Σάλος έχει προκληθεί από τη συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου Β΄στην εφημερίδα Πολίτης (βλ. πρώτο και δεύτερο μέρος, 27 και 28 Δεκεμβρίου). Άμεσα αντέδρασαν με δηλώσεις τους οι Μητροπολίτες Λεμεσού Αθανάσιος (εδώ), και Κύκκου Νικηφόρος (εδώ), και καθώς περνούν οι ώρες, νέες παρεμβάσεις προστίθενται και από λαϊκούς (βλ. εδώ και εδώ). Χωρίς αμφιβολία η αναστάτωση που θα προκληθεί στην Εκκλησία που ίδρυσε ο Απόστολος Βαρνάβας θα είναι τεράστια. Και ίσως αποδειχθεί μοιραία για την ενότητά της αν ο Άγιος δεν βάλει το χέρι του.
Και το ερώτημα είναι μήπως τελικά ο στόχος είναι ακριβώς αυτός: η διάσπαση της Κυπριακής Εκκλησίας. Ή μήπως ο στόχος είναι γενικότερος; Η πρόκληση μιας τεχνητής όξυνσης που θα οδηγήσει στην άμεση απόρριψη από τους κόλπους των Ελληνορθοδόξων Εκκλησιών όσων επιμένουν να διαφωνούν με τις επιλογές του Οικουμενικού Πατριαρχείου;
Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά: (α) τι είπε ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, (β) τι απάντησαν οι Μητροπολίτες Λεμεσού και Κύκκου, (γ) τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά. Θα περιοριστούμε σε όσα είπε ο Αρχιεπίσκοπος στο Β΄ μέρος της συνέντευξής του, που ήταν αφιερωμένο στα εκκλησιαστικά. Θα παραλείψουμε τελείως το Α΄μέρος, που αφορούσε τα πολιτικά και το Κυπριακό. Το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, προκάλεσε επίσης την αντίδραση του Προέδρου της Κύπρου Αναστασιάδη, καθώς τον εξέθεσε για διάφορα που είχαν πει μεταξύ τους στο παρελθόν – αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
“Η κρίση υπήρχε πάντοτε στην Ορθοδοξία και ήταν υπόκωφη”
Τι είπε λοιπόν ο προκαθήμενος της Κυπριακής Εκκλησίας σ’ αυτή τη συνέντευξη; Ούτε λίγο, ούτε πολύ, αποκάλεσε “βλάκα” (με ερωτηματικό) τον Μητροπολίτη Κύκκου· άφησε υπονοούμενα, ενδεχομένως και σεξουαλικά[*], για τον Μητροπολίτη Λεμεσού, που υπήρξε “παλιόπαιδο” και “ακόμα λίγο να του τες αστράψω” στο παρελθόν· είπε ότι ο Μητροπολίτης Μόρφου δεν είναι τρελός, αλλά απλώς “κοροϊδεύει τους πάντες”· και σε ερώτηση για τις οικονομικές και άλλες συναλλαγές του Μητροπολίτη Ταμασού με τη Ρωσία απάντησε με νόημα “Θου, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου”.
Και αυτά δεν ήταν παρά το καρύκευμα. Μίλησε με όρους κυνικούς για το παρασκήνιο της εκλογής του ως Αρχιεπισκόπου το 2006, εκθέτοντας μ’ αυτά που είπε και τον εαυτό του και τους άλλους συνυποψηφίους του. Και ισχυρίστηκε ότι όσοι διαφωνούν μαζί του στο Ουκρανικό, το κάνουν προσχηματικά, διότι άλλο είναι το πραγματικό τους πρόβλημα. “Αλλού τους τρώει και αλλού κνίθονται”, είπε. “Γιατί να γίνω εγώ Αρχιεπίσκοπος; Αυτό είναι το πρόβλημά τους.”
Μιλώντας για το Ουκρανικό ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου αισθάνθηκε την ανάγκη να εξηγήσει γιατί άλλαξε στάση. Πώς έγινε και εγκατέλειψε την ουδέτερη θέση και συμπαρατάχθηκε με το Φανάρι. Είπε λοιπόν κάτι που επαναλαμβάνει συχνά τον τελευταίο καιρό: ότι ο ίδιος υποστήριζε παλιά τη Μόσχα, γιατί ήξερε τη μισή αλήθεια, και άλλαξε θέση όταν την έμαθε ολόκληρη, πράγμα που συνέβη όταν μίλησε με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο τον Μάρτιο 2020. Σε ερώτηση του δημοσιογράφου να εξηγήσει ποια ακριβώς είναι αυτή η “ολόκληρη” αλήθεια που τον έκανε να αλλάξει γνώμη, αναφέρθηκε στα ιστορικά δικαιώματά του Οικουμενικού Πατριαρχείου επί της Ουκρανίας σύμφωνα με όσα εξ αρχής υποστηρίζει το Φανάρι.
Μας είπε δηλαδή ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ότι αυτό που δεν ήξερε, και το έμαθε μιλώντας κατ’ ιδίαν με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, είναι η εκκλησιαστική ιστορία που κανονικά κάθε απόφοιτος θεολογίας οφείλει να κατέχει, και που εν πάση περιπτώσει κατά κόρον συζητήθηκε στο διαδίκτυο και αλλού υπό μορφή άρθρων, ομιλιών, μελετών, επιστολών κλπ, όταν ξέσπασε η διαμάχη. Πρόκειται για ισχυρισμό τουλάχιστον αφελή, ιδίως όταν προέρχεται από το στόμα ενός Αρχιεπισκόπου, ο οποίος ήταν από την πρώτη στιγμή σε συνεννόηση και με τους μεν και με τους δε, έχει συσκεφθεί επί μακρόν με τα άλλα μέλη της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας του, και έχοντας υποτίθεται μελετήσει τα υπέρ και τα κατά, έχει ήδη πάρει κάποιες υπεύθυνες αποφάσεις επί του θέματος. (Αν με όλα αυτά δεν έχει καταφέρει κανείς να μάθει παρά τη “μισή αλήθεια”, και μετά του άρκεσε μία κατ’ ιδίαν συνάντηση με ένα από τα αντιμαχόμενα μέρη για να μάθει και την άλλη μισή… Ε, άμα είναι έτσι, τότε λέμε mea culpa και παραιτούμαστε Μακαριότατε!).
Το μόνο ίσως στοιχείο “μυστικής διπλωματίας” απ’ αυτά που ανέφερε ο Αρχιεπίσκοπος, που μπορεί όντως να μη το γνώριζε αν δεν είχε κατ’ ιδίαν πληροφόρηση, είναι ότι ο Πατριάρχης Μόσχας είχε, λέει, ζητήσει από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ένα περιθώριο τεσσάρων ετών για να βρει μια λύση, και όταν ο χρόνος αυτός έληξε χωρίς αποτέλεσμα, τότε ήταν που ανέλαβε πρωτοβουλία ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, γιατί δεν μπορούσε πλέον να ανέχεται την παρελκυστική τακτική των Ρώσων. (Έτσι του είπε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, και αυτό του φάνηκε του Αρχιεπισκόπου Κύπρου αρκετό για να αλλάξει στάση ο ίδιος, και για να επιβάλει αυτή την αλλαγή, με τον τρόπο που την επέβαλε, στην Εκκλησία του.)
Έχουμε ο Οικουμενικός ή εγώ ανάγκη από χρήματα;
Είπε και άλλα στη συνέντευξή του ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, όπως ότι δεν πειράζει που ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος απεκατέστησε σχισματικούς. “Αυτό – είπε – έχει γίνει πολλές φορές μέσα στην πορεία της Εκκλησίας. Δεν είναι η πρώτη φορά, ούτε και η τελευταία.” Ανέφερε μάλιστα ως παράδειγμα την περίπτωση ενός Βούλγαρου Μητροπολίτη, για τον οποίο παρενέβη προσωπικά ο ίδιος ο Χρυσόστομος ώστε να αποκατασταθεί από τον Βαρθολομαίο.
Είπε επίσης ότι “είναι κολοκύθια” αυτά που λένε διάφοροι “ότι χρηματοδοτείται ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Αμερική κ.λπ”. Και αναρωτήθηκε: “Έχουμε ανάγκη ο Οικουμενικός Πατριάρχης ή εγώ να μας δώσει χρήματα η Αμερική ή οποιοσδήποτε άλλος;” Βεβαίως, η διερώτηση ήταν ρητορική, αλλά θα έπρεπε κανονικά ο δημοσιογράφος να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να του πει ότι τέτοιες απαντήσεις συνιστούν υπεκφυγή. Διότι ενώ αυτός του είχε μιλήσει για τη γεωπολιτική διάσταση του ζητήματος, ο Αρχιεπίσκοπος συζητούσε για θέματα δωροδοκίας. Και αυτός είναι ένας εύσχημος τρόπος για να ξεφύγει κανείς από το πραγματικό ερώτημα, που πέρα από την πρακτική έχει και θεολογική-εκκλησιολογική διάσταση. Αφορά την πάντα αμφίσημη και αμφίρροπη θέση των εκκλησιαστικών θεσμών εντός της ιστορίας, και παραβλέπει τον κίνδυνο της εκκοσμίκευσης που πάντα ελλοχεύει.
Όμως, το κυριότερο απ’ όλα είναι ότι ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου έδειξε σ’ αυτή τη συνέντευξη αποφασισμένος να τραβήξει τα πράγματα στα άκρα. Φάνηκε να μην πιστεύει και άρα να μην αποσκοπεί σε κανενός είδους αποκατάσταση της διορθόδοξης ενότητας. “Πιστεύω πως αυτή η κρίση υπήρχε πάντοτε στην Ορθοδοξία και ήταν υπόκωφη”, είπε, αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν υπάρχει δρόμος συνεννόησης, όπως π.χ. αυτός που προτείνουν ο Αναστάσιος Αλβανίας, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων, η Σερβική Εκκλησία και πολλοί άλλοι.
Αποσκοπεί στο “διαίρει και βασίλευε”, λέει ο Λεμεσού
Πρώτος αντέδρασε με ανακοίνωσή του στην ιστοσελίδα της Μητροπόλεως Λεμεσού ο Μητροπολίτης Αθανάσιος. “Δεν με ενοχλεί η ταπείνωση και ο εξευτελισμός”, γράφει. “Έχω συνηθίσει από τότε που ήμουν νέος σε αυτή τη συμπεριφορά του απέναντί μου”. “Αλλά με πλήγωσε – συνεχίζει ο Λεμεσού – γιατί όλα αυτά που λέει είναι ψέματα και συκοφαντίες”. Και προσθέτει: “πάντα διαλέγει άγιες μέρες να τα δημοσιεύει, λες κι έχει σκοπό να σκανδαλίση τον λαό και να συντρίψη το πνευματικό και κατανυκτικό πνεύμα των αγίων εορτών, που είναι μέρες αγάπης, ειρήνης και συγχώρεσης”. “Είμαι υποχρεωμένος – γράφει ο Λεμεσού – να διαψεύσω ευθαρσώς όλα αυτά που είπε ο Αρχιεπίσκοπος και να πω ότι λυπούμαι πολύ για το κατάντημα αυτό του θεσμού και της θέσεως του Αρχιεπισκόπου…” “Είναι εμφανές ότι η προσπάθεια του Αρχιεπισκόπου αποσκοπεί στο γνωστό ‘διαίρει και βασίλευε’ και ο νοών νοείτω”.
Στην αρχή δεν κατάλαβα τι εννοούσε ο Μητροπολίτης Λεμεσού λέγοντας “πάντα διαλέγει άγιες μέρες να τα δημοσιεύει”. Χρειάστηκε να ψάξω στο διαδίκτυο για να θυμηθώ ότι ήταν και πέρυσι τέτοια εποχή, στην ίδια και πάλι εφημερίδα, τον Πολίτη, που δημοσιεύτηκε μια συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου σε δύο μέρη (Α΄ μέρος και Β΄ μέρος, 15 και 16 Δεκεμβρίου 2019). Εκεί ο προκαθήμενος της Κυπριακής Εκκλησίας έβαλλε για πρώτη φορά τόσο ανοιχτά εναντίον των Μητροπολιτών Κύκκου, Λεμεσού, και Ταμασού κατηγορώντας τους ότι συντάσσονται με τους Ρώσους εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και άρα ότι είναι αυτοί που καταπατούν τη συνοδική απόφαση του Φεβρουαρίου 2019 περί ουδετερότητας. Η δημοσιογράφος που είχε πάρει τη συνέντευξη συνόψισε την ουσία σε ένα δικό της άρθρο με τον εύγλωττο τίτλο “Τροπάριο σχίσματος στην Εκκλησία της Κύπρου”, όπου έλεγε: “Οι τρεις μητροπολίτες οι οποίοι κατά τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Κύπρου εκφράζουν φιλορωσσικές θέσεις”και “παίρνουν σαφή θέση υπέρ του Πατριαρχείου Μόσχας απαξιώνοντας την ίδια ώρα το Οικουμενικό Πατριαρχείο”.
Κατεβαίνει σε επίπεδο πεζοδρομίου, λέει ο Κύκκου
Μετά τον Λεμεσού εξέδωσε ανακοίνωση και ο Κύκκου Νικηφόρος. Γράφει: “μόνο πικρία και αγανάκτηση προκαλούν τα όσα ανέφερε” (ο Αρχιεπίσκοπος). “Δεν είναι του παρόντος να αναφερθούμε στα όσα δηλώνει, επιφυλασσόμαστε γι’ αυτό τον σκοπό να εκθέσομε με αντικειμενικότητα και με βάση αδιάσειστα στοιχεία τα των αρχιεπισκοπικών εκλογών του 2006, σε σχετικό βιβλίο μας, το οποίο θα εκδώσομε σύντομα.” Κατά τα άλλα, “ο τρόπος, με τον οποίο φέρεται, αλλά και το περιεχόμενο των δηλώσεών του διαβρώνουν και κατεβάζουν στο πεζοδρόμιο, τον θεσμό και τον ρόλο του Αρχιεπισκόπου μέσα στην Εκκλησία, αλλά και, κατ’ επέκταση, στρέφονται εναντίον και του ιδίου του προσώπου του.”
“Δυστυχώς, αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς του Αρχιεπισκόπου – συνεχίζει ο Μητροπολίτης Κύκκου – δεν είναι πρόσφατος και, λυπούμαστε να παρατηρήσομε, ότι, παρά την ηλικία και την περιπέτεια της υγείας του, στο θέμα αυτό παραμένει πεισματικά αθεράπευτος. … Αδελφικά και με γνήσια αγάπη Χριστού, θέλομε να υποβάλομε στον Μακαριώτατο, και λόγω της ηλικίας του, αλλά και λόγω του εμπερίστατου της υγείας του, προπάντων, αυτές τις άγιες ημέρες … να ενσκύψει έσωθεν και … να προβεί σε μία εκ βάθους αυτοκριτική και να εκζητήσει την αγάπη προς τους αδελφούς του, αλλά και το έλεος του Θεού, αντί να προβαίνει σε εμπρηστικές και υβριστικές συνεντεύξεις και δηλώσεις.”
Άλλες αντιδράσεις
Από τους υπολοίπους ιεράρχες της Κύπρου δεν υπάρχει, μέχρι στιγμής, κάποια αντίδραση. Μιλώντας στην τηλεοπτική εκπομπή Πρωτοσέλιδο του SigmaTV ο καθηγητής θεολογίας Χρήστος Οικονόμου, Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, είπε πως ο Μακαριότατος θα πρέπει να συνειδητοποιήσει “ότι η ζημιά που έκανε στην Εκκλησία είναι πολύ μεγάλη και να υποβάλει την παραίτησή του για σοβαρούς λόγους υγείας”. Εκτίμησε δε πως “κάποιοι εκμεταλλεύονται την αθυροστομία του, τον αυθορμητισμό του”. “Κατάφεραν να τον πλευρίσουν” και αυτός “Έχασε τον έλεγχο της σκέψης του και τον έλεγχο των πραγμάτων”.
Ο ιατρός Νέαρχος Παναγή, που έχει στενές σχέσεις με τον Μητροπολίτη Λεμεσού, έγραψε στο Orthodoxia News Agency: “Διάβασα την συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου και προς στιγμή νόμιζα ότι διάβαζα συνέντευξη κάποιου star στο Beautifulpeople… Σε κάποιες φάσεις πάλι νόμιζα ότι διάβαζα συνέντευξη κάποιου πικραμένου που αποχώρησε από το BigBrother κακήν κακώς και τα είχε με τους πρώην συμπαίκτες που τον ένα θα τον έδερνε, ο άλλος του έμπαινε, η άλλη ήταν αριστερή, ο άλλος του την έσπαγε κλπ.”
Πού, αλήθεια, οδηγούν όλα αυτά;
Το ερώτημα που τίθεται είναι αν έχουμε να κάνουμε απλώς με τον άγαρμπο “αυθορμητισμό” του Αρχιεπισκόπου Κύπρου, ή ακόμα και με κάποιες κλασικές δημοσιογραφικές σκοπιμότητες, όπως είπε ο καθηγητής Χρ. Οικονόμου, ή αν είμαστε αντιμέτωποι με κάτι άλλο.
Φερ’ ειπείν, δεν μπορεί να μη λάβει κανείς υπ’ όψη του τη σύμπτωση της άγριας εξευτελιστικής επίθεσης του Αρχιεπισκόπου Κύπρου προς τους αρχιερείς αδελφούς του με την εξίσου άγρια και εξευτελιστική επίθεση του ‘Εθνικού Κήρυκα’ Νέας Υόρκης εναντίον του Αναστασίου Αλβανίας λίγες μέρες πιο πριν.
Μπορεί να είναι σύμπτωση; Θα μπορούσε, ναι. Προσωπικά όμως δεν θα απέκλεια να βρισκόμαστε μπροστά σε μια σκόπιμη προσπάθεια από την πλευρά των κύκλων του Οικουμενικού Πατριαρχείου να προκαλέσουν ακόμα και με άκομψο και βίαιο τρόπο μια ένταση στους κόλπους των Ελληνορθοδόξων Εκκλησιών. Ένταση που θα πολώσει τα πράγματα, υποχρεώνοντας έτσι τους αμφιταλαντευόμενους ιεράρχες είτε να ευθυγραμμιστούν, είτε να θέσουν εαυτούς “εκτός Εκκλησίας”.
Στοιχειώδης μακιαβελισμός (με την καλή έννοια). Βλέποντας η πλευρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου τους κινδύνους από μια χρόνια συστηματική αντιπολίτευση, όπως αυτή που φαίνεται να σχηματίζεται στην Εκκλησία της Κύπρου, είναι πολύ πιθανόν να κρίνει ότι οφείλει να ξεκαθαρίσει την κατάσταση εδώ και τώρα, το γρηγορότερο δυνατό, όποιο και αν είναι το κόστος. Καταλαβαίνουν βέβαια ότι αυτό θα προκαλέσει πληγές, αλλά εκτιμούν πιθανότατα ότι το να αφήσουν τις διαφωνίες να χρονίζουν μπορεί να κάνει το πρόβλημα ακόμα χειρότερο γι’ αυτούς. … Ας πούμε ότι είναι μια ‘υπόθεση εργασίας’.
Πάντως, έχουμε σίγουρα δεν έχουμε να κάνουμε με παρορμητικές και αστόχαστες απαντήσεις του Αρχιεπισκόπου Κύπρου, που του έβγαιναν αυθόρμητα την ώρα της συνομιλίας του με τον δημοσιογράφο του Πολίτη. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι, παρά τις αντιδράσεις, η συνέντευξη αναρτήθηκε κανονικά στην επίσημη ιστοσελίδα της Αρχιεπισκοπής Κύπρου (βλ. Α΄ μέρος και Β΄ μέρος), αποκτώντας με τον τρόπο αυτό μια ακόμα πιο ισχυρή επισημότητα.
Αν τα πράγματα έχουν έτσι, τότε θα έχουμε πολύ σύντομα – ίσως και μέσα στον Ιανουάριο – δραματικές εξελίξεις τόσο στην Εκκλησία της Κύπρου, όσο και στις λοιπές ανά τον κόσμο Ελληνικές Ορθόδοξες Εκκλησίες.
[*] Σχολιάζοντας το σημείο αυτή η φιλορωσική ιστοσελίδα Orthodox Christianity θυμίζει ότι πριν από είκοσι και παραπάνω χρόνια ο Αθανάσιος Λεμεσού είχε κατηγορηθεί για διάφορα σκάνδαλα σεξουαλικής φύσεως από έναν πρώην αγιορείτη μοναχό, μετέπειτα κομμωτή. Και ότι χρειάστηκε να συγκληθεί Μείζων Σύνοδος εν είδει ανωτάτου εκκλησιαστικού δικαστηρίου, η οποία απάλλαξε τον Αθανάσιο, αφού είχε ακούσει τους κατηγόρους του (βλ. εδώ). Η Orthodox Christianity επισημαίνει ότι σ’ αυτή την υπόθεση ο νυν Αρχιεπίσκοπος, τότε Μητροπολίτης Πάφου, είχε παραστεί ως υπερασπιστής όχι του Αθανασίου, αλλά του κατηγόρου του, και υπενθυμίζει τις φήμες της εποχής, ότι κατ’ ουσίαν ήταν αυτός που βρισκόταν πίσω από τις κατηγορίες κατά του Αθανασίου στο πλαίσιο της τότε προεκλογικής κούρσας για τον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Αυτά τα ωραία και εξόχως χριστιανικά…
