Αν έπρεπε κανείς να υποδείξει ένα πρόσωπο του οποίου οι ιδέες έχουν επηρεάσει όσο κανενός άλλου τις δυνάμεις του ινδουιστικού εθνικισμού στην Ινδία αυτός δεν είναι άλλος από τον Σάβαρκαρ (Vinayak Damodar Savarkar). Θεμελιωτής της χιντούτβα (“ινδουιστικότητας”) και υπέρμαχος της δημιουργίας ενός αποκλειστικά ινδουιστικού έθνους-κράτους, υπήρξε μια ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα όχι μόνο για τις ιδέες του (πολλές από τις οποίες έχουν πλέον ριζώσει στη σημερινή ινδική κοινωνία), αλλά και γιατί υπάρχουν υπόνοιες ότι ενέπνευσε τον ινδουιστή εθνικιστή Νάτουραμ Γκόντσε να δολοφονήσει τον Μαχάτμα Γκάντι τo 1948. Τελικά, για αυτήν την υπόθεση ο Σάβαρκαρ αθωώθηκε στο δικαστήριο ελλείψει αποδεικτικών στοιχείων.
Ο πρώην επαναστάτης που φυλακίστηκε από τους Βρετανούς
Ο Σάβαρκαρ (1883-1966) γεννήθηκε στη Μαχαράστρα και ανήκε στη βραχμανική κάστα. Κατά τη νεότητά του ήταν εξτρεμιστής, επηρεασμένος μάλλον από τις πρακτικές των επαναστατικών ομάδων της Βεγγάλης, και σίγουρα σε πλήρη αντιπαράθεση με τη λογική της μη-βίας του Γκάντι. Αρχικά εναντιώθηκε στην παρουσία των Βρετανών στην Ινδία υποστηρίζοντας την ανάγκη για ένα ένοπλο κίνημα. Βρισκόμενος στο Λονδίνο για σπουδές τέθηκε επικεφαλής ενός επαναστατικού κινήματος με έδρα το India House στο Highgate και πήρε μέρος στο σχεδιασμό της δολοφονίας του Βρετανού αξιωματούχου Sir William Curzon-Wyllie το 1909. Στη συνέχεια συνελήφθη και έπειτα από δίκη στάλθηκε το 1911 στη διαβόητη φυλακή των νήσων Άνταμαν, ενώ το 1921 μεταφέρθηκε στη φυλακή του Ratnagiri στη Μαχαράστρα. Από το 1924 έως το 1937 παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ωστόσο, κατά τη φυλάκισή του με επιστολές μεταμέλειας και αργότερα με την πολιτική του δράση (όταν ανέλαβε την προεδρία του δεξιού ινδουιστικού κόμματος Χίντου Μαχάσαμπα από το 1937 έως το 1943) φαίνεται πως επιδίωξε τη συνεργασία με τους Βρετανούς. Κατά τη διάρκεια παραμονής του στη φυλακή έγραψε το περίφημο βιβλίο του Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της Χιντούτβα (EssentialsofHindtutva) που εκδόθηκε το 1923 με ψευδώνυμο και το 1928 επανεκδόθηκε με νέο τίτλο Χιντούτβα: Ποιος μπορεί να θεωρηθεί ινδουιστής; (Hindutva: WhoisaHindu?).
Καχυποψία και έχθρα έναντι των Μουσουλμάνων
Το βιβλίο αυτό, που θεωρείται η βίβλος του ινδουιστικού εθνικισμού, φαίνεται πως γράφτηκε ως αντίδραση και ως απάντηση στο πανισλαμικό κίνημα Κιλαφάτ (Khilafat) που τον έκανε να πιστεύει ότι οι Μουσουλμάνοι και όχι οι Βρετανοί ήταν οι πραγματικοί εχθροί. Αυτή του η πεποίθηση φαίνεται πως ενδυναμώθηκεέπειτα και από τη συναναστροφή του με ορισμένους υποστηρικτές του Κιλαφάτ που κρατούνταν στη φυλακή των Άνταμαν. To κίνημα Κιλαφάτ οργανώθηκε από τους Ινδούς Μουσουλμάνους με σκοπό την υπεράσπιση του Οθωμανού χαλίφη που υφίστατο τις ταπεινωτικές επιπτώσεις της Συνθήκης των Σεβρών μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Το κίνημα υποστηρίχθηκε και από τον Γκάντι και τελικά αναδιπλώθηκε το 1924 μετά την κατάργηση του χαλιφάτου από τον Κεμάλ Ατατούρκ.
Ο Σαβαρκαρ θεωρούσε ότι οι υποστηρικτές του Κιλαφάτ, όπως και αντίστοιχων πανισλαμικών πολιτικών κινημάτων, δεν γινόταν να υπηρετήσουν την υπόθεση της ανεξαρτησίας της Ινδίας και να μείνουν πιστοί στα πατριωτικά ιδεώδη: αντίθετα, το βλέμμα τους ήταν στραμμένο στην Ιστανμπούλ και τη Μέκκα. Η ενότητα Μουσουλμάνων και Ινδουιστών που πρέσβευε τότε το Ινδικό Κογκρέσο, ιδιαίτερα μετά την ανάληψη της ηγεσίας του από τον Γκάντι στις αρχές του 1920, δεν ήταν αποδεκτή από τον Σάβαρκαρ. Το ίδιο βιβλίο είναι αποτέλεσμα της βαθιάς του ανησυχίας που είχε γεννηθεί από την αντίληψή του ότι οι Ινδουιστές σε αντίθεση με τους Μουσουλμάνους (που ήταν ιδιαίτερα “επιθετικοί” και “οργανωμένοι”) ήταν “αδύναμοι” και διασπασμένοι σε αμέτρητες κάστες και σέχτες. Ο στόχος του, τελικά, ήταν η τόνωση του ηθικού, η ενοποίηση και ισχυροποίηση αυτού που αντιλαμβανόταν ως ινδουιστικό έθνος.
Τί είναι η χιντούτβα;
Σύμφωνα με τον Σάβαρκαρ, είναι μια έννοια στην οποία δεν μπορεί να δοθεί ένας ακριβής ορισμός καθώς φέρει μέσα της όλη την ιστορία και τρόπο ζωής αυτού που αντιλαμβάνεται ως ινδουιστικό έθνος: ένα “αρχέγονο, καθολικά περιεκτικό Είναι της Ινδουιστικής Φυλής”. Εμπεριέχει, εντέλει, τα ποιοτικά γνωρίσματα του να είναι κανείς Χίντου (Ινδουιστής , με την ευρύτερη έννοια του όρου, ουσιαστικά πολιτισμική-φυλετική-πολιτική ταυτότητα). Συνεπώς, η χιντούτβα (“ινδουιστικότητα”) είναι κάτι πολύ ευρύτερο από τον ινδουισμό ως θρησκεία, ή μάλλον ο ινδουισμός αποτελεί απλά ένα μέρος της.
Ποιος είναι Χίντου;
Η πρώτη προϋπόθεση για να θεωρείται κανείς Χίντου πληρείται με τη γεωγραφία και την κοινή καταγωγή από τους Άριους. Το να κατοικεί δηλαδή κάποιος στην πατρογονική γη (fatherland- pitribhu) στην περιοχή ανατολικά του Ινδού ποταμού, μεταξύ των Ιμαλαίων και του Ινδικού ωκεανού. Ο Σάβαρκαρ στην αρχή του βιβλίου του κάνει εκτεταμένες ρομαντικές περιγραφές της αρχαίας γης των Αρίων και πιστεύει ότι είναι μια προνομιακή περιοχή της οποίας τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά συνέβαλαν στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης από του Άριους. Ο Σάβαρκαρ θεωρεί ότι το ινδουιστικό έθνος υπάρχει από τότε και έχει συνέχεια, παρότι αποδυναμώθηκε με την μετέπειτα ισλαμική παρουσία στην ινδική υπο-ήπειρο.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι φυλετική, καθώς ο Σάβαρκαρ πιστεύει ότι οι Χίντου έχουν κοινούς δεσμούς αίματος.
Το τρίτο κριτήριο είναι το πολιτισμικό, δηλαδή ο κοινός τρόπος ζωής, η ιστορία, τα έθιμα, τα γράμματα και οι τέχνες, το δίκαιο, οι θρησκευτικές τελετές, οι τελετουργίες και τα προσκυνήματα και πάνω από όλα η κοινή γλώσσα. Ο Σάβαρκαρ προκρίνει τα Σανσκριτικά και τα Χίντι για την κοινή γλώσσα του έθνους.
Έτσι πηγάζει η αγάπη των Χίντου για τη μητέρα πατρίδα (matrbhumi) , η αναγνώριση της σπουδαιότητας και την αρχαιότητας του Βεδικού πολιτισμού και το όραμα για την αναβίωση της ινδουιστικής “Χρυσής Εποχής”. Θεωρεί πως όλα τα παραπάνω κριτήρια πληρούνται από τους Ινδουιστές όλων των διαφορετικών δογμάτων και σεχτών, τους Βουδιστές, τους Τζαινιστές και τους Σιχ. Συμπεριλαμβάνονται επίσης οι μη θρησκευόμενοι (άλλωστε ο ίδιος ο Σάβαρκαρ ήταν άθεος), οι διάφορες φυλές και οι ντάλιτ (“ανέγγιχτοι”).
Προφανώς, οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί που ήρθαν από έξω από την προσδιορισμένη γεωγραφική οντότητα, αν και μπορεί να έχουν γεννηθεί και να κατοικούν για αιώνες στην ινδική υπο-ήπειρο, δεν πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις και θεωρούνται ξένο σώμα. Οι πρόσφατα προσηλυτισμένοι στο Ισλάμ και στο Χριστιανισμό μπορούν να επικαλεστούν ότι καλύπτουν τα δύο πρώτα κριτήρια και μπορεί να έχουν και κάποια στοιχεία της τρίτης κατηγορίας (όπως, π.χ. κοινή ιστορία, γλώσσα, ήθη και έθιμα). Παρόλα αυτά όμως, σύμφωνα με τον Σάβαρκαρ, δεν μπορούν να θεωρηθούν πραγματικοί Χίντου διότι η δική τους ιερή γη βρίσκεται στη Μέκκα και στην Παλαιστίνη αντίστοιχα, και ανά πάσα στιγμή συνιστούν εν δυνάμει απειλή για τον ινδουιστικό πολιτισμό. Συνεπώς, ο Σάβαρκαρ θεωρεί ότι οι πραγματικοί Χίντου είναι αυτοί που έχουν την Ινδία όχι μόνο ως πατρογονική (pitribhu) αλλά και ως ιερή γη (punyabhu). Με αυτή την αποφασιστική διάκριση έβαλε τα θεμέλια για τον αντι-μουσουλμανικό πολιτισμικό εθνικισμό του.
Οι ιδέες του στο σήμερα
Το όραμα του Σάβαρκαρ για τη δημιουργία ενός ομοιογενούς ινδουιστικού έθνους-κράτους, ενώ αρχικά βρισκόταν στο περιθώριο, λόγω της κυριαρχίας του Ινδικού Κογκρέσου στην πολιτική ζωή της Ινδίας, επανήλθε στο προσκήνιο τουλάχιστον από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 που σημαδεύτηκε από την αναζωπύρωση του ινδουιστικού εξτρεμισμού και εθνικισμού. Αρχίζει μάλιστα να παίρνει σάρκα και οστά ειδικά μετά την πανηγυρική επανεκλογή του δεξιού ινδουιστικού πολιτικού κόμματος Bharatiya Janata (BJP) το 2019. Ο Σάβαρκαρ είχε και επίσημα αναγνωριστεί από το BJP ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το 2002 ο τότε υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης με κορμό το BJP, Λαλ Κρίσνα Αντβάνι, άλλαξε το όνομα του αεροδρομίου του Πορτ Μπλερ (πρωτεύουσας των νησιών Άνταμαν) σε Veer Savarkar (“Veer” προσωνύμιο που αποδίδεται στον Σάβαρκαρ και σημαίνει γενναίος) προς τιμήν του. Μάλιστα, την αμέσως προηγούμενη χρονιά είχε κυκλοφορήσει η ταινία “Veer Savarkar”, η οποία ηρωοποιεί τον Σάβαρκαρ. Τέλος, ο ηγέτης του BJP και νυν πρωθυπουργός της χώρας Ναρέντρα Μόντι έχει πολλές φορές αποτίσει φόρο τιμής στον “ένδοξο πατριώτη”, γεγονός που υποδηλώνει και τις σημαντικές ιδεολογικές τους συνάφειες.
Ηλεκτρονικές πηγές
https://frontline.thehindu.com/cover-story/article27315369.ece
Βιβλιογραφικέςπηγές
Corbridge, S. and Harriss, J., 2006. Reinventing India. Cambridge: Polity Press.
Hansen, T., 2001. The Saffron Wave. Princeton: Princeton University Press.
Jaffrelot, C., 2007. Hindu Nationalism: A Reader. Princeton University Press.
Savarkar, V. 1923. Essentials of Hindutva
Young, R. 2003 Μετααποικιακή θεωρία: Πατάκη
