Από χθες οι οικονομικές σελίδες των εφημερίδων μάλλον μοιάζουν με τις αντίστοιχες αθλητικές σε μεταγραφική περίοδο του καλοκαιριού. Με τον εντυπωσιακό τίτλο “Next Generation EU” η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, ανακοίνωσε δημοσιονομικό πακέτο ύψους 750 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 500 δισ. ευρώ θα διανεμηθούν με τη μορφή επιχορηγήσεων στα κράτη-μέλη και τα 250 δισ. ευρώ ως δάνεια. Με βάση την πρόταση της Κομισιόν, η Ελλάδα θα λάβει 22,5 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 9,4 δισ. ευρώ σε δάνεια. Η προσπάθεια να ανακοινωθούν μέτρα για τόνωση των αγορών από την πανδημία, καθώς και η έντονη δυσαρέσκεια των λαών, κυρίως του Νότου, για την πολιτική της Ε.Ε, οδήγησαν τα επίσημα μέσα ενημέρωσης να προσεγγίζουν το θέμα με όρους διαφήμισης παρά δημοσιογραφίας. Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ πιο σύνθετη από ό,τι παρουσιάζεται.
Σύμφωνα με τις προθέσεις της, η Κομισιόν σχεδιάζει να δανειστεί ποσό 750 δισ. από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και στη συνέχεια να το διανείμει στα κράτη μέλη μεταξύ του 2021 και του 2024, με όσα έχουν υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα να λαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος. Το δάνειο θα αποπληρωθεί τα επόμενα 40 χρόνια από τις αυξημένες εισφορές που θα δίνουν στον προϋπολογισμό της Ε.Ε τα κράτη μέλη. Η απόφαση θεωρείται τομή γιατί το μεγαλύτερο μέρος θα είναι υπό μορφή επιχορηγήσεων – συνιστώντας ένα είδος μεταβιβαστικής πληρωμής από τα πλουσιότερα κράτη του Βορρά στα πιο αδύναμα και κυρίως σε αυτά που επλήγησαν από την πανδημία. Δηλαδή η Ιταλία και η Ισπανία θα είναι οι μεγαλύτεροι δικαιούχοι, ενώ η Γερμανία θα λάβει σχετικά λίγα χρήματα. Σημαίνει αυτή η απόφαση μια αλλαγή στον τρόπο που δρα η Ε.Ε ;
Καταρχάς, η πρόταση της Κομισιόν αποτελεί εισήγηση και δεν είναι η τελική απόφαση. Θα χρειασθεί να αποφασίσουν και τα 27 κράτη ότι συμφωνούν. Ας μην ξεχνάμε ότι μόλις πριν τρεις μέρες ένα μικρότερο ποσό υπό μορφή δανείων ύψους 500 δισ. που εισηγήθηκαν η Γαλλία μαζί με την Γερμανία έτυχε σφοδρής κριτικής από τέσσερις χώρες της Ε.Ε (Ολλανδία, Αυστρία, Φιλανδία, κλπ) με απειλή βέτο. Οπότε το τελικό ύψος του πακέτου, η σύνθεση του σε επιχορήγηση και δάνεια καθώς και οι όροι που θα το συνοδεύουν είναι στον αέρα. Επίσης σημειώνεται ότι το ποσό των 750 δισ. είναι μεν σημαντικό, αλλά όχι τεράστιο, όπως παρουσιάζεται, διότι αποτελεί το 4% του ετήσιου ΑΕΠ των χωρών της Ε.Ε. – χαρακτηριστικά, μόνο η Γερμανία μέχρι σήμερα έχει ανακοινώσει ισόποσο νούμερο για την τόνωση της οικονομίας της από εθνικούς πόρους.
Πιο σημαντικό όμως και από το ύψος του ποσού είναι ότι η διαδικασία αποτελεί τομή. Είναι πρώτη φορά που η Ε.Ε θα δανειστεί η ίδια και δεν θα χρησιμοποιήσει μηχανισμούς, όπως ο ESM στο παρελθόν, για να χρηματοδοτήσει χώρες μέλη. Ορισμένοι θεωρούν ότι αποτελεί μια διαδικασία για ενοποίηση της Ε.Ε., άλλοι θεωρούν ότι αποτελεί την επικράτηση της κοινοτικής “αλληλεγγύης”. Στην πραγματικότητα υπάρχει ένας πολύ πιο απλός λόγος που οδηγεί την Ε.Ε σε αυτή την απόφαση, αν τελικά προχωρήσει. Τα δημόσια χρέη χωρών του Νότου αυξάνονται σε πολύ υψηλά επίπεδα, την ίδια στιγμή που η ΕΚΤ εφαρμόζει πολιτική αγοράς ομολόγων και λοιπών εμπορικών τίτλων μέσω της περίφημης διαδικασίας της “ποσοτικής χαλάρωσης”. Ο κίνδυνος να αυξηθούν τα χρέη της Ιταλίας, Ισπανίας, Ελλάδας κτλ., σε επίπεδα που οι αγορές θα θεωρήσουν ως μη βιώσιμα θα έχει καταλυτικές επιπτώσεις στο τραπεζικό σύστημα της ίδιας της Ευρώπης αλλά και στο ευρώ. Οπότε αυτή η διαδικασία είναι μια τεχνητή μέθοδος να μην αυξάνονται τα ονομαστικά χρέη ορισμένων χωρών-μελών.
Το βασικότερο όμως θέμα είναι η φιλοσοφία αυτού του πακέτου. Πρόκειται για χρήματα που θα κατευθυνθούν κυρίως σε εταιρίες και επενδύσεις που θα αποφασίσει η Ε.Ε. και δεν θα παραχωρούνται άνευ δεσμεύσεων. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να παρουσιάζουν προγράμματα μεταρρυθμίσεων. προκειμένου να δικαιούνται να λάβουν υποστήριξη. Οι επιπλέον δαπάνες θα πρέπει να γίνονται σε συμμόρφωση με τις προτεραιότητες σε επίπεδο Ε.Ε, όπως οι επενδύσεις στην τεχνολογία και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Περιλαμβάνεται πρόβλεψη για κρατικές επιδοτήσεις σε εταιρείες οι οποίες έχουν οικονομικά προβλήματα και θεωρείται ότι πρέπει να διασωθούν, καθώς και για εταιρείες οι οποίες θα επιδοτηθούν για να επενδύσουν σε τομείς που η Ε.Ε. θέλει να αναπτύξει. Ακόμη και αν δράσουν σαν μεταβιβαστικές πληρωμές προς ασθενέστερες οικονομίες, μέρος των χρημάτων θα ανακυκλώνεται προς τις οικονομικά ανεπτυγμένες. Π.χ. επιδότηση της Aegean θα αποσκοπεί και να μην ακυρωθούν οι παραγγελίες της για αγορά αεροσκαφών από την Airbus. Επιδοτήσεις για την πράσινη ενέργεια θα σημαίνει ότι ευρωπαϊκές εταιρίες θα αδειοδοτούνται για ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκα ή θα πουλάνε τα σχετικά υλικά. Γερμανικές και γαλλικές εταιρίες θα επωφεληθούν από το πρόγραμμα ανανέωσης του στόλου των λεωφορείων που εξήγγειλε ο υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, κ.ο.κ.
Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν νέες πρακτικές, αλλά μια αναβάθμιση των ήδη υφισταμένων πολιτικών, οι οποίες επιταχύνονται λόγω της οικονομικής κρίσης. Απηχούν εν μέρει και απόψεις που είχαν διατυπωθεί στις Βρυξέλλες προ της πανδημίας και αφορούσαν προγράμματα χρηματοδότησης ευρωπαϊκών εταιρειών ή δημιουργίας “ευρωπαϊκών πρωταθλητών”, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό τρίτων χωρών, όπως Κίνα, ΗΠΑ, ασιατικές “τίγρεις”, κτλ.
Στο ίδιο πλαίσιο, το πακέτο της Ε.Ε προβλέπει την φορολόγηση συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών όπου οι ανταγωνιστές έχουν προβάδισμα, όπως το διαδίκτυο και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Αν θα υλοποιηθεί και με ποιους όρους η πρόταση της Κομισιόν δεν είναι γνωστό. Ακόμη και αν επιτευχθεί συμφωνία μέσα από τον κυκεώνα των διαδρομών της Ε.Ε δεν πρόκειται να εκταμιευθούν χρήματα άμεσα και όσα δοθούν πιθανότατα θα συνοδεύονται από δεσμεύσεις και μίνι-μνημόνια. Είναι πολύ νωρίς για να πανηγυρίζουν τα κυβερνητικά στελέχη για πακτωλό δωρεάν χρήματος από την Ε.Ε και τα επίσημα μέσα ενημέρωσης για “Σχέδιο Μάρσαλ” ή για “Νext Generation EU”.
