H περιοχή του νοτίου Καυκάσου ανήκει σε εκείνους τους τόπους, όπως και η Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, που έχουν πολύ περισσότερη ιστορία από ότι επιτρέπουν να διαχειριστείς τα μοντέρνα και μεταμοντέρνα εργαλεία. Είναι τόπος- πέρασμα είτε λαών είτε εμπορικών ή ενεργειακών δρόμων επί αιώνες, κάτι που καλύτερα από όλους γνωρίζουν οι Αρμένιοι, ο ένας αρχαίος και ιστορικός λαός της περιοχής (με το εξίσου αρχαίο και ιστορικό Ιράν στα σύνορά του).
Οι πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές της τωρινής κρίσης δεν είναι άγνωστοι στην Ιστορία. Αντιθέτως, πολλοί από αυτούς έχουν αντέξει χίλια μύρια ιστορικά κύματα και έχουν κατορθώσει την επιβίωσή τους. Παρ’ ότι η σύρραξη των τελευταίων ημερών στο Αρτσάχ (περιοχή που είναι πιο γνωστή ως Ναγκόρνο- Καραμπάχ, από το προηγούμενο όνομα της μεγαλύτερης έκτασής της, της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ) οδηγεί – και δικαίως – στην ανάγκη ανάλυσης του σκηνικού όπως διαμορφώθηκε την τελευταία 30ετία, όπως αλλάζει ταχύτατα την τελευταία τριετία και και σε σχέση με όσα σήμερα σηματοδοτεί, είναι απαραίτητο κανείς να δει και τις ιστορικές σχέσεις μεταξύ όσων εμπλέκονται σήμερα, και τους λόγους που τις διαμόρφωσαν.
Κάτι που γίνεται ακόμη περισσότερο αναγκαίο, όταν οι περιφερειακές συγκρούσεις μπαίνουν στο μεγάλο παιγνίδι, με τόσα μέτωπα ανοικτά, και όταν κάθε ημέρα σύρραξης μεγαλώνει τον κίνδυνο επέκτασης. Με την ρευστότητα που παρουσιάζεται σήμερα στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και πια και του Νοτίου Καυκάσου, ο κίνδυνος γίνεται κάθε μέρα μεγαλύτερος. Και η Ιστορία του τόπου και των πολέμων του δεν μπορεί παρά να επανεξεταστεί, αν είναι να εξαχθούν τα όποια συμπεράσματα.
«Πως μπορεί να θεωρηθεί απλή σύμπτωση ότι η σύρραξη ξέσπασε στο Νότιο Καύκασο, μια απομακρυσμένη περιοχή που συνορεύει τόσο με την Τουρκία όσο και με το Ιράν, στην οποία το Ισραήλ εδραιώνει την παρουσία του για λόγους ασφαλείας, και ξέσπασε τη στιγμή που όλα δείχνουν ότι ξανασχεδιάζεται η γεωπολιτική στη Μέση Ανατολή;» M. K. Μπαρντρακουμάρ, παλαίμαχος ινδός διπλωμάτης
Η έκπληξη που προκαλεί η τελευταία επίθεση του Αζερμπαϊτζάν στην Αρμενία – και θα εξηγήσω παρακάτω γιατί υιοθετώ την άποψη ότι η επίθεση έγινε από το Αζερμπαϊτζάν – δικαιολογείται από το μέγεθός της. Η τωρινή σύγκρουση ήδη ξεπερνά τις συνήθεις συρράξεις μεταξύ των δύο σύγχρονων κρατών, μετά την όποια σταθερότητα επετεύχθη το 1994*. Και απειλεί να μετατρέψει μια «ελεγχόμενη και μικρή» περιφερειακή κρίση σε ένα ακόμη, ιδιαίτερα σημαντικό, μέτωπο αντιπαράθεσης Ρωσίας και Τουρκίας, με όσα αυτό συνεπάγεται για την περιοχή. Γιατί, μπορεί η Τουρκία σήμερα να είναι το άτακτο παιδί του ΝΑΤΟ, αλλά δεν παύει να είναι παιδί του, και μάλιστα, στν συγκεκριμένη περιφερειακή κρίση, συμπαρατασσόμενο με το Ισραήλ. Είναι, δε, εμφανώς τόσο ΝΑΤΟικό παιδί, που η πολεμική βοήθεια και οι τουρκικές πτήσεις προς το Αζερμπαϊτζάν δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα, γιατί περνούν από τη Γεωργία, το αποπαίδι του ΝΑΤΟ που θα κάνει ότι μπορεί για να το αγαπήσει η κακιά του μητριά.
Με άλλα λόγια, δεν παύει οι Ρωσο-Τουρκικές σχέσεις σήμερα να είναι σε ισορροπία (;), αλλά η ιστορία τους είναι μακρά και αιματηρή και το σκηνικό ήδη φαίνεται να μαζεύει περισσότερα σύννεφα από ότι μπορεί να αντέξει, χωρίς να βρέξει. Και οι τρεις εμπλεκόμενες, περισσότερο ή λιγότερο, στο πλευρό του Αζερμπαϊτζάν χώρες – Τουρκία, Ισραήλ, Γεωργία – είναι υπό την υψηλή προστασία των ΗΠΑ.
Και εδώ αξίζει να προσθέσουμε και αυτό: Η σημερινή επικεφαλής της CIA, η Τζίνα Χάσπελ, είναι τουρκόφωνη, έχει υπηρετήσει ως σταθμάρχις στο Αζερμπαϊτζάν μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και έχει «διατηρήσει στενούς δεσμούς στη χώρα». Ο σημερινός επικεφαλής της βρετανικής ΜΙ6, Ρίτσαρντ Μουρ, είναι επίσης τουρκόφωνος, έχει δράσει χρόνια στην Τουρκία και έχει υπηρετήσει ως πρέσβυς της Βρετανίας στην Άγκυρα ως το 2017. Οι μυστικές υπηρεσίες των δύο ισχυρών συμμάχων και παικτών του «Μεγάλου Παιγνιδιού», διοικούνται από ανθρώπους που μοιράζονται τις θέσεις και επαφές σε Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν.
«Αν συνδέσουμε τις κρίσεις στον Καύκασο, τη Συρία και τη Μεσόγειο, είναι φανερό ότι εδώ εξελίσσεται προσπάθεια περικύκλωσης της Τουρκίας». Ρ.Τ. Ερντογάν, 02/10/2020
Η Συρία και ο Καύκασος, οι δύο από τις τρεις κρίσεις, στις οποίες αναφέρθηκε πριν λίγες μέρες ο Πρόεδρος της Τουρκίας, έχουν κοινό παρονομαστή τη Ρωσία. Η ρήση, όπως ήταν λογικό, έφερε σε πολλών το νου την ιστορία της Τουρκίας και της Ρωσίας, που δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα φιλική. Η Ιστορία των Ρωσοτουρκικών πολέμων, δώδεκα συνολικά από τον 17ο ως τον 20ο αιώνα, είναι μια ιστορία νικητήρια για τη Ρωσία, η ισχύς και δράση της οποίας ήταν και ο ουσιαστικός λόγος κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα «πήλινα πόδια» ήταν δικό της έργο. Και είναι βέβαιο πως ο άνθρωπος που θέλει να ξαναζωντανέψει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο σημερινός πρόεδρος της Τουρκίας, το γνωρίζει πολύ καλά και ξέρει ότι αποτελεί παράγοντα κλειδί για τα όνειρά του. Χωρίς σταθερή και ειρηνική σχέση με την Ρωσία, χωρίς «μοίρασμα» που να διασφαλίζει τα ζωτικά συμφέροντα της Μόσχας, το ιστορικό παράδειγμα λέει ότι ο Ερντογάν είναι καταδικασμένος να αποτύχει. Κάτι που η Ελληνική διπλωματία φαίνεται να αγνοεί πλήρως, ειρήσθω εν παρόδω.
Όμως, ήδη η Τουρκία εξελίσσεται σε όλο και μεγαλύτερη απειλή για τα ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας, που, αν δεν αντιδρά είναι γιατί, κατά το συνήθειό της, θα παρέμβει όταν ο γενικευμένος πόλεμος θα είναι προ των θυρών. Οπως μου είπε πρόσφατα ένας αναλυτής του Μεσανατολικού «η Ρωσία δε θέλει να κόβει το φρούτο άγουρο και δεν θέλει ούτε να το αφήσει να σαπίσει. Προτιμά να το κόβει ώριμο. Αλλοιώς μπορεί και να μη το κόψει καθόλου».
Στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου, με τις συνθήκες που οι τουρκικές, ισραηλινές και ΝΑΤΟικές κινήσεις επιβάλλουν στη Ρωσία, θα είναι πολύ δύσκολο να μην το κόψει καθόλου. Η Συριακή εμπλοκή της δε θα είναι τίποτε μπροστά σε όσα μπορεί να συμβούν εδώ. Ειδικά καθώς, όπως και στη Συρία, η μοίρα ξαναφέρνει τους Ρώσους στην ίδια πλευρά με το Ιράν.
Οι Ρωσο-Ιρανικές σχέσεις τα τελευταία χρόνια είναι σχέσεις αγαστής συνεργασίας. Οι δύο χώρες ανήκουν στο ίδιο μέτωπο στη Συρία και στο Ιράκ και αποτελούν τα βασικά στηρίγματα της Αρμενίας – ασχέτως βελούδινων επαναστάσεων και άλλων μικρών εκπλήξεων στο ρου της Ιστορίας. Η Ρωσο – Περσική σχέση είναι σχέση αιώνων και, αν και πολλές φορές υπήρξαν συγκρούσεις, κατακτήσεις και αντιπαλότητες, η συνεργασία ήταν επίσης συχνή, στην αντιμετώπιση κοινών κινδύνων και οι επαφές τους και εμπορικές συναλλαγές τους είχαν και το χαρακτήρα παράκαμψης ή εξασθένησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, για κάποιους αιώνες. Μπορεί να υποστηρίξει κανείς οτι, οι ρίζες της σημερινής τους συνεργασίας ανάγονται στον 16ο αιώνα. Μπορεί τα ευρωπαϊκά όνειρα του Μεγάλου Πέτρου να διατάραξαν αυτή τη σχέση, όμως από το 1735 κιόλας οι δύο χώρες βλέπουν ως κοινό εχθρό, εναντίον του οποίου συμμαχούν και συσπειρώνονται, την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
«Τα όπλα και τα πυρομαχικά που αποκτήσαμε τα τελευταία χρόνια, δείχνουν ότι μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα». Ιλχάμ Αλίεφ, προέδρος του Αζερμπαϊτζάν, 2016
Στα του παρόντος.
Η κρίση του Ναγκόρνο Καραμπάχ και η ιστορία της από τα τέλη του 19ου αιώνα και ως και το 1994, έχουν εξεταστεί εκτενώς αυτή την περίοδο, και από το Κοσμοδρόμιο και από άλλους ιστότοπους και ΜΜΕ. Το κομμάτι της κρίσης που έχει μείνει απ’ έξω όμως, είναι κατά πρώτον το Ιστορικό και κατά δεύτερον αυτό που αφορά στις ενδιάμεσες συγκρούσεις, από το 1994 ως σήμερα, όταν οι εχθροπραξίες ή συγκρούσεις μεταξύ των κρατών ήταν δευτερεύουσας σημασίας, και οι μεγάλες δυνάμεις (άρα και τα ειδησεογραφικά μέσα τους) δεν ασχολούνταν ιδιαίτερα. Η ειρήνευση του 1994 δεν έφερε ησυχία στην περιοχή, επειδή η Δύση αποφάσισε ότι οι εκάστοτε συγκρούσεις δεν αποτελούν ειδήσεις. Μακάρι να ήταν τόσο εύκολο.
Την τελευταία σχεδόν εικοσαετία έχει γραφτεί, και ξαναγραφτεί, από ερευνητές και Ινστιτούτα που ασχολούνται με την περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, ότι η οποιαδήποτε κλιμάκωση, πέραν των συνήθων εχθροπραξιών, είναι πιθανό να μετατρέψει την σύγκρουση Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν σε σύγκρουση Ρωσίας – Τουρκίας, με ότι αυτό συνεπάγεται. Υπήρχαν μάλιστα, το 2016, κάποιοι που εναπόθεταν τις ελπίδες τους για έναν σταθεροποιητικό και μεσολαβητικό ρόλο στο πάντα πρόθυμο Ιράν, που τότε είχε αρχίσει να αναπνέει χάρη στην συμφωνία για τα πυρηνικά του 2015 – η μονομερής αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία έδωσε, βέβαια, τέλος και σε αυτή τη δυνατότητα.
Παρά το βάρος των κυρώσεων, το Ιράν έχει ήδη προσφερθεί, και πάλι, να μεσολαβήσει, επιδιώκοντας μιαν ειρηνευτική διαδικασία και άμεση αποκλιμάκωση, έχοντας και τους δικούς του λόγους. Τον δικό του αζέρικο πληθυσμό στα βόρεια σύνορά του – που πάντως δεν έχει δείξει ποτέ αποσχιστικές τάσεις, αν και το Αζερμπαϊτζάν και, πιο πρόσφατα, το Ισραήλ έκαναν ότι μπορούν γι’ αυτό -, και το γεγονός ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι κυρίως σιιτικό. Κάτι που δεν το εμπόδισε, βέβαια, να είναι στενότατος σύμμαχος του Ισραήλ. Παρ’ όλη αυτή τη σχέση, ένα κομμάτι των σιιτών, και δη των Αζέρων σιιτών του Ιράν, ήδη μιλά υπέρ του Αζερμπαϊτζάν και θεωρεί «προδοσία» τη στάση της σιιτικής χώρας της Επανάστασης στο πλευρό της χριστιανικής Αρμενίας. Είναι δεδομένο πως δεν πρόκειται να επηρεάσουν την κεντρική πολιτική σκηνή του Ιράν – η χώρα ξέρει καλά ποιοί είναι οι εχθροί της και από ποιούς πρέπει να προστατευτεί.
Πριν λίγες ημέρες, η εφημερίδα Χαγιόμ του Ισραήλ, γνωστή και ως Μπιμπιτόν (με το χαϊδευτικό Μπίμπι είναι γνωστός ο Νετανιάχου, Ιτόν είναι η εφημερίδα στα εβραϊκά), φιλοξενούσε άρθρο που περιέγραφε την οπτική του Ισραήλ, το οποίο ανέφερε ως «στενό σύμμαχο του Αζερμπαϊτζάν» στην κρίση, ως θέμα που δίνει ευκαιρίες για την περαιτέρω εξασθένηση του Ιράν.
«Είναι μια ξένη σύγκρουση, ή θα οδηγήσει τους Αζέρους του Ιράν να σταθούν αλληλέγγυοι στους ομοεθνείς τους από την άλλη πλευρά των συνόρων; Μπορεί αυτό να εξοργίσει ακόμη περισσότερο Ιρανούς Αζέρους, που βλέπουν την κυβέρνησή τους υποστηρίζει την εχθρό του Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία; Θα γίνουν διαδηλώσεις στην Ταυρίδα, την μεγαλύτερη αζέρικη πόλη στο βορειοδυτικό Ιράν; Μπορούν αυτές οι διαδηλώσεις να μετατραπούν σε εξέγερση; Θα ακούσουμε συνθήματα κατά της [Ιρανικής] κυβέρνησης, ενάντια στη στήριξη της Αρμενίας, που σκοτώνει Αζέρους στην άλλη πλευρά των συνόρων; Με δεδομένο το πόσο εύκολα οι διαδηλώσεις μπορούν να μετατραπούν σε εξέγερση, είναι αδύνατον να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί».
Στη συγκεκριμένη σύγκρουση, Τουρκία και Ισραήλ βρίσκονται στην ίδια πλευρά και θα χρησιμοποιήσουν πολλαπλά κοινά μέσα – κάτι που κάνει ακόμη πιο ξεκάθαρο το γεγονός ότι η Αρμενία ανακάλεσε τον πρέσβυ της στο Ισραήλ, δύο μόλις εβδομάδες μετά την τοποθέτησή του από την κυβέρνηση της «βελούδινης επανάστασης» που άρχισε να καταλαβαίνει που γεωπολιτικά βρίσκεται. Και, επίσης, είναι εμφανές ότι το Ιράν θα σταθεί στο πλευρό της Αρμενίας (και της Ρωσίας), πιθανότατα με πολύ περισσότερους τρόπους απ’ ότι αρχικά δείχνει. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση που έκανε μέλος του Ιρανικού κοινοβουλίου, πρόσφατα, στο Αλ- Τζαζίρα, τονίζοντας ότι «οι ΗΠΑ και το Ισραήλ θα θελήσουν να συνεχιστεί η σύγκρουση» μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, ακριβώς για να μπορέσουν να πλήξουν το Ιράν. Που ήδη γνωρίζει ότι ήδη και η CIA και η Μοσάντ έχουν στήσει στρατηγεία στο Αζερμπαϊτζάν, στα άμεσα βόρεια σύνορά του.
Η περιοχή και οι σύγχρονες συγκρούσεις
Οι εχθροπραξίες και συγκρούσεις λαμβάνουν μέρος στην λεγόμενη «Γραμμή Επαφής», την κλειστή συνοριακή γραμμή μεταξύ Αρμενικών περιοχών και Αζερμπαϊτζάν, μια γραμμή περίπου 250 χιλιομέτρων. Και από τις δύο πλευρές, η γραμμή αυτή είναι μια αληθινή γραμμή πολέμου και όχι συνόρων – ο πιθανότερος λόγος για τον οποίο η Αρμενία αρνείται, κάθε φορά, την ανάπτυξη ειρηνευτικής δύναμης, που προτείνει και ξαναπροτείνει η Ρωσία: η ανάπτυξη αυτή, βάσει των σχετικών διεθνών διαμεσολαβητικών σχεδίων πρέπει να συνοδεύεται από τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ – κάτι που συναντά την άρνηση των Αζερών. Με απλά λόγια, δεν επήλθε ποτέ ειρήνευση, αλλά μάλλον μια ανακωχή που το Αζερμπαϊτζάν δεν αποδέχτηκε, κάτι που και η Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ – ντε φάκτο αρμενικό και με δεδομένο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος- γνωρίζουν πολύ καλά. Γι΄αυτό και σε όλες τις διαμεσολαβητικές προσπάθειες, ενώ οι Αρμένιοι ζητούσαν τα σχέδια να λάβουν οριστικό χαρακτήρα, με ορισμό ημερομηνιών και σταθερών σε κάθε βήμα, οι Αζέροι επιζητούσαν την μεγαλύτερη δυνατή αοριστία. Με δεδομένο ότι οι Αζέροι θεωρούν πως όλες οι ειρηνευτικές συνομιλίες έχουν ως μόνο νικητή την Αρμενία, γιατί ένα δημοψήφισμα θα νομιμοποιούσε την απόσχιση του Ναγκόρνο Καραμπάχ από το Αζερμπαιτζάν (το ντε φακτο θα έφερνε και το ντε γιούρε, όπως λένε οι νομομαθείς), η καταφυγή στα όπλα, όταν ένοιωσαν αρκετά ισχυροί είναι αναμενόμενο βήμα.
Εξ ου και γίνεται φανερό ότι η σημερινή πρώτη επίθεση έγινε από τους Αζέρους, που περίμεναν την ώρα, ειδικά μετά την επίτευξη κάποιων μικρών νικών στη σύρραξη του 2016, που «έδειξαν ότι η Αρμενία δεν είναι αήττητη», που «κατέγραψαν την ανωτερότητα του [Αζέρικου] στρατού» και που «κατέδειξε την απομόνωση της Αρμενίας», όπως έγραφε τότε ο Αζέρικος Τύπος***. Σε επίπεδο προπαγάνδας, αλλά και ψυχολογικό, το 2016 το Αζερμπαϊτζάν θεωρεί ήδη ότι οι ισορροπίες αλλάζουν υπέρ του. Το ότι βρέθηκαν πρόθυμοι να το στηρίξουν και ενθαρρύνουν, ήταν αναμενόμενο.
Πριν τη σύρραξη του 2014, οι εχθροπραξίες ήταν σποραδικές και καθαρά στρατιωτικές, στην συγκεκριμένη Γραμμή Επαφής. Οι νεκροί κατ’ έτος δεν ξεπερνούσαν τους 35, κι ήταν, στη συντριπτική πλειονότητα, μέλη του στρατεύματος μίας από τις δύο χώρες και κανείς δεν «πατούσε έδαφος». Το 2014 αυτό αλλάζει – οι εχθροπραξίες γίνονται συγκρούσεις σε τουλάχιστον δύο περιστάσεις (2014, 2016), με τρίτη την πρόσφατη. Και ο βασικότερος λόγος είναι ο εξοπλισμός του Αζερμπαϊτζάν με όλο και ισχυρότερα και όλο και πιο σύγχρονα επιθετικά όπλα, με νέο προμηθευτή και σύμμαχο το Ισραήλ και με δεδομένη την Τουρκία στο πλευρό του.
Από το 1994 ως σήμερα, το Αζερμπαϊτζάν, ο αληθινός ηττημένος του πολέμου εκείνου, που θεωρεί ότι 14% του εδάφους του βρίσκεται ντε φάκτο σε αρμενικά χέρια, έχει γίνει μια άλλη χώρα. Σε πρώτη φάση με τον πλούτο του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Κασπίας και σε δεύτερη με την ενίσχυση των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο πλούτος αυτός διοχετεύτηκε σε μεγάλο βαθμό, όταν έρεε άφθονος και πριν την πτώση της τιμής του πετρελαίου, στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας. Και οι συγκρούσεις που επέφερε έχουν χαρακτηριστεί και «δοκιμές πολέμου» λόγω ακριβώς των νέων όπλων που «δοκίμαζε» σε αυτούς η πλευρά των Αζέρων.
Μετά το 2015, στην περιοχή οι μεγάλες αλλαγές είναι τρεις: οι ρωσοτουρκικές σχέσεις χειροτερεύουν, οι τιμές του πετρελαίου πέφτουν, μειώνοντας την οικονομική δυνατότητα του Αζερμπαϊτζάν, και το Ιράν επιστρέφει στο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Είναι λογικό σε εκείνη την περίοδο να ανάγεται και η μεγαλύτερη προσέγγιση Τουρκίας- Αζερμπαϊτζάν, που έγινε δεσμός μετά την αποχώρηση του Ιράν από την νέα εξίσωση και την μεγαλύτερη ανισορροπία στη σχέση με τη Μόσχα, και την αλλαγή προμηθευτή όπλων από την πλευρά των Αζέρων, που «ανοίγονται» προς τη Δύση***.
Από το 2016, οι αλλαγές είναι και πάλι ραγδαίες. Στα προσμετρώμενα οφείλει να είναι η είσοδος του Ισραήλ στην περιοχή, σε όποια περιοχή υπήρξε έγχρωμη «επανάσταση» και η, σήμερα, στενότατη συνεργασία του με την Ουκρανία και το Αζερμπαϊτζάν, να προστίθενται στην αγαπητική του σχέση με τη Γεωργία.
Από το 2018 κάτι αντίστοιχο προσπαθούν να πράξουν και στην Αρμενία. Τότε η χώρα ζει τη δική της χρωματιστή «βελούδινη επανάσταση» και φέρνει στην εξουσία τον νεοφιλελεύθερο σημερινό πρωθυπουργό, Νικόλ Πασινιάν, πρώην δημοσιογράφο, υποχρεώνοντας σε παραίτηση τις παλιές καραβάνες, που, θεωρητικά, κρατάνε πιο «σκληρή γραμμή» έναντι του Αζερμπαϊτζάν. Η κυβέρνηση Τραμπ είναι συνομιλητής του Πασινιάν και ο βασικός αρχιτέκτονας της προσέγγισης με το Ισραήλ, που κατέληξε στο άνοιγμα πρεσβείας της Αρμενίας εκεί – ένα παραμύθι που κράτησε, όπως είπαμε, μόλις δύο εβδομάδες.
Ο Πασινιάν, οπαδός της «ελεύθερης αγοράς» και των «ίσων αποστάσεων», αρχικά τοποθετήθηκε υπέρ της προσέγγισης με το Αζερμπαϊτζάν και φαίνονταν να βλέπει θετικά μια λύση «μοιράσματος» της περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Θεωρούσε ότι θα τον στηρίξει η νεώτερη γενιά «η γενιά του 1997», που δεν έχει «ζήσει το παρελθόν». Τα ανοίγματά του είναι όλα προς αυτή την κατεύθυνση μέχρι πρόσφατα – ανοίγεται και προς το ΝΑΤΟ και προς το Ισραήλ, και παρότι η χώρα συνεχίζει να εξοπλίζεται από τη Ρωσία οι επιλογές της κυβέρνησής του είναι «εξισορροπιστικές» και πολλές φορές ενοχλούν τη Ρωσία.
Η αφύπνισή του ήρθε απότομα και η οπισθοχώρησή του στις συνήθεις θέσεις της Αρμενίας ακολούθησε, με τις λαϊκές πιέσεις προς αυτό να αυξάνουν μέρα με τη μέρα.
Ανάμεσα σε δύο εχθρικές χώρες, με την Τουρκία να έχει αναλάβει πλήρως τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν (του οποίου στρατηγός εκδιώχθηκε εν μέσω συγκρούσεων γιατί τόλμησε να ειρωνευτεί τη σχέση με την Τουρκία με τη φράση «αν δώσουμε το στρατό μας στους Τούρκους, μήπως να τους δώσουμε και τις γυναίκες μας;»), θυμήθηκε ότι, σε ετούτα τα μέρη, οι μικρές αναλαμπές ειρήνης ούτε την γεωπολιτική σου θέση αλλάζουν ούτε τις επιδιώξεις των γύρω σου. Δεν μπορείς να διαμορφώνεις εξωτερική πολιτική στηριζόμενος σε αυτές τις μικρές αναλαμπές. Η επιστροφή στα προηγούμενα ήταν αναπόφευκτη.
* Ουίλιαμ Φώκνερ
** Μέσω της Διαδικασίας του Μινσκ, που έβαλε τα θεμέλια το 1992, υπό την αιγίδα του Οργανισμού Για την Συνεργασία και την Ασφάλεια στην Ευρώπη και τις μεταγενέστερες προσπάθειες επίτευξης ειρήνευσης (Αρχές της Μαδρίτης, Σχέδιο Λαυρώφ).
***Εδώ να υπενθυμίσουμε ότι ο Τύπος δεν είναι ελεύθερος στο Αζερμπαϊτζάν, δημοσιογράφοι έχουν διωχθεί και φυλακιστεί για πολύ μικρής σημασίας ζητήματα, κάποιοι δε έχουν υποστεί και «δυστυχήματα». Με βάσει τα στοιχεία των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, το Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται στην 168η θέση σε θέματα ελευθερίας του Τύπου – για να είναι πλήρης η εικόνα να πούμε ότι, η Αρμενία βρίσκεται στην 61η και η Ελλάδα στην 65η. Ο ηγέτης του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, είναι η δεύτερη, συνεχόμενη, γενιά Αλίγιεφ στην εξουσία.
****Ίσως αξίζει να σημειωθεί εδώ πως έχει προηγηθεί η αντίδραση του λαού της Αρμενίας, με πορείες, συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες κατά της Μόσχας, για την οποία θεωρούσαν ότι κρατού πολιτική ίσων αποστάσεων, ζητώντας να σταματήσει πλήρως την πώληση όπλων προς το Αζερμπαϊτζάν. Τα αντιρωσικά αισθήματα ήταν σε έξαρση εκείνη την εποχή. Σήμερα η Ρωσία πουλάει όπλα κυρίως στην Αρμενία.
