του Νίκου Αλεξάτου
Δυο υποθέσεις λόμπινγκ απασχόλησαν τη γερμανική κοινή γνώμη αυτό το καλοκαίρι και έθεσαν ξανά τα σχετικά με αυτήν τη πρακτική ερωτήματα. Πρώτον, κατά πόσον είναι θεμιτή και συμβατή με την εύρυθμη λειτουργία ενός αστικού δημοκρατικού πολιτεύματος η σύνδεση της πολιτικής με συγκεκριμένα εταιρικά και επιχειρηματικά συμφέροντα. Δεύτερον, πως προσλαμβάνεται αξιακά από την κοινωνία η συναλλαγή μεταξύ μιας εταιρείας ή ενός κλάδου της οικονομίας και ενός ή περισσοτέρων πολιτικών. Τρίτον, σε ποιο βαθμό στρεβλώνεται η άσκηση αποτελεσματικής διακυβέρνησης από την ενασχόληση πολιτικών προσώπων με την προώθηση συγκεκριμένων οικονομικών συμφερόντων.
Γνωστό από παλιά ήταν το λεγόμενο “εβραϊκό λόμπι στις ΗΠΑ”. Αμερικανοί πολίτες, εβραϊκής καταγωγής, με ισχύ στην πολιτική και την οικονομία χρησιμοποιούν τις διασυνδέσεις και τις γνωριμίες τους για να επηρεάζουν φορείς λήψης αποφάσεων στην Ουάσιγκτον και αλλού, προκειμένου οι ΗΠΑ να υιοθετούν ευνοϊκές πολιτικές σχετικά με πολιτικές στοχεύσεις των εκάστοτε κυβερνήσεων του κράτους του Ισραήλ, επί παραδείγματι σε θέματα σχετικά με την κατοχική πολιτική στα παλαιστινιακά εδάφη ή σε σχέση με την εξωτερική πολιτική του Τελ Αβίβ . Γνωστό είναι επίσης και το “ελληνικό λόμπι” στην ίδια χώρα, που άλλοτε ήταν δυνατό και άλλοτε αδύναμο και που προσπαθούσε να παίξει κάποιο ρόλο, ώστε οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ να παίρνουν ευνοϊκές αποφάσεις σχετικά με την Ελλάδα, κυρίως στο ζήτημα των ελληνοτουρκικών σχέσεων και στο Κυπριακό. Με μικρή ομολογουμένως αποτελεσματικότητα. Το ελληνικό και το εβραϊκό λόμπι λέγεται ότι συνεργάζονται καλά στις ΗΠΑ. Άλλα γνωστά λόμπι στις ΗΠΑ είναι αυτό της NRA, του Εθνικής Ένωσης Οπλοφορίας και αυτό της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Με εξαίρεση το τελευταίο, τα προηγούμενα καθώς και όλα τα άλλα εθνοτικά λόμπι στις ΗΠΑ τελικά καταλήγουν να είναι και μηχανισμοί διοχέτευσης ψήφων στις εκλογές κινητοποιώντας τα μέλη των κοινοτήτων τους προς όφελος αυτού ή του άλλου υποψηφίου βουλευτή, γερουσιαστή, κυβερνήτη πολιτείας ή προέδρου. Το λόμπι της φαρμακοβιομηχανίας είναι κάτι το ξεχωριστό και είναι καλή γέφυρα για να φτάσουμε στις Βρυξέλλες και να δούμε τι είναι το λόμπι στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Λόμπι στα αγγλικά είναι ο προθάλαμος με τους καναπέδες, τις πολυθρόνες και τα τραπέζια στην είσοδο ενός κτιρίου: τα ξενοδοχεία, ας πούμε έχουν ένα λόμπι στην είσοδό τους. Εξού και τα διάφορα λόμπι καφέ που υπάρχουν με αυτό το όνομα και χαρακτηρισμό ανά τον κόσμο και μαζί με αυτά τα λόμπι μπαρ που όμως δεν είναι στην είσοδο ενός ξενοδοχείου ή ενός υπουργείου ή της Βουλής. Πολλά από δαύτα υπάρχουν και στη χώρα μας: δίνει μάλλον ο χαρακτηρισμός λόμπι κάποια αίσθηση κοσμοπολιτισμού και αποκλειστικότητας, όπως την δίνουν τα μεγάλα ξενοδοχεία. Ή και κάποια γεύση εξουσίας, ώστε πίνοντας εκεί τον καφέ ή το ποτό και παίρνοντας ένα σνακ να νιώθει κανείς ότι είναι κάτι το ανώτερο. ‘Η μπορεί και να είναι στ’ αλήθεια. Εκλεκτός, ελίτ, παράγοντας. Ή εκπρόσωπος μια εταιρείας.
Το λόμπινγκ μιας εταιρίας παραγωγής φαρμάκων για παράδειγμα ξεκινά από τον θεσμό του ιατρικού επισκέπτη. Ο άνθρωπος αυτός επισκέπτεται γιατρούς προκειμένου να τους ενημερώσει για τα νέα σκευάσματα που προσφέρει στην αγορά η εταιρεία την οποία εκπροσωπεί. Η εταιρεία επίσης προσφέρει τα οικονομικά μέσα στον ή στην γιατρό, ώστε να συμμετάσχει σε ένα ιατρικό συνέδριο. Σε μια έρευνα του μακρινού 2003 στις ΗΠΑ είχε υπολογιστεί ότι κάθε γιατρός έπαιρνε σε χρήμα ή σε είδος οκτώ με 13 χιλιάδες δολάρια ετησίως ως δώρο από φαρμακοβιομηχανίες. Το αντάλλαγμα είναι βεβαίως να συνταγογραφεί προς όφελος της εταιρείας που έκανε τις δωρεές. Μια άλλη έρευνα, επίσης από το μακρινό 2005 πάλι από τις ΗΠΑ, υπολόγιζε πως οι φαρμακοβιομηχανίες χρηματοδοτούσαν με περίπου 120 εκατ. δολάρια ετησίως πολιτικούς παράγοντες ώστε να περνάν ευνοϊκές για αυτές νομοθεσίες. Πάντως στην Ελλάδα η υπόθεση Novartis θεωρείται από πολλούς “σκευωρία”…
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η δουλειά του λόμπινγκ των εταιριών και η επαφή τους με τους πολιτικούς και κοινοτικούς αξιωματούχους είναι νόμιμη και ρυθμισμένη, θεσμοθετημένη. Δεν ονομάζεται λόμπινγκ αλλά “εκπροσώπηση συμφερόντων” και υπάρχει στο άρθρο 11 στη Συνθήκη της Λισαβώνας ως ένα από τα πρωταρχικά δικαιώματα. Το άρθρο αυτό καλύπτει την εκπροσώπηση όχι μόνο συμφερόντων εταιριών και οικονομικών κλάδων, αλλά γενικότερα ομάδων πολιτών που έχουν έναν κοινό σκοπό. Η θεσμική επαφή τους με τις κοινοτικές αρχές εντάσσεται στο πλαίσιο της “συμμετοχικής δημοκρατίας” και αποτελεί, υποτίθεται, όχημα εμπλουτισμού της “αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας” μέσα από τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των εταιρειών. Αυτές οι τελευταίες έχουν ένα ειδικό βάρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Γερμανία που μας απασχολεί εδώ.
Εκπροσώπηση συμφερόντων στις Βρυξέλλες
Σε 25 χιλιάδες ανέρχονται οι εκπρόσωποι της “κοινωνίας των πολιτών” που βρίσκονται και δρουν στις Βρυξέλλες. Τα δύο τρίτα από αυτούς είναι εκπρόσωποι εταιρειών και συνδέσμων επιχειρηματικών κλάδων. Το ετήσιο κόστος για την παρουσία αυτών των ανθρώπων ανέρχεται σε 1,5 δισ. ευρώ, σύμφωνα με την οργάνωση Lobbycontrol που εδρεύει στην Κολωνία και ασχολείται με το ζήτημα, προάγοντας τη διαφάνεια και τον κοινωνικό έλεγχο. Την ισχυρότερη εκπροσώπηση έχει ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Χημικής Βιομηχανίας με ετήσιο προϋπολογισμό 12 εκατ. ευρώ, ενώ μεμονωμένες εταιρίες όπως η Microsoft και η Google έχουν τις δικές τους αντιπροσωπείες, με προϋπολογισμό κάτι παραπάνω από 6 και 5 εκατ. ευρώ ετησίως. Στη δεύτερη θέση πάντως, μετά τη χημική βιομηχανία, έρχονται οι εταιρίες συμβούλων επιχειρήσεων με προϋπολογισμούς ύψους έως και 7 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο.
Εδώ μια από τις δουλειές του λόμπι είναι η εύρεση τρόπων για να μειώνεται η φορολογία των επιχειρηματικών ομίλων. Σύμφωνα με μια από τις διευθύντριες της οργάνωσης, το ποσό που εξοικονομούν από φόρους εταιρείες και πλούσια πρόσωπα με το να χρησιμοποιούν παράθυρα των ευρωπαϊκών κανονισμών ανέρχεται σε 50 με 70 δισ. ευρώ ετησίως. Καθώς η Ε.Ε. για λόγους διαφάνειας δημοσιοποιεί τα στοιχεία σχετικά με τις συναντήσεις των αξιωματούχων της με εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, δηλαδή ως επί το πλείστον (περίπου 70% των συναντήσεων) με εκπροσώπους επιχειρηματικών συμφερόντων, εταιρειών ή κλάδων, γνωρίζουμε πως μεταξύ του 2014 και του 2019 υπήρξαν περίπου 23.000 τέτοιες συναντήσεις.
Για να συγκρίνει κανείς την δυνατότητα επιρροής άλλων φορέων της κοινωνίας των πολιτών, στη λίστα με τους 15 ισχυρότερους εκπροσώπους βρίσκεται μόνο ένας μη επιχειρηματικός οργανισμός, η Eurocities, το δίκτυο τοπικής αυτοδιοίκησης που υπάρχει μεταξύ 140 ευρωπαϊκών πόλεων. Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί πόσο μικρές είναι οι δυνατότητες επιρροής από φορείς, όπως καταναλωτικές και κοινωνικές οργανώσεις ή οργανώσεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Η επιρροή χρειάζεται χρήμα.
“Rent a Sozi”
“Νοίκιασε έναν Σοσιαλδημοκράτη!” ονομάστηκε ειρωνικά η δράση μιας εταιρείας του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας που διήρκεσε επίσημα μέχρι τα τέλη του 2016. Η εταιρία NWMD μεσολαβούσε μεταξύ επιχειρηματιών και πολιτικών του κόμματος προκειμένου να συναντιούνται και να συζητούν θέματα που ενδιέφεραν τους επιχειρηματίες. Η αμοιβή για τις συναντήσεις ανέρχονταν σε μερικές χιλιάδες ευρώ κάθε φορά. Η υπόθεση έφτασε στη δημοσιότητα μέσα από την κρατική τηλεόραση και το κόμμα ανακοίνωσε ότι αναστέλλει τη συγκεκριμένη δράση.
Το 2005 ο τότε πρόεδρος του κόμματος Φραντς Μυντεφέρινγκ είχε πει πως το αξίωμα του προέδρου του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος είναι το δεύτερο ωραιότερο αξίωμα στη Γη μετά από αυτό του πάπα, μιας και ο κάτοχός αυτού το αξιώματος είναι ο εκπρόσωπος του Αυγούστου Μπέμπελ στη Γη (ο Αύγουστος Μπέμπελ υπήρξε μέλος της Πρώτης Διεθνούς, συνιδρυτής και ηγέτης του γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, πρόεδρός του από το 1892 έως το 1913, οπότε και πέθανε). Πρόεδρος του κόμματος υπήρξε μεταξύ 2009 και 2017 ο Ζίγκμαρ Γκάμπριελ. Ήταν υπουργός Οικονομίας στις κυβερνήσεις Μέρκελ στα χρόνια 2013-2017 και το όνομά του εμπλέκεται σε μια υπόθεση ακύρωση ςενός προστίμου εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ ενάντια στην κρεατοβιομηχανία Τένιες. Η κρεατοβιομηχανία αυτή γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα και στη χώρα μας όταν αποτέλεσε εστία διάδοσης του κορονοϊού πριν από ένα μήνα περίπου, διάδοση που οδήγησε σε τοπικό lockdown δυο ολόκληρες περιοχές και σε πάνω από χίλια κρούσματα της ασθένειας. Αιτία ήταν οι άσχημες συνθήκες εργασίας και διαμονής των εργατών στη μονάδα της εταιρίας στο Γκύτερσλο της Βεστφαλίας.
Κατά τη διάρκεια της θητείας του Γκάμπριελ ακυρώθηκε λοιπόν ένα μεγάλο πρόστιμο εις βάρος της εταιρίας και τώρα στα μέσα ενημέρωσης κυκλοφορεί η επιστολή ενός ανιψιού του ιδιοκτήτη της βιομηχανίας, όπου αναφέρεται ότι ο τότε αρμόδιος υπουργός πήρε χρήματα, ώστε να μεσολαβήσει σχετικά. Ο πρώην υπουργός φυσικά αρνείται κάτι τέτοιο και υπενθυμίζει ότι υπήρχε αιτιολογία για την ακύρωση του προστίμου. Όμως στη δημοσιότητα έχει έρθει και η δραστηριότητα του ως συμβούλου της συγκεκριμένης επιχείρησης, όταν πια δεν είχε κάποιο πολιτικό αξίωμα: 30 χιλιάδες ευρώ σε τρεις μήνες εισέπραξε από τον Μάρτιο ως τον Μάιο φέτος από την εταιρία, καθώς και αρκετές χιλιάδες ευρώ για έξοδα ταξιδιού. Ο Γκάμπριελ δεν αρνείται αυτή τη δραστηριότητα υποστηρίζοντας πως δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στο να συμβουλεύει επί χρήμασι έναν από τους μεγαλύτερους εργοδότες της χώρας του.
Το αστέρι λερώθηκε
Αν ο Γκάμπριελ με την εμπειρία του σε πολλά υψηλότατα αξιώματα μπορεί να ξεφύγει σε επίπεδο κοινής γνώμης από την κατηγορία του χρηματισμού και να καλύψει τις δραστηριότητές του στο λόμπινγκ, δεν φαίνεται να ισχύει το ίδιο για τον νεαρό χριστιανοδημοκράτη πολιτικό από την πρώην Ανατολική Γερμανία, Φίλιπ Άμτορ (στη φωτογραφία). Σε ηλικία 25 ετών εξελέγη βουλευτής στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο, ενώ η Καθολική Εκκλησία τον ανέδειξε στο συμβούλιο των λαϊκών του Βερολίνου μόλις έξι μήνες αφότου βαφτίστηκε Καθολικός. Εκφράζει υπερσυντηρητικές θέσεις σε σχέση με την ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα ανθρώπων με μη ετερόφυλο σεξουαλικό προσανατολισμό, ενώ είναι πολέμιος του δικαιώματος της διακοπής κύησης.
Τον Μάρτη όμως το περιοδικό Der Spiegel έφερε στην επιφάνεια μια υπόθεση, η οποία έβαλε φρένο στην ανοδική πορεία του νεαρού πολιτικού. Ο Άμτορ είναι στο εποπτικό συμβούλιο της αμερικάνικης εταιρίας πληροφορικής και τεχνητής νοημοσύνης Augustus Intelligence. Αυτή του η δραστηριότητα δεν είχε δηλωθεί ολοκληρωμένα στο κοινοβούλιο και συγκεκριμένα δεν υπήρχε δήλωση εσόδων από αυτήν τη δραστηριότητα. Ο Άμτορ δεν έπαιρνε αμοιβή από την εταιρεία, έχει όμως προθεσμιακές μετοχές ύψους 250.000 δολαρίων, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Handelsblatt. Χρησιμοποιώντας τη βουλευτική του ιδιότητα προσπάθησε να μεσολαβήσει προς όφελος της εταιρείας στον υπουργό Οικονομίας, Πέτερ Άλτμάιερ και πέτυχε δύο συναντήσεις στελεχών της August Ιntelligence με έναν υφυπουργό του ίδιου υπουργείου. Σχέσεις με την εταιρία έχει και ο πρώην επικεφαλής της Υπηρεσίας Προστασίας του Συντάγματος, ήτοι της κρατικής ασφάλειας, Χανς-Γκέοργκ Μάασεν. Μαζί με τον Άμτορ έχουν βρεθεί σε συναντήσεις της επιχείρησης στη Νέα Υόρκη, την Κορσική και το Σαν Μόριτς της Ελβετίας. Ο Μάασεν έχει κληθεί να καταθέσει σε μια επιτροπή του κοινοβουλίου για με τα λάθη που έγιναν από την υπηρεσία του σχετικά με την ισλαμιστική τρομοκρατική ενέργεια στο Βερολίνο τα Χριστούγεννα του 2016. Μέλος της εξεταστικής επιτροπής ήταν ο Άμτορ, όμως αντικαταστάθηκε όταν έγιναν γνωστά τα παραπάνω. Ταυτόχρονα ναυάγησαν τα σχέδιά του για να εκλεγεί επικεφαλής του κόμματος των Χριστιανοδημοκρατών στο κρατίδιο του Μεκλεμβούργου, στο οποίο εξελέγη βουλευτής το 2017, καθώς του προσάπτεται η υποψία της διαφθοράς και του χρηματισμού.
Η ζάχαρη συγκυβερνά
Δεν είναι ασυνήθιστο να βγαίνουν στη δημοσιότητα περιπτώσεις λόμπινγκ και χρηματισμού στη γερμανική πολιτική σκηνή. Πέρσι τον Ιούνιο για παράδειγμα προκάλεσε σφοδρή κριτική το γεγονός ότι η υπουργός Γεωργίας και Τροφίμων, Γιούλια Κλέκνερ, επίσης Χριστιανοδημοκράτισσα, αρνήθηκε να περάσει νομοθεσία περιορισμού της ζάχαρης στα τρόφιμα, και περιορίστηκε σε συστάσεις προς τους βιομηχάνους. Οι σχέσεις της με τη Nestlé λ.χ. είναι όμως τόσο καλές, που έφτασε σε σημείο να ανεβάσει βίντεο από τη συνάντησή της με τον πρόεδρο του γερμανικού τμήματος της εταιρείας στο λογαριασμό του υπουργείου στο Twitter. Η συγκεκριμένη εταιρεία χρησιμοποιεί πολύ τη ζάχαρη και ο τρόπος συναναστροφής στο βίντεο δεν δείχνει κάποια σκληρή διαπραγμάτευση προς όφελος της δημόσιας υγείας, παρά δυο καλά συνεργαζόμενους εταίρους. Τελικά η Nestlé δέχτηκε να μειώσει κατά 10% την ποσότητα ζάχαρης στα προϊόντα της.
Η ζάχαρη μπορεί να αποτελεί έναν σύγχρονο “φονιά” μαζί με τον καπνό και το αλκοόλ, ο περιορισμός της όμως στην Ε.Ε. είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο έργο ακριβώς λόγω του λόμπινγκ. Ένας από τους πλατινένιους χορηγούς της ανάληψης της προεδρίας της Ε.Ε. από τη Ρουμανία στο πρώτο μισό του 2019 ήταν η Coca-Cola, η οποία ανέλαβε πολλά έξοδα για εκδηλώσεις της ρουμανικής προεδρίας. Επίσημα…
