Το θέμα σχετικά με τις επεκτατικές βλέψεις του Δήμου Αθηναίων στην Ακαδημία Πλάτωνος, που έφερε πρώτο στην δημοσιότητα το Κοσμοδρόμιο συνεχίζει να προκαλεί αναταράξεις και αντιδράσεις. 

Όπως έχουμε γράψει την αντίθεσή της στους σχεδιασμούς του Δήμου Αθηναίων έχει εγγράφως εκφράσει και η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, απορρίπτοντας κατηγορηματικά τα κυοφορούμενα μνημόνια συνεργασίας, τόσο για την Ακαδημία Πλάτωνος όσο και για τον λόφο Φιλοπάππου, “διαπιστώνοντας πως μέσω αυτών ο Δήμος Αθηναίων επιχειρεί να αποφασίζει ο ίδιος επί των δράσεων συνολικά στους συγκεκριμένους αρχαιολογικούς χώρους, θέτοντας εν αμφιβόλω τις αρμοδιότητες και το ρόλο της Εφορείας και περιορίζοντας συνολικά το ρόλο των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού σε ρόλο εκτελεστή των αποφάσεων του Δήμου”.

Για το θέμα του “Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και του Δήμου Αθηναίων” για την Ακαδημία Πλάτωνος ηχηρή ήταν και η παρέμβαση, με ανοιχτή επιστολή, των εργαζομένων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών, οι οποίοι σημείωναν χαρακτηριστικά πως: “Το Μνημόνιο αυτό συνιστά μια επί της ουσίας κατάργηση όποιας υπόστασης έχει απομείνει στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία, αναλαμβάνει απλώς να συναινεί. Υποχρεώνεται δηλαδή να βάλει την πάγια υπογραφή της προκαταβολικά σε μία λευκή σελίδα, η οποία αργότερα θα συμπληρωθεί με πλήθος αγνώστων σήμερα μελετών, διαμορφώσεων, και αποφάσεων ‘χειρισμού’ των αρχαίων. […] Ανερυθρίαστα δηλαδή ορίζεται ότι η νεκρή πλέον Αρχαιολογική Υπηρεσία θα είναι ένας απλός φορέας γραμματειακής-διοικητικής υποστήριξης των αποφάσεων κάποιων τρίτων”.

Την σκυτάλη παίρνει τώρα και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, που με σημερινή (8/12) επιστολή του προς την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη την καλεί να απόσχει “από την προσυπογραφή αυτών ή άλλων παρόμοιας κατεύθυνσης και χαρακτήρα Μνημονίων ή/και Προγραμματικών Συμβάσεων”, καθώς “τα προωθούμενα σχέδια Μνημονίου και Προγραμματικής Σύμβασης, επιχειρούν να μεταφέρουν τις συνταγματικές αρμοδιότητες του Υπουργείου Πολιτισμού σε φορείς με αλλότριους σκοπούς, επιφυλάσσοντας στην Αρχαιολογική Υπηρεσία χαρακτήρα γραμματειακής υποστήριξης σε νεοφανείς φορείς ακόμα και για εργασίες που συνιστούν συστηματική αρχαιολογική έρευνα”.

Το πλήρες κείμενο της επιστολής του ΣΕΑ έχει ως εξής: 

Θέμα: Προώθηση “Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ ΥΠΠΟΑ, του Δήμου Αθηναίων και της «ΑΝΑΠΛΑΣΗ Α.Ε.» για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος” και “Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ του ΥΠΠΟΑ, του Δήμου Αθηναίων και της Εταιρίας «ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ Α.Ε.» για την αποκατάσταση και ανάδειξη του Λόφου του Φιλοπάππου”

Αξιότιμη κ. Υπουργέ,

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων έλαβε γνώση σχεδίων κειμένων από τα οποία συνάγεται η βούληση της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού να συμβληθεί το ΥΠΠΟΑ με τον Δήμο Αθηναίων και τις εταιρείες «ΑΝΑΠΛΑΣΗ Α.Ε.» και «ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ Α.Ε.» για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημία Πλάτωνος και την ανέγερση σε αυτόν του Αρχαιολογικού Μουσείου της Πόλης της Αθήνας, καθώς και για την αποκατάσταση και ανάδειξη του Λόφου του Φιλοπάππου. Στα κείμενα που προωθήθηκαν για απόψεις στις συναρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ από το γραφείο σας, οι αρχαιολογικοί χώροι αναφέρονται ως «αρχαιολογικό άλσος», «δημόσιος χώρος πρασίνου», χώροι «για αναψυχή, περίπατο, παιχνίδι και ιστορική περιήγηση και θέαση», «περιαστικό πράσινο», «κήπος … μέσα στον οποίο διατηρούνται ορατά αρχαία κατάλοιπα». Οι αδόκιμες αυτές αναφορές βρίσκονται εκτός του πλαισίου της αρχαιολογικής νομοθεσίας, η οποία οφείλει να διέπει τη διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων.

Αντίστοιχα περιοριστικές και εκτός νομοθετικού πλαισίου είναι και οι προβλέψεις εμπλοκής των συμβαλλομένων. Ως ασκών την εποπτεία των δράσεων ανάδειξης των αρχαιολογικών χώρων προβλέπεται ο Δήμος Αθηναίων, ενώ ο ρόλος του Υπουργείου Πολιτισμού περιορίζεται στο «να συναινεί στην υλοποίηση των απαραίτητων μελετών» – μάλιστα να συναινεί εκ των προτέρων (!) σε προβλέψεις κενού περιεχομένου – «να συντονίζει, υποστηρίζει και διαχειρίζεται ….. τις δράσεις», «να παρέχει διοικητική και συντονιστική υποστήριξη» με το «επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό», υποχρεώσεις, οι οποίες ταυτίζονται με τις αναγραφόμενες ως υποχρεώσεις της «Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.» και της «Ανάπλαση Α.Ε.».

Κυρία Υπουργέ, ο οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος του Φιλοπάππου και ο αρχαιολογικός χώρος της Ακαδημίας του Πλάτωνος, υπάγονται στις διατάξεις του άρθρου 7 του Ν. 3028/2002, όπως συμπληρώθηκε  με τον Ν. 4611/2019, άρθρο 7, και η διοίκηση και διαχείρισή τους ασκείται από το Δημόσιο, σύμφωνα με το προστατευτικό πλέγμα της αρχαιολογικής νομοθεσίας. Το Υπουργείο Πολιτισμού αποτελεί εκ του νόμου τον αποκλειστικό φορέα διοίκησης και εν γένει διαχείρισης των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων κατά συνταγματική εξουσιοδότηση για λόγους υπέρτατου δημοσίου συμφέροντος. Η λειτουργία αυτή του Υπουργείου Πολιτισμού δια των αρμόδιων Υπηρεσιών του στον τομέα της προστασίας και ανάδειξης των μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι θεσμική και δεν είναι δυνατόν να παραχωρείται σε Ανώνυμες Εταιρείες, ούτε στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Tα προωθούμενα σχέδια Μνημονίου και Προγραμματικής Σύμβασης, επιχειρούν να μεταφέρουν τις συνταγματικές αρμοδιότητες του Υπουργείου Πολιτισμού σε φορείς με αλλότριους σκοπούς, επιφυλάσσοντας στην Αρχαιολογική Υπηρεσία χαρακτήρα γραμματειακής υποστήριξης σε νεοφανείς φορείς ακόμα και για εργασίες που συνιστούν συστηματική αρχαιολογική έρευνα, όπως στην περίπτωση του καλούμενου Υποέργου 1 της Προγραμματικής Σύμβασης για την αποκατάσταση και ανάδειξη του Λόφου του Φιλοπάππου, όπου προβλέπεται «αποτύπωση της διαδρομής και ο εντοπισμός των φρεατίων του, το ακριβές βάθος και πλάτος του ανά περιοχή και σημείο».

Tα σχέδια αυτά προωθούν την υποβάθμιση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της λειτουργίας του Υπουργείου Πολιτισμού. Ως τέτοια έχουν απορριφθεί τόσο από την καθ’ ύλην αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων, όσο και από τους ίδιους τους εργαζομένους, που καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, πολλές φορές σε αντίξοες συνθήκες, για την προστασία των αρχαιολογικών χώρων και την ένταξη τους στη σύγχρονη κοινωνία με όρους διασφάλισης των ίδιων των καταλοίπων, αλλά και των αξιών που αυτά φέρουν. Οι προσπάθειες αυτές, και όσες άλλες κινούνται στην ίδια κατεύθυνση αποδυνάμωσης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, που έχει αποδειχθεί ιστορικά θεματοφύλακας της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, θα βρουν απέναντι τους τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων.

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων δεν εισηγείται την απόρριψη των συνεργειών με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τέτοιες συνέργειες κρίνονται ευπρόσδεκτες, αν όχι απαραίτητες σε πολλές περιπτώσεις. Επιβάλλεται ωστόσο να τεθούν στις σωστές θεσμικές βάσεις, όπως προκύπτουν από το Νόμο και το Σύνταγμα, όρος που δεν ικανοποιείται στο ελάχιστο από τα εξεταζόμενα σχέδια κειμένων.

Κυρία Υπουργέ, σας καλούμε να απόσχετε από την προσυπογραφή αυτών ή άλλων παρόμοιας κατεύθυνσης και χαρακτήρα Μνημονίων ή/και Προγραμματικών Συμβάσεων, αλλά αντίθετα να ενδυναμώσετε τις Υπηρεσίες του Υπουργείου, το οποίο διοικείτε αυτή την περίοδο, ώστε να εφαρμόσουν με αποτελεσματικότητα τον προγραμματισμό τους και τις εκ του Συντάγματος και του Αρχαιολογικού Νόμου εκπορευόμενες υποχρεώσεις τους, με κατάλληλες χρηματοδοτήσεις και με ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού τους. Οι Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού έχουν την επιστημονική επάρκεια που απαιτείται και έχουν αποκτήσει και την κατάλληλη τεχνογνωσία στη διαμόρφωση στρατηγικών προστασίας, ανάδειξης και σύνδεσης των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων με την  κοινωνία. Οι Υπηρεσίες του Υπουργείου ήδη συντάσσουν μέσω ΕΣΠΑ σχέδια διαχείρισης μνημείων UNESCO, αλλά και με εθνική χρηματοδότηση άλλων σημαντικών αρχαιολογικών χώρων. Η πρακτική αυτή είναι η ενδεδειγμένη και αυτή επιβάλλεται να προωθηθεί όχι μόνο για τους εν λόγω αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και για κάθε άλλο αρχαιολογικό χώρο και μνημείο της χώρας, όπου κρίνεται απαραίτητο.

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων κοινοποίησε και τα πλήρη κείμενα των σχεδίων μνημονίων που προωθήθηκαν στις αρμόδιες υπηρεσίες από το Γραφείο της Υπουργού Πολιτισμού.

Δείτε εδώ το σχέδιο “Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ ΥΠΠΟΑ, του Δήμου Αθηναίων και της «ΑΝΑΠΛΑΣΗ Α.Ε.» για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος” 

και εδώ το σχέδιο “Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ του ΥΠΠΟΑ, του Δήμου Αθηναίων και της Εταιρίας «ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ Α.Ε.» για την αποκατάσταση και ανάδειξη του Λόφου του Φιλοπάππου”