειτο να γίνει ποτέ αποδεκτή από άλλες χώρες (Ινδία), αλλά ούτε και θα είχε νόημα για άλλες χώρες, όπως η Αίγυπτος, η Βραζιλία ή Νότια Αφρική.
Βέβαια το μήνυμα για την αποδέσμευσή τους από την «υπερβολική εξάρτηση από ένα ενιαίο νόμισμα και μια κεντρική χρηματοοικονομική δομή» εξεπέμφθη διάτορα στη σύνοδο του Καζάν. Απλώς η προειδοποίηση προς το «σύστημα δολάριο» ήταν πως πλέον το αμερικανικό νόμισμα έχει συμπληρώσει τον κύκλο του, δεν είναι βέβαια μισητό, αλλά πλέον οι χώρες μέλη των BRICS φέρονται διατεθειμένες να χρησιμοποιήσουν τα νομίσματά τους για τις συναλλαγές μεταξύ τους, όπως και συστήματα που μπορούμε να διαχειριστούνε μόνοι τους, χωρίς να εξαρτώνται από κάποιον τρίτο. Όπερ μεθερμηνευόμενον, τις ΗΠΑ. Άλλωστε, οι προτάσεις που εκπόνησε ο Αντρέι Μιχαϊλίσιν -επικεφαλής της ειδικής ομάδας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών του Επιχειρηματικού Συμβουλίου των BRICS- αφορούν, πέρα από το θέμα της κοινής λογιστικής μονάδας -ένα ευρύ ριπίδι μηχανισμών για τις συναλλαγές μεταξύ των μελών τους, που παρακάμπτουν εκείνους που βασίζονται στο δολάριο.
Όπως, μία πλατφόρμα πολυμερών διακανονισμών και πληρωμών σε ψηφιακά νομίσματα BRICS, που θα συνδέει τις χρηματοοικονομικές αγορές των μελών τους. Τη BRICS Bridge, η οποία έχει ομοιότητες με το MBridge της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, που ήδη ισχύει. Αυτό θα συμπληρώσει τα υπάρχοντα ενδοτραπεζικά συστήματα, όπως το SPFS της Ρωσίας και το CPAM του Ιράν, που διακανονίζουν χρηματοοικονομικές συναλλαγές -και το 60% του εμπορίου- στα αντίστοιχα νομίσματά τους.
Επιπλέον, προτείνεται να συσταθεί ένα σύστημα πληρωμών, το BRICS Pay, που βασίζεται σε blockchain και θ’ αποκλείει εντελώς το δολάριο. Το βέβαιο είναι πως και πολλοί άλλοι, πλην των BRICS θα ήσαν έτοιμοι να υιοθετήσουν αμέσως αυτόν τον μηχανισμό αποφυγής κυρώσεων, παρόμοιο με το SWIFT. Επίσης σημαντικά βήματα είναι οι προβλέψεις για μια κατάθεση διακανονισμού (Clear), ένα κοινό ασφαλιστικό σύστημα, αλλά ιδίως ένας οίκος αξιολόγησης BRICS, ανεξάρτητος από τους δυτικούς κολοσσούς.
Είναι φανερό πως, προπορευόμενο στην προσπάθειά του να παρακάμψει τη μονοκρατορία του σημερινού δυτικού συστήματος ελέγχου της παγκόσμιας οικονομίας, το περιβάλλον των BRICS μεθοδεύει έναν εξαιρετικά περίπλοκο σχεδιασμό για ένα καινοτόμο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Το οποίο θα είναι πλήρως αποκεντρωμένο και θα βασίζεται (βλέπε BRICS Clear, ένα blockchain για την εγγραφή τίτλων και τη διαπραγμάτευση τους -στην ψηφιακή τεχνολογία- σε ορισμένους τομείς της μάλιστα, αλλά και στις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την ανάπτυξή της, οι BRICS υπερτερούν.
Ο καλύτερος μηχανισμός θα πρέπει να βασίζεται στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), την κεντρική τράπεζα BRICS για τις διασυνοριακές πληρωμές, με έδρα τη Σαγκάη, με τη Ρωσία να διατηρεί την εντολή να προτείνει τον νέο πρόεδρό της. Σύμφωνα με πηγές από τη Μόσχα, λόγος γίνεται για τον Αλεξέι Μόζιν, εκτελεστικό διευθυντή του ΔΝΤ για τη Ρωσία, ο οποίος συγκεντρώνει 60% πιθανότητες απέναντι της Ξένια Γιουντάεβα, πρώην εκπροσώπου στη G20 και πρώην αναπληρωτή της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας υπό την Ελβίρα Ναμπιούλινα, η οποία θα μπορούσε να πάρει τη θέση του Μόζιν στο ΔΝΤ.
Όσον αφορά το ΔΝΤ, τουλάχιστον όσον αφορά τη Ρωσία, αναμένονται δραστικές αναπροσαρμογές -χωρίς αυτό να σημαίνει ρήξη. Και τούτο γιατί, προς το παρόν οι πολιτικές της NDB δεν θα χαρακτηρίζονται απόλυτα επαναστατικές, δεδομένου ότι το καταστατικό της τράπεζας είναι συνδεδεμένο με το δολάριο ΗΠΑ. Συνεπώς, σε μία νέα συμφωνία η NDB θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μοχλός για τη ριζική μεταρρύθμιση του ΔΝΤ, παρά ως εναλλακτική λύση σε αυτό.
Είναι σαφές πως η Ρωσία επέλεξε να μην τρομάξει καμία από τις χώρες μέλη με στόχους που είναι πολύ επιθετικοί ή πολύ περίπλοκοι για να επιτευχθούν. Η πρόκληση που οι BRICS αντιτάσσουν στη G7 συνίσταται στην αμφισβήτηση της διαχειριστικής της δυνατότητας για το 36% του παγκόσμιου ΑΕΠ που αυτές παράγουν και την θεμελιώδη αμφισβήτηση του δολαρίου ως μέσου κυκλοφορίας στις ανταλλαγές προϊόντων τους.
Η απήχηση των BRICS αρχίζει κι επεκτείνεται
Η Σαουδική Αραβία δεν είναι ακόμη πλήρες μέλος, αλλά συμμετέχει στις δραστηριότητες του ομίλου. Ιδίως μετά τη μεσολάβηση της Κίνας για την εξομάλυνση των σχέσεών της με το Ιράν-που αποτελεί εξάλλου την «έξοδο» του ρωσικού πετρελαίου διεθνώς -αυξάνει την επιρροή του ομίλου σε ακόμη ευρύτερες σφαίρες. Εξάλλου και η Τουρκία περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να ενταχθεί, ενώ τουλάχιστον άλλες τριάντα χώρες (συμπεριλαμβανομένων αναδυόμενων κολοσσών όπως η Ινδονησία) έχουν εκδηλώσει σοβαρό ενδιαφέρον.
Μέσα σε τούτο το πλαίσιο, η Ρωσία αντί να περιθωριοποιείται επανακάμπτει ως κεντρικός άξονας περιφοράς ενός διευρυμένου και συντεταγμένου οικονομικού και γεωστρατηγικού οργανισμού. Και τούτο, γιατί σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, δεν είναι τόσο δυνατή από οικονομική άποψη, ούτε και στη μετασοβιετική εποχή είναι διατεθειμένη να επεμβαίνει σε κρατικές υποθέσεις άλλων χωρών, ώστε να τις φοβίζει. Όμως έχει σημαντική θέση, διαθέτει φυσικούς πόρους (αέριο, πετρέλαιο) και βιομηχανικούς πόρους (όπλα, ατομική ενέργεια, εξόρυξη) που μπορούν επίσης να είναι χρήσιμοι στους συμμάχους της. Κάτι που επιβεβαιώθηκε με τις δυτικές κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία, που οδήγησε σε αύξηση των συναλλαγών με τα μέλη των BRICS σ’ εκθετικό βαθμό. Βέβαια, κάποιοι διατείνονται πως η Μόσχα στη συγκεκριμένη, εμπόλεμη, συγκυρία της είναι κατ’ ουσίαν δέσμια του Πεκίνου. Εντούτοις, ισχύει και το αντίστροφο: δίχως την πολεμική περιπέτεια της Ρωσίας και την προσπάθεια για οικονομική και γεωστρατηγική περιθωριοποίησή της, η Κίνα δε θα είχε τον κομβικό ρόλο που σήμερα διαδραματίζει, όχι μόνο στους ΒRICS, μα και σαν γεωπολιτικός παίκτης.
Φυσικά, στην εξίσωση της γεωπολιτικής επιρροής του νέου οργανισμού σημαντική βαρύτητα έχει ο παράγοντας Ιράν. Το Ιράν αποτελεί ολοένα και περισσότερο ένα καθοριστικό κόμβο για τις δύο μεγάλες χώρες BRICS ως εμπορικός δρόμος, ως περιφερειακό στρατηγικό προπύργιο και ως παραγωγός πρώτων υλών (κυρίως αερίου). Ένα Ιράν που θα «ιρακοποιηθεί» διασπώμενο σε επιμέρους εθνοτικά κράτη -όπως θα ήθελαν Αμερικανοί και Ισραηλινοί- θα ήταν καταστροφικό για τις μελλοντικές φιλοδοξίες της Κίνας και της Ρωσίας. Αυτό μας φέρνει στο τρίτο και καθοριστικό ερώτημα για την εξωτερική πολιτική των BRICS. Τι μπορούν να πράξουν οι δύο κύριοι πυλώνες τους για ν’ αποφευχθεί αυτό;
Η μόνη ρεαλιστική στρατηγική είναι να αναλάβει η Ρωσία στο Ιράν τον ίδιο ρόλο που παίζουν οι ΗΠΑ με το Ισραήλ: να προσφέρει μία απεριόριστης στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη. Όμως, η δεδομένη οικονομική στενότητα της Ρωσίας, η Μόσχα θα πρέπει να επιλύσει το Ουκρανικό, κάτι που μπορεί να απαιτήσει κάποιο χρόνο ακόμη κι ως εκ τούτου δεν έχει τη δυνατότητα υλικής στρατιωτικής συνδρομής άμεσα και για καιρό. Ίσως το μόνο μέσο θα ήταν -δεδομένης της σαφούς απειλής για την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Ουκρανικό- να παραδώσει η Ρωσία πυρηνικές κεφαλές στο Ιράν. Κάτι που θα ενέπλεκε άμεσα, σε ενδεχόμενα μελλοντικά πλήγματα των Ισραηλινών, τη Ρωσία και θα γενίκευε μία σύρραξη, που σήμερα γίνεται «δι’ αντιπροσώπων».
Βέβαια, μία τέτοια τακτική είναι δύσκολη, όχι ακατόρθωτη, τεχνικά, όμως αδιαμφισβήτητα αποτελεί μία δραστική «αλλαγή των όρων του παιχνιδιού». Ακριβώς όπως «αλλαγή παιχνιδιού» συντελείται και στην οικονομική του διάσταση, είκοσι χρόνια μετά την περιφρονητική τρόπον τινά επωνομασία τους (από τον Τζιμ Ο’ Νιλ της Golden Sachs) σε BRICS, ο οποίος ποτέ δεν μπορούσε να προβλέψει ότι η ανάπτυξή τους θα μπορούσε ποτέ να διακυβεύσει ακόμη και τον ρόλο που η πανίσχυρη τράπεζά του παίζει στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα που αυτοί αμφισβητούν.
