Στο τελευταίο κεφάλαιο, με τίτλο “Οι διαστημικοί έμποροι”, του βιβλίου του 1992 “Πρόσωπα Στον Πάτο του Πηγαδιού: Η επιμονή του ρατσισμού”, ο Derrick Bell, ο πρώτος μαύρος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Harvard, περιέγραψε έναν φανταστικό κόσμο ανατριχιαστικά παρόμοιο με αυτόν που γνωρίζουμε σήμερα. Οι τοπικές και ομοσπονδιακές κυβερνήσεις φαινομενικά δεν είχαν χρήματα. “Δεκαετίες συντηρητικού laissez-faire καπιταλισμού είχαν αδειάσει τα ταμεία όλων, εκτός από μερικούς από τους πολύ πλούσιους”, λέει ο αφηγητής. Λόγω μιας σειράς κακών επιλογών, η χώρα “αγωνιζόταν να επιβιώσει όπως κάθε χώρα του τρίτου κόσμου” και οι οικονομικές ανάγκες “περιορίστηκαν όλες εκτός από τις πιο απαραίτητες υπηρεσίες”. Οι παραλληλίες είναι οξείες: “το περιβάλλον ήταν σε άθλια κατάσταση, όπως αντανακλάται από το γεγονός ότι οι άρρωστοι και οι ηλικιωμένοι έπρεπε να φορούν ειδικές μάσκες κάθε φορά που τολμούσαν να βγούν έξω”.
Στο βιβλίο, αγγλόφωνα εξωγήινα όντα προσγειώνονται στις όχθες του Νιου Τζέρσεϋ και προσφέρονται να λύσουν τα πάντα: χρυσός για τη διάσωση εταιρειών, χημικά για να αναστρέψουν την μόλυνση του περιβάλλοντος. Η χώρα θα μπορούσε να έχει αυτή τη συμφωνία με ένα καλό τίμημα: “όλους τους Αφροαμερικανούς που ζούσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες”. Αυτός ήταν ο κεντρικός, αμφιλεγόμενος ισχυρισμός στην επιστημονική φαντασία του Bell: ότι οι λευκοί θα πουλούσαν μαύρους ανθρώπους σε εξωγήινους αρκεί η τιμή να ήταν σωστή. Η ιστορία ολοκληρώνεται με μια πετυχημένη συναλλαγή. Είκοσι εκατομμύρια μαύροι άνδρες, γυναίκες και παιδιά φορώντας μόνο ένα εσώρουχο, παρατάσσονται, αλυσοδεμένοι και φέυγουν μακριά, όπως πολλοί από τους προγόνους τους αιώνες πριν.
Η ιστορία του Bell αποκαλύπτει την πολιτική της αναλωσιμότητας. Αλλά σε αντίθεση με τον Κόσμο των Διαστημικών Εμπόρων, ο κόσμος του κοροναϊού δεν είναι απλά μαύρος / άσπρος. Είναι λευκοί και μη λευκοί · Φτωχοί και μη φτωχοί · Ουσιώδη και μη απαραίτητα · Υπάλληλοι και εργάτες · Ασιάτες και μη ασιάτες · Λαθρομετανάστες και πολίτες · Γεροί και άρρωστοι · νέοι και ηλικιωμένοι · Πρώτης γενιάς μαθητές ανώτερης εκπαίδευσης και οι πλουσιότεροι ομόλογοί τους · ελεύθεροι και φυλακισμένοι · διασημότητες με πρόσβαση σε άμεσα τεστ και πλήβειοι · κόκκινες πολιτείες και μπλε πολιτείες · και αμέτρητες άλλες δυαδες. Από αυτές τις αλληλεπικαλυπτόμενες ανισότητες βλέπουμε ποιοι είναι αναλώσιμοι: οι άνθρωποι που καταλαμβάνουν τη λανθασμένη κατηγορία. Ο λογοτέχνης και κριτικός Henry Giroux αναλύει αυτή την πολιτική στο βιβλίο του “Ενάντια στην τρομοκρατία του νεοφιλελευθερισμού” (2008). “Είναι μια πολιτική στην οποία οι μη παραγωγικοί (φτωχοί, αδύναμοι και φυλετικά περιθωριοποιημένοι) θεωρούνται άχρηστοι και επομένως αναλώσιμοι”, γράφει – και “όπου όλοι οι πληθυσμοί θεωρούνται αναλώσιμοι, άσκοπα βάρη στα κρατικά ταμεία και αφήνονται να επιβιώσουν μόνοι τους.”
Δυστυχώς, τα δημογραφικά στοιχεία για τους θανάτους από τον ιό COVID-19 αρχίζουν να κάνουν πραγματικότητα αυτό το όραμα. Τη Δευτέρα, το Kaisher Health News ανέφερε ότι “ένας δυσανάλογος αριθμός Αφροαμερικανών πεθαίνει, αλλά οι Η.Π.Α. σιωπούν μπροστά στα φυλετικά δεδομένα”. Το 70% αυτών που έχουν πεθάνει από κοροναϊό στο Σικάγο είναι μαύροι. Την περασμένη εβδομάδα έγιναν δηλώσεις από μια σειρά πολιτικών, δημοσιογράφων και μελετητών ζητώντας πιο λεπτομερή δεδομένα από ό, τι έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής. Αλλά για πολλούς παρατηρητές, το ποιοί επλήγησαν ήταν το πρώτο ερώτημα στο μυαλό τους. Πέρα από τα τελευταία νούμερα, έχουμε και άλλα στοιχεία: την ιστορία, τι βλέπουμε στις ειδήσεις και από εμπειρία, καθώς και αναφορές από πολυμέσα. Αυτά τα στοιχεία είναι ατελή, αλλά παρέχουν ορισμένες πληροφορίες και οι συνέπειες είναι ζοφερές.
Αυτό σίγουρα δεν σημαίνει – όπως ισχυρίζονται μερικές πολυφυλετικές ομάδες θεωρητικών συνωμοσίας – ότι υπάρχει κάποια δόλια πλεκτάνη για να βλάψει τους ευάλωτους πληθυσμούς. Στην αλληγορία του Bell, η πρόθεση μπορεί συχνά να είναι δευτερεύον ζήτημα, αν όχι ένας αντιπερισπασμός. Η αλήθεια είναι πιο πεζή: οι συστημικές κοινωνικές ανισότητες έχουν κάνει ορισμένες ομάδες πιο ευάλωτες από άλλες, και το ζήτημα της πρόθεσης δεν έχει σημασία. Ως καθηγητής ποινικού δικαίου, διδάσκω στους σπουδαστές μου ότι η πρόθεση έχει σημασία, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό δεν ισχύει. Στο πλαίσιο αυτό, η παρανομία, οι λανθασμένες πολιτικές και η αδιαφορία αρκούν. Επιπλέον, ενώ η κυβέρνηση είναι ο πιο εύκολος και αναγνωρίσιμος ένοχος, υπάρχει και η λαϊκή συνενοχή, γεγονός που καθιστά αυτή την εκδοχή της αναλωσιμότητας διαφορετική από την αφήγηση του Bell.
Οι άνθρωποι των οποίων η αναλωσιμότητα είναι η πλέον δυνατή είναι εκείνοι που εργάζονται σε βιομηχανίες που διατρέχουν άμεσο κίνδυνο. Οι οικονομικά επισφαλείς υπάλληλοι αντιμέτωποι με τους επιδημιολογικούς λύκους, ώστε η υπόλοιπη κοινωνία να μπορεί να αγοράζει είδη παντοπωλείου. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης πρώτοι στις ειδήσεις, που ασχολούνται με ένα επάγγελμα που επιτελεί μειονότητες και γυναίκες νοσοκόμες, βοηθούς γιατρών και τεχνικούς με αυτό που ο κοινωνιολόγος Adia Harvey Wingfield ονομάζει “εργασία ισότητας”: εργασία που καθιστά τα ιδρύματα υγείας πιο προσιτά σε περιθωριοποιημένες ομάδες. Ο πληθυσμός των αστέγων, ο οποίος ήταν ήδη αισθητός στις πόλεις των ΗΠΑ, αλλά τώρα είναι πιο εμφανής λόγω της ανικανότητάς τους να βρουν καταφύγουν στο σπίτι τους.
Στη συνέχεια υπάρχουν οι αγρότες εργάτες χωρίς έγγραφα στο δυτικό και νοτιοδυτικό τμήμα της χώρας, οι οποίοι δεν μπορούν να δουλέψουν με την εφαρμογή Zoom όπως οι υπάλληλοι ομόλογοί τους και πλέον έχουν γίνει πιο πολύτιμοι σε μια χώρα που μέχρι προτινος επέμενε να τους χαρακτηρίσει παράνομους. Υπάρχουν ιθαγενείς Αμερικανοί – κάποιοι από τους οποίους αντιμετωπίζουν μακροχρόνια προβλήματα ύδρευσης – που έχουν ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά ασθενειών από αυτές που κάνουν τον COVID-19 πιο θανατηφόρο. Υπάρχουν οι ασιάτες Αμερικανοί που έχουν υποστεί εγκλήματα μίσους από τότε που εμφανίστηκε ο ιός αυτός στις ΗΠΑ. Και υπάρχουν οι κάτοικοι σε εργατικές πολυκατοικίες που δεν επισκευάζονται, σε μέρη όπως το Σικάγο, η Βαλτιμόρη, και το νότιο Μπρονξ απ’ όπου είμαι, όπου 2.000 κάτοικοι δημόσιων κατοικιών ξημέρωσαν χωρίς να υπάρχει νερό από την πρώτη κιόλας μέρα μιας πανδημίας που απαιτεί προσεκτικό πλύσιμο των χεριών.
Το πρόσφατο ιστορικό άλλων καταστροφών στις ΗΠΑ λέει επίσης πολλά. Ο καύσωνας του Σικάγου το 1995 σκότωσε περισσότερους από 700 ανθρώπους, κυρίως φτωχούς και ηλικιωμένους, και χρειάστηκαν φορτηγά ψυγεία για τα πτώματα όπως αντίστοιχα στη Νέα Υόρκη τώρα. Μια δεκαετία αργότερα, ο τυφώνας Κατρίνα αφαίρεσε τη ζωή περισσότερων των 1.800 ανθρώπων στη Λουιζιάνα, οι περισσότεροι φτωχοί, που δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους όπως έλεγαν οι οδηγίες. Οι φτωχοί άνθρωποι στη Νέα Υόρκη αντιμετωπίζουν το ίδιο και σήμερα: δεν έχουν τη δυνατότητα να διαφύγουν σε μια δεύτερη κατοικία στο Long Island και τη Νέα Αγγλία. Κι έπειτα υπάρχει ο τυφώνας Μαρία, που συνέβη περίπου δεκαοκτώ μήνες πριν. Αυτή η καταστροφή, η οποία σκότωσε περίπου 3.000 ανθρώπους στο Πουέρτο Ρίκο, προκάλεσε παρόμοιες επικρίσεις για την αργή ανταπόκριση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και κατηγορίες ότι ο αριθμός των θανάτων ήταν εξαιρετικά υποεκτιμημένος. Ο Jason Cortés περιέγραψε λέγοντας ότι “ο Αμερικανός ηγέτης επιλέγει να πετάξει χαρτί μίας χρήσης σε άτομα μίας χρήσης”, το θέαμα του προέδρου Trump να πετά χαρτοπετσέτες κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Πουέρτο Ρίκο.
Την Κυριακή των Βαΐων (σσ των ρωμαιοκαθολικών), ο αρχιχειρουργός Jerome Adams προέβη μια δυσοίωνη προειδοποίηση. “Για να ‘μαι ειληκρινής, αυτή θα είναι η πιο σκληρή και η πιο θλιβερή εβδομάδα της ζωής των περισσότερων Αμερικανών”, προειδοποίησε. “Αυτό θα είναι το Pearl Harbor μας, η 11η Σεπτεμβρίου μας. Μόνο που δεν πρόκειται να είναι τοπικά περιορισμένη, αλλά θα συμβεί σε όλη τη χώρα. Και θέλω η Αμερική να το καταλάβει αυτό”. Αλλά από ποιον ακριβώς θα απαλλαγεί; Σίγουρα δεν θα είμαστε όλοι μας. Οι συλλογικές αντωνυμίες – τα “εμείς” και “μας” και “εμείς” του δημόσιου λόγου – είναι επικίνδυνες. Δίνουν την εντύπωση της ίσης ευαισθησίας, ενώ διασημότητες και άλλα εξέχοντα πρόσωπα αποκτούν πρόσβαση σε τεστ και υγειονομική περίθαλψη. Ο COVID-19 δεν κάνει διακρίσεις από βιολογικής πλευράς, αλλά η ιστορία και οι διαθέσιμες μαρτυρίες δείχνουν ότι οι επιδημιολογικές επιπτώσεις θα είναι βαριές και ανομοιογενείς.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων σχετικά με τον νόμο Afforadable Care Act (οικονομική περίθαλψη), επικράτησε υστερία γύρω από κυβερνητικές “επιτροπές θανάτου”: επιτροπές ιατρών που θα μπορούσαν να διανείμουν την περίθαλψη και να αποφασίσουν ποιοι θα λάβουν θεραπεία. Αυτός ο συναγερμός αγνόησε τη μακρά ιστορία της διανομής και της άνισης πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη – που αποτελεί το θέμα του βιβλίου του Beatrix Hoffman “Δικαιώματα και Διανομή στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1930” (2012) – αλλά αντηχεί τη νόμιμη απογοήτευση από τους γραφειοκράτες που λαμβάνουν αποφάσεις για το ποιος ζει και ποιος πεθαίνει. Τα άτομα με αναπηρίες, οι φυλετικές μειονότητες, οι μετανάστες χωρίς έγγραφα, οι φυλακισμένοι και οι φτωχοί δεν είχαν εξέχουσα θέση, αλλά έχουν λόγο να ανησυχούν τώρα. Οι ανασφάλιστοι, οι ηλικιωμένοι και ένα συνεχώς αυξανόμενο τμήμα της μεσαίας τάξης πρέπει να προστεθούν στον κατάλογο αυτό.
Τα δεδομένα των κοινωνικών επιστημών έχουν ήδη δείξει ότι οι Αφροαμερικανοί συχνά υποτιμούνται, παραβλέπονται και δεν γίνονται πιστευτοί από τους επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου όταν ισχυρίζονται ότι υποφέρουν από πόνο. Ποια θα είναι η θέση τους στις ουρές για θεραπεία; Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι αμερικανοί γιατροί δεν θα κάνουν ότι εκείνοι στην Ιταλία, οι οποίοι δεν έδωσαν προτεραιότητα στη ζωή των ασθενών με κοροναϊό που είναι χρόνια ασθενείς, σε άτομα με ειδικές ανάγκες ή ηλικιωμένους; Τι γίνεται με τους Λατίνους που αποτελούν το ένα τρίτο των ανασφάλιστων στη χώρα; Τα βιοηθικά σενάρια που συνήθως προορίζονται για σχολικά σεμινάρια είναι πιθανόν να γίνουν πράξη.
Οι λευκοί της επαρχίας ήταν σχετικά ασφαλείς από τον ιό έως τώρα (αλλά όχι από τον οικονομικό αντίκτυπο). Οι περισσότεροι ζουν στις περίπου 1.300 κομητείες που δεν έχουν επιβεβαιωμένα κρούσματα και όπου η κοινωνική απόσταση (social distancing) είναι συνηθισμένη. Αλλά πολλές από αυτές τις επαρχίες είναι επίσης ιατρικές έρημοι, ακατάλληλες για το χειρισμό αυτού του ιού. Εάν ο COVID-19 εμφανιστεί σε αυτές τις περιοχές, όπως συμβαίνει στο Albany της Γεωργίας, αυτή η ομάδα ανθρώπων – πολλοί από τους οποίους αισθάνονται ότι είναι “ξένοι στην πατρίδα τους”, όπως το έθεσε ο τίτλος του βιβλίου του κοινωνιολόγου Arlie Hochshild από το 2018 – θα εξαιρεθεί επίσης; Και αν ο ιός δεν φτάσει στην αγροτική Αμερική, τι λέει αυτό για την αναλωσιμότητα όλων των άλλων;
Οι “διαστημικοί έμποροι” του Bell έκαναν αίσθηση, διότι έδειξαν την ευπάθεια μιας ολόκληρης τάξης ανθρώπων. Η διαφορά τώρα είναι ότι οι άνθρωποι που θυσιάζονται εκτείνονται πέρα από τους Αφροαμερικανούς και η ευθύνη βαρύνει όχι μόνο την κυβέρνηση, αλλά και τον ιδιωτικό τομέα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τμήματα του ευρύτερου κοινού. Η έκβαση αυτής της ιστορίας είναι αβέβαιη. Αλλά όταν κατακαθίσει η σκόνη, όπως σε όλες τις καταστροφές που έχουν συμβεί στις ΗΠΑ, θα υπάρχει μια ιστορία για να διηγηθούμε, η ιστορία του ποιος είχε σημασία και ποιος θυσιάστηκε.
