Επιτάχυνση των εξελίξεων σε όλα τα μέτωπα της τελευταίας περιόδου παρατηρείται στο Υπουργείο Πολιτισμού, σε μια εμφανή (και αγωνιώδη) προσπάθεια της Λίνας Μενδώνη να φανεί πως “παράγεται έργο”, αδιαφορώντας χαρακτηριστικά όχι μόνο για τις αντιδράσεις που προκαλούνται, αλλά και για τις επιπτώσεις των σχεδιασμών που προωθούνται.

Acropole Across

Με τη δημοσίευσή του σε ΦΕΚ τέθηκε πλέον σε ισχύ ο νόμος 4708/2020 “Κέντρο Πολιτισμού και Δημιουργίας ΑΚΡΟΠΟΛ και λοιπές διατάξεις”, παρά τις σφοδρές αντιδράσεις της αντιπολίτευσης που έκανε λόγο για εμπορευματοποίηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας, με όχημα τον νέο φορέα. Ο νεοϊδρυόμενος φορέας θα έχει τον διακριτικό τίτλο Acropole Across, χωρίς να διευκρινίζεται πουθενά σε τι ακριβώς συνίσταται το Across.

Πέρα από τις αντιπαραθέσεις που καταγράφηκαν στη σχετική συζήτηση στη Βουλή, ενδεικτικές για την κατεύθυνση του νέου νόμου είναι και οι τοποθετήσεις των άμεσα ενδιαφερομένων. “Ας μην έχουμε καμία αμφιβολία, το νομοσχέδιο αυτό είναι βαθιά πολιτικό και αντικατοπτρίζει την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου, την οποία δεν αφορά η παραγωγή του έργου τέχνης, παρά μόνο η πώλησή του”. σημειώνει στην παρέμβασή της η Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος – Ακροάματος. Και συμπληρώνει: “Ο καλλιτέχνης καλείται να δημιουργήσει αφημένος στην τύχη του, με δικούς του πόρους, χωρίς να αντιμετωπίζεται καν ως εργαζόμενος ή επαγγελματίας και στη συνέχεια καλείται να πουλήσει πάλι μόνος του το έργο του, με τις δεξιότητες που θα έχει αποκτήσει στο μεγάλο και πανάκριβο Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης που λέγεται AcropoleAcross”.

“Θεωρούμε το παρόν νομοσχέδιο ηθελημένα ασαφές και επικίνδυνο ως προς τα οριζόμενά του και σε λάθος στόχευση ως προς τον σκοπό σύστασης του νέου Φορέα”, τονίζει από την πλευρά του το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών. Το Σωματείο ζήτησε την απόσυρση του νομοσχεδίου και την εκ του μηδενός συζήτηση με τους οικείους φορείς, αίτημα που προφανώς δεν εισακούστηκε, ενώ δήλωσε κατηγορηματικά: “Δεν είμαστε σύμφωνοι στην οικονομική αντιμετώπιση του πολιτιστικού αγαθού ως εμπορεύματος και δεν θεωρούμε πως η στήριξη των καλλιτεχνών επέρχεται από την θεσμοθέτηση του δίπτυχου καλλιτέχνης-manager”.

Κριτική ασκήθηκε και για τον τρόπο διοίκησης του νεοϊδρυθέντος φορέα από πενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο, τα τέσσερα μέλη του οποίου θα ορίζει ο υπουργός Πολιτισμού. Αξίζει όμως να επισημανθεί πως, με μια περίπου “φωτογραφική” διατύπωση, η υπουργός Πολιτισμού κάνει και μια ενδιαφέρουσα παραχώρηση προς την φίλα προσκείμενη στην ίδια, αλλά και ελεγχόμενη από την δικαιοσύνη για τα ζητήματα κακοδιαχείρισης στο Ταμείο Αλληλοβοήθειας των Υπαλλήλων του Υπουργείου, ηγεσία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στο Υπουργείο Πολιτισμού (ΠΟΕΥΠΠΟ). Το πέμπτο μέλος του ΔΣ του Acropole Across θα είναι, σύμφωνα με τον νόμο που ψηφίστηκε, υπάλληλος της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού της Γενικής Γραμματείας Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, που υπηρετεί σε θέση ευθύνης. Τον υπάλληλο αυτό, όμως, δεν θα υποδεικνύει, όπως θα ήταν το λογικό, ο επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης, αλλά η… Γενική Συνέλευση της ΠΟΕΥΠΠΟ!

Αναπαραστάσεις μνημείων

Στο ίδιο νομοθέτημα περιλαμβάνονται και μια σειρά άσχετων διατάξεων που δεν μπήκαν ποτέ στην δημόσια διαβούλευση. Ανάμεσά τους είναι και η αλλαγή άρθρων του Αρχαιολογικού Νόμου στα σημεία που προβλέπει τις διαδικασίες αδειοδότησης και πληρωμής τελών για τη χρήση αναπαραστάσεων μνημείων και αρχαιολογικών ευρημάτων για εμπορικούς σκοπούς.

Η μέχρι σήμερα αδειοδότηση για “παραγωγή, αναπαραγωγή και διάδοση στο κοινό, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο, στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας, αντιγράφων και απεικονίσεων” περιορίζεται δραστικά με την προσθήκη της διευκρίνισης πως “απεικόνιση μνημείου νοείται η πιστή αποτύπωση της υφιστάμενης εικόνας του μνημείου συνολικά ή τμηματικά”. Στην ουσία απελευθερώνονται από την υποχρέωση αδειοδότησης και καταβολής τελών όλες οι μη απόλυτα πιστές απεικονίσεις, συμβατικές ή ψηφιακές, ανοίγοντας το δρόμο στην ανεξέλεγκτη άμεση ή έμμεση εμπορική χρήση μνημείων ή ευρημάτων.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα ακριβή αντίγραφα, καθώς η νέα διάταξη ορίζει ότι “ακριβές αντίγραφο μνημείου νοείται το ομοίωμα που έχει τις ίδιες διαστάσεις, το ίδιο χρώμα και την ίδια πατίνα, αποδίδοντας αυστηρά και με ακρίβεια τις λεπτομέρειες και τις φθορές, χωρίς να φέρει συμπληρώσεις”. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρό για την ιδιωτική αγορά αντιγράφων και σουβενίρ, που αναμένεται, χωρίς αδειοδότηση και καταβολή τελών, να κατακλυστεί από “πιστές αναπαραγωγές” αρχαιολογικών αντικειμένων, με μικροπαραλλαγές ακόμη και στην πατίνα.

Όπως κατήγγειλε ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, που ας σημειωθεί αποκλείστηκε με μεθοδεύσεις ακόμη και από τη δημόσια ακρόαση φορέων στη Βουλή, οι ρυθμίσεις που έφερε ο νέος νόμος “δεν συνιστούν ‘ρύθμιση της σχετικής αγοράς‘ ή ‘προσαρμογή της νομοθεσίας στα νέα ψηφιακά δεδομένα’, όπως εξαγγέλθηκε. Αντιθέτως, αποτελούν προσπάθεια να αποσυρθεί το ΥΠΠΟΑ από τον ρόλο του και να αναθέσει λειτουργίες του – και κυρίως τα αντίστοιχα έσοδα – σε ιδιώτες και επιχειρηματίες”.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων ΥΠΠΟ, εκτιμώντας πως “με τις εν λόγω διατάξεις επιχειρείται η αποστέρηση βασικών δικαιωμάτων του Δημόσιου επί των μνημείων, καθώς το ΥΠΠΟΑ χάνει το δικαίωμα να ασκεί εποπτικό και ελεγκτικό ρόλο όχι μόνο όσον αφορά την οικονομική εκμετάλλευση των μνημείων κινητών και ακινήτων μέσω κυρίως τεχνολογικών Τ.Π.Ε, αλλά κυρίως αποστερείται του βασικού δικαιώματός να ασκεί έλεγχο για το περιεχόμενο της απεικόνισης […] και μπορεί να οδηγηθούμε σε πλήρη ‘απελευθέρωση’ της αγοράς, αποστερώντας βασικά έσοδα από το ΤΑΠ και το ΥΠΠΟΑ κατά συνέπεια”.

Δημόσιες σχέσεις και εθιμοτυπία

Τι ήταν, όμως, αυτό που κυρίως έλειπε από το Υπουργείο Πολιτισμού; Όπως όλοι γνωρίζουν αυτό που έλειπε από την δομή του υπουργείου ήταν ένα Αυτοτελές Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Εθιμοτυπίας! Τώρα, επιτέλους, το έχει, μετά την συμπερίληψη σχετικού άρθρου στο νόμο και πάλι για το “Κέντρο Πολιτισμού και Δημιουργίας ΑΚΡΟΠΟΛ”. Το νέο αυτό αυτοτελές Τμήμα, που θα υπάγεται (που αλλού;) απευθείας στην υπουργό, δεν κάνει τίποτα άλλο από αυτά που έκανε ως τώρα το Γραφείο Υπουργού, το (επίσης αυτοτελές και υπαγόμενο στον υπουργό) υφιστάμενο Γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας, όπως και η υφιστάμενη Διεύθυνση Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Φαίνεται πως για την Λίνα Μενδώνη αυτά δεν ήταν αρκετά. Η δημιουργία νέας υπηρεσιακής δομής αποκλειστικά για την οργάνωση των επίσημων μετακινήσεών της και των εθιμοτυπικών υποχρεώσεών της αναδεικνύεται σε πολιτική προτεραιότητα. Ουδεμία έκπληξη για όσους παρακολουθούν τη δράση της υπουργού Πολιτισμού και την έμφαση που δίνει στην επικοινωνία και τις δημόσιες σχέσεις έναντι της ουσίας της πολιτικής που ασκεί.

Ο εφήμερος κήπος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

Δεν χρειάστηκε πάντως η ενεργοποίηση του Τμήματος Εθιμοτυπίας για να στηθεί μια μικρή φιέστα για τα εγκαίνια του αναμορφωμένου εξωτερικού κήπου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου, σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου του Υπουργείου, “φυτεύτηκαν περί 6.000 νέα φυτά, ενώ εγκαταστάθηκε νέο αυτόματο σύστημα άρδευσης, καθώς και νέος σύγχρονος αντιβανδαλιστικός (sic) φωτισμός”.

Το επικοινωνιακό και όχι ουσιαστικό του πράγματος έγκειται στον εφήμερο χαρακτήρα της παρέμβασης στο χώρο, καθώς ο κήπος με τα… χιλιάδες νέα φυτά και τις σύγχρονες υποδομές προγραμματίζεται σύντομα να ξηλωθεί! Όπως δήλωσε η ίδια η Λίνα Μενδώνη: “Όταν μου πρωτοείπαν για τη χορηγία, ήμουν λίγο διστακτική. Είχα πει και στον δήμαρχο ότι θα μείνει για έναν περιορισμένο χρόνο, γιατί μόλις τελειώσουν οι μελέτες, θα ξεκινήσουμε το έργο του νέου Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από αυτή την πλατεία, επομένως θα πρέπει να ενημερωθούν οι χορηγοί, για να μην στενοχωρηθούν όταν θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου”.

Ο χορηγός, η εταιρεία προϊόντων καπνού Japan Tobacco International που διακινεί στην ελληνική αγορά τις διεθνείς μάρκες Winston, Camel και Old Holborn, το ηλεκτρονικό τσιγάρο Logic, καθώς και τα παραδοσιακά σήματα της ΣΕΚΑΠ, BF, GR και Cooper, μάλλον δεν είχε ιδιαίτερο λόγο να στεναχωρηθεί. Μέσα από τη χορηγία του πέτυχε την έμμεση διαφήμιση που ήθελε, συνδέοντας το όνομά του με το κορυφαίο μουσείο της χώρας. Άλλωστε, ο ίδιος δεν φαίνεται να πολυπιστεύει τα περί σύντομου ξηλώματος του κήπου, καθώς στη δική του ανακοίνωση υποστηρίζει πως “Η JTI, προκειμένου να εξασφαλίσει τη συνέχεια και τη διατήρηση του Κήπου σε άριστη κατάσταση, ανέλαβε την τακτική συντήρησή του αρχικά για μια τριετία”. 

Όπως και να έχει, όλοι έμοιαζαν ευχαριστημένοι στην σχετική τελετή, από τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη που “αγκάλιασε” τη χορηγία της καπνοβιομηχανίας, μέχρι τον Πρέσβη της Ιαπωνίας στην Ελλάδα Γιασουχίρο Σιμίζου. Και ασφαλώς την υπουργό Πολιτισμού, που φαίνεται πως χρειαζόταν μια καλή ευκαιρία για να υπενθυμίσει το “εμβληματικό έργο” της επέκτασης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, της “συλλειτουργίας” (!) του με το Πολυτεχνείο, αφού η εξαγγελθείσα ενοποίηση κατέρρευσε ήδη από την εξαγγελία της, και της “σύνδεσής του (με έναν τρόπο που θα μας τον πουν οι μελετητές αρχιτέκτονες, αν θα είναι υπόγειος ή υπέργειος) με το ΑΚΡΟΠΟΛ απέναντι”. Νά λοιπόν, που ούτε η υπόγεια σύνδεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με το Acropole Across είναι δεδομένη, όπως διατεινόταν η Λίνα Μενδώνη στις προγραμματικές της δηλώσεις.

Αύγουστος με ειδήσεις;

Λιγότερο εμφανείς και δημόσιες είναι οι εξελίξεις που δρομολογούνται από το υπουργείο Πολιτισμού σε άλλα μέτωπα που παραμένουν ανοιχτά, χωρίς να αποκλείονται οι αυγουστιάτικες εκπλήξεις, διαψεύδοντας τη γνωστή ρήση περί απουσίας ειδήσεων τον Αύγουστο.

Ένα από τα θέματα-αγκάθια για την Λίνα Μενδώνη που παραμένει σε εκκρεμότητα είναι βέβαια η πολύκροτη ιστορία με το ασανσέρ της Ακρόπολης. Όπως είναι γνωστό, οι επιλογές της υπουργού Πολιτισμού για το ζήτημα αυτό, παρά την επικοινωνιακή και πολιτική βαρύτητα που η ίδια επέλεξε να του προσδώσει, κατέληξαν σε φιάσκο με την πλήρη αδυναμία να υπάρχει, για πρώτο καλοκαίρι μετά το 2004, δυνατότητα πρόσβασης στους ανθρώπους με κινητικές δυσκολίες στο διασημότερο μνημείο του κλασικού κόσμου.

Σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες μας οι πιέσεις που ασκούνται από την υπουργό Πολιτισμού σε υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου για την επίσπευση των εργασιών έχουν γίνει πλέον ασφυκτικές. Ωστόσο, δύσκολα μπορούν να ξεπεραστούν οι πραγματικές δυσκολίες που συνδέονται με σοβαρότατα ζητήματα νομιμότητας, όπως είναι η απουσία εγκεκριμένης μελέτης για την τοποθέτηση του νέου ανελκυστήρα πλαγιάς, αλλά και οι εκτενείς επεμβάσεις που φαίνεται πως ήδη γίνονται επί του ιερού βράχου από τον εργολάβο, χωρίς τις απαραίτητες εγκρίσεις…

Στο άλλο μεγάλο μέτωπο, αυτό των αρχαιοτήτων στο σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, πληθαίνουν οι πληροφορίες πως η Λίνα Μενδώνη θα επιχειρήσει να φέρει εντός του Αυγούστου προς έγκριση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τη μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης των μοναδικών ευρημάτων. Μια τέτοια εξέλιξη θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις από όσους αντιτίθεται στο σχεδιασμό αυτό, ενώ για την σχετική υπουργική απόφαση Μενδώνη έχουν ήδη κατατεθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας αιτήσεις ακύρωσης από την Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία και την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, καθώς και από την Κίνηση Πολιτών για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Ο Αύγουστος, λοιπόν, προμηνύεται θερμός για το υπουργείο Πολιτισμού, στο βαθμό τουλάχιστον που οι κάθε είδους σχεδιασμοί δεν ανατραπούν από ενδεχόμενη απομάκρυνση της σημερινού υπουργού, στο πλαίσιο του ολοένα φημολογούμενου και αναβαλλόμενου ανασχηματισμού.