Σπρωγμένο ξαφνικά στην αιχμή της επικαιρότητας, για λόγους (μέσα στη γενική σύγχυση) τόσο προφανείς όσο και ακατανόητους, το ζήτημα των πανηγυριών, της απαγόρευσής τους ή μη, του τρόπου της ενδεχόμενης τέλεσής τους εν μέσω πανδημίας, συζητιέται από πολλούς. Τόσο από καθαρόαιμα παιδιά της πόλης (αστούς ή και αστ-είους, όπως έλεγε ο Παπαγιώργης), που με δυσκολία, ελλείψει αναφορών, μπορούν να καταλάβουν τη σημασία αυτής της γιορτής, αλλά και από ανθρώπους, κατοίκους της υπαίθρου ή μετοίκους, για τους οποίους η σημασία αυτού του επαναλαμβανόμενου κάθε χρόνο την ίδια μέρα γεγονότος παραμένει πολλαπλή και βαρυσήμαντη.
Σε μια προσπάθεια να αποφύγω την πολύ θεωρητική εξέταση ενός φαινομένου που γνωρίζω μόνο ακροθιγώς, σκέφτηκα να ζητήσω τα φώτα ενός ανθρώπου για τον οποίο τα πανηγύρια αποτελούν έναν από τους τομείς της πολυσχιδούς μουσικής του δραστηριότητας: του σπουδαίου και αγαπητού βιολιστή Κυριάκου Γκουβέντα.
Συμμετέχω σε πανηγύρια πολλά χρόνια, και σε κάποια μάλιστα κάθε χρονιά επί 14-15 χρόνια. Είναι μια ατμόσφαιρα κάθαρσης για όλους. Το καλώς εννοούμενο πανηγύρι, και όχι αυτό με την πολλή βαβούρα, αυτού που έχει ρίζες σε κάποιες συνήθειες, οι οποίες λειτουργούν, επιβιώνουν και συνεχίζουν. Για αυτό μιλάμε, και όχι αυτό που περιστρέφεται γύρω από τον σταρ τραγουδιστή και το σουξέ της εποχής. Το καλώς εννοούμενο πανηγύρι συγκρατεί τον κοινωνικό ιστό, και είναι κάτι που προετοιμάζεται όλο το χρόνο. Θα γίνει κι ένα γάμος ή μια βάφτιση μαζί.
Είναι ένας δείκτης συνοχής για την κοινότητα η οποία πανηγυρίζει. Έρχεται η ημερομηνία που όλοι περιμένουν και ξέρουν από μικροί. Θα συναντηθούν για να θυμηθούνε πράγματα που είπαν ίσως και την προηγούμενη χρονιά. Και αυτό είναι κάτι που συνεχίζεται αέναα, είναι συνήθειες παλιές, σε βάθος χρόνου. Το άλλο στοιχείο είναι ότι οι άνθρωποι συμμετέχουν ομαδικά, και είναι αυτοί οι ίδιοι οι πανηγυριστές που δημιουργούν την ατμόσφαιρα. Είναι αυτοί οι οποίοι είτε θα βοηθήσουν στην οργάνωση, είτε θα συμμετάσχουν με τη δεξιότητά τους: κάποιος σαν χορευτής ή τραγουδιστής, άλλος γνωρίζοντας τη σειρά με την οποία θα γίνουν τα πράγματα θα φροντίσει να τηρηθεί ένα πρωτόκολλο. Κάποιοι δηλαδή βοηθούν τη στελέχωση και το γύρω-γύρω.
Αυτή τη δουλειά, εδώ και πολλά χρόνια την έχουν αναλάβει οι πολιτιστικοί σύλλογοι. Υπάρχει μια αναβίωση πολύ καλών και ποιοτικών πανηγυριών σε όλη την Ελλάδα, που είναι συνδεδεμένα με το εορτολόγιο. Άλλα πάλι είναι πιο new age πανηγύρια:, νεότυπα: γιορτή πατάτας ή ρακής, πανσέληνος… Ωφελούνται όλοι από το πανηγύρι, γιατί μοιράζονται τον κώδικα και τη γλώσσα του σώματος που θέλει να επικοινωνήσει, και αυτό φέρνει μια ανάταση.
Πολλές φορές στο πανηγύρι δημιουργούνται καινούργιες σχέσεις, ή και γνωστοποιούνται: κάποιοι που είναι ερωτευμένοι θα χορεύουν όλο μαζί ή θα κοιτάζονται… Εκεί εκδηλώνεται όλη η κοινωνικοποίηση. Παλαιότερα με την αφορμή του πανηγυριού γινόταν και το ζωεμπόριο, οι ανταλλαγές, να νοικιαστεί η γη, να γίνουν οι διαμοιράσεις της περιουσίας. Κάποιες φορές το πανηγύρι ήταν και μοχλός καυγά, γιατί ξυπνούσαν οι διαφορές συγγενών ή φίλων. Τώρα τα τελευταία χρόνια αυτό έχει εξομαλυνθεί.
Τώρα πια πολλά πανηγύρια έχουν γίνει εμπορικά, με σουβλάκι, καρέκλα, γκάζι και με το κλαρίνο και το βιολί τέρμα ηλεκτρικό. Είναι τα πανηγύρια του mainstream, μπορείς και με άλλους τίτλους αγγλοσαξωνικούς να τα χαρακτηρίσεις! Αυτά σε κανέναν δεν αρέσουν, γιατί όλοι φεύγουν με πονεμένα αυτιά! Έχουν και αυτά μια θέση βέβαια, γιατί ο κόσμος και πάλι χαίρεται που συναντιέται .
Το πρώτο μου πανηγύρι για φέτος ήταν στις 4 Ιουλίου στη Θήβα, σε ένα πολύ καλό πολιτιστικό σύλλογο, με πρόγραμμα στεριανό, στερεοελλαδίτικο. Πολλά πανηγύρια ακυρώθηκαν, αλλά αυτά του κεντρικού καλοκαιριού θα συμβούν. Της Αγίας Παρασκευής, του Δεκαπενταύγουστου, όπου γίνονται πάρα πολλά στα νησιά. Κάποια της Ικαρίας, που έχει σχεδόν κάθε μέρα, έχουν ακυρωθεί, αλλά κάποια άλλα θα γίνουν. Γενικά υπάρχει μια αμηχανία ως προς το πώς θα το αντιμετωπίσει ο κόσμος όλο αυτό. Κάποιοι θέλουν να διατηρηθεί η επικοινωνία, ενώ για κάποιους άλλους προέχει η ασφάλεια. Η γραμμή που υιοθετεί κάθε σύλλογος είναι διαφορετική.
Αυτό που φέρνει η φετινή συνθήκη είναι η τήρηση αποστάσεων. Να μην έχει ο κόσμος πολύ κοντινή σχέση. Πολλοί το ειρωνεύονται, λέγοντας ότι θα χορεύουμε χορούς που είναι αντικριστοί, οι λεγόμενοι “τσακωτοί” χοροί. Οι χοροί είναι οι “τσακωτοί” και οι “ξετσάκωτοι”, αυτοί δηλαδή που «τσακώνεσαι» με τον άλλο ή όχι. Στους πρώτους μπορεί να πιάνεσαι με τον άλλο με ένα μαντήλι. Λέμε πως θα φορεθεί πολύ το μαντήλι φέτος!
Με τα μέτρα ακυρώνεται σε ένα βαθμό η ανθρώπινη επαφή χέρι με χέρι, που είναι πολύ θεραπευτική για όλους. Αλλά παραμένουν όλα τα υπόλοιπα στάδια, που είναι πάρα πολλά: το να συναντηθούν όλοι μαζί, να τραγουδήσουν, να φάνε, να πιουν, να τσουγκρίσουν, να πουν τις ιστορίες της χρονιάς που πέρασε.
Στο πανηγύρι υπάρχει, η κοινότητα, όχι το σταρ σύστεμ, ο ένας που φέρνει. Δεν υπάρχει του λαϊκού τραγουδιού, π.χ. το “Εγώ με την αξία μου” – στο πανηγύρι υπάρχει το Εμείς. Υπάρχει μια ανάταση από τη χαρά που έχουν βρεθεί όλοι μαζί. Εγώ πιστεύω πως θα λειτουργήσουν θεραπευτικά φέτος τα πανηγύρια μετά από αυτή την κατάσταση όπου ο κόσμος απομονώθηκε αρκετά.
Η χρησιμότητα των λόγων του Κυριάκου είναι πολλαπλή, καθώς υπογραμμίζει τις λειτουργίες των πανηγυριών για όσους είναι κοινωνοί τους. Όμως από μέσα τους αναδύεται και μια σημασία κυρίαρχη: Το πανηγύρι αποτελεί μια από τις τελευταίες τελετές για έναν πληθυσμό που απομακρύνεται όλο και περισσότερο από αυτή την υπερπολύτιμη κοινωνική συνθήκη – ειδικά σε μια ιστορική στιγμή που ακόμα και το θέατρο, η άλλη επιβιώσασα στον 21ο αιώνα τελετή, τίθεται σχεδόν εκτός νόμου. Εν μέσω μιας ολοένα γιγαντούμενης κουλτούρας αστυνόμευσης, ενδεχομένως η απαγόρευση των πανηγυριών να αποτελεί ακόμα ένα χτύπημα στην εκδήλωση της κοινωνικοποίησης στον δημόσιο χώρο. Προφανέστατα πολύτιμο αγαθό η υγεία – τι γίνεται όμως με την αντίστοιχη ψυχική;
