Τον γύρο του διαδικτύου κάνουν από την Παρασκευή 30 Οκτωβρίου φωτογραφίες που δείχνουν εκτεταμένα τμήματα του Βράχου της Ακρόπολης να έχουν τσιμενταριστεί.
Οι αντιδράσεις των χρηστών των διαδικτύου καθώς οι ώρες περνούν παίρνουν διαστάσεις, ενώ viral γίνονται εκφράσεις όπως “η τσιΜενδώνη τσιμενδώνει την Ακρόπολη” ή και λογοπαίγνια όπως “τσιμεντώνουν την Ακρόπολη για να μη καεί το πούσι της”, που παραπέμπουν σε άλλες πρόσφατες περιπέτειες σε εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της επικράτειας.
Μια προβληματική επίσημη ανακοίνωση
Η κατάσταση δεν φαίνεται να αντιστρέφεται (κάθε άλλο) ούτε με την εσπευσμένη ανακοίνωση που εξέδωσε για το θέμα το Γραφείο Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού. Με την ανακοίνωσή του, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ΥΠΠΟΑ) έριξε και άλλο λάδι στη φωτιά, με την ειρωνική αποστροφή πως “εκφράζει τη χαρά του που ευαίσθητοι πολίτες ανησύχησαν για τις διαδρομές, που επιστρώνονται στον Βράχο της Ακρόπολης”, αλλά και τη “λύπη του γιατί οι ίδιοι ευαίσθητοι πολίτες που διαμαρτύρονται, θα πρέπει μην έχουν επισκεφθεί τον Ιερό Βράχο τουλάχιστον επί μία εικοσαετία, που αυτές οι διαδρομές υφίστανται στρωμένες με τσιμέντο”.
Το υπουργείο Πολιτισμού κάνει λάθος. Όχι μόνο διότι εκλαμβάνει τους χιλιάδες πολίτες που αντιδρούν στην σοκαριστική εικόνα της τσιμενταρισμένης Ακρόπολης ως πολιτικούς αντιπάλους που πρέπει, με αυταρχικό και αφ’ υψηλού ύφος, να τους λοιδωρήσει, να τους απαξιώσει δημόσια ή να τους κατακεραυνώσει ως άσχετους με το θέμα που δεν δικαιούνται να έχουν άποψη, αλλά και διότι ανάμεσα στους πολλούς διαμαρτυρόμενους συγκαταλέγονται και συχνοί επισκέπτες και λάτρεις του χώρου, όπως, άλλωστε, και εξ επαγγέλματος ή επιστημονικής γνώσης ασχολούμενοι και ειδικοί (αρχαιολόγοι, μηχανικοί, αρχαιολόγοι κ.ο.κ.).
Επί της ουσίας του ζητήματος, η ανακοίνωση του υπουργείου, επιχειρεί, όπως το συνηθίζει άλλωστε σε κάθε “δύσκολο” θέμα, να αποφύγει κάθε πολιτική ευθύνη, μεταφέροντας αλλού τις τυχόν ευθύνες και κάνοντας λόγο απλώς για βελτίωση των υφιστάμενων διαδρομών “με υλικό, το οποίο έχουν εγκρίνει η Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, υπό την προεδρία του ακαδημαϊκού Μανώλη Κορρέ και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο”.
Για το… εξανεμισθέν πλέον κύρος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) δεν χρειάζεται παρά να θυμίσουμε τις πρόσφατες υποθέσεις με τις ανεμογεννήτριες στην Κοιλάδα των Μουσών ή τις μεθοδεύσεις για την υπόθεση των βυζαντινών αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου, στις οποίες, φευ, εμπλέκεται και το όνομα του Μανώλη Κορρέ, όπως και του αδελφού του που ανέλαβε εργολαβικά την απόσπαση των αρχαιοτήτων.
Όμως, η ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ προχωρά κι ένα βήμα παραπέρα. Επιχειρεί να απαξιώσει τους διαφωνούντες με μια φράση που συμπυκνώνει πατριδοκαπηλία και εμπόριο ευαισθησίας: “Ας μην είναι αυτό το προσκύνημα [στον Ιερό Βράχο] προνόμιο όσων δεν αντιμετωπίζουν κανέναν πρόβλημα στην ανάβαση. ΑμεΑ, ηλικιωμένοι, άνθρωποι με ποικίλα προβλήματα έχουν δικαίωμα να δουν και να θαυμάσουν από κοντά τα μνημεία της Ακρόπολης, της ημετέρας παιδείας μετέχοντες”. Με άλλα λόγια: όσοι αντιδρούν στο στρώσιμο του βράχου της Ακρόπολης με τσιμέντο θέλουν να αποκλείσουν “την άνοδο των επισκεπτών, που δυσκολεύονται για ποικίλους λόγους, στο μνημείο”, να τους εμποδίσουν να μετάσχουν της… ημετέρας παιδείας!
Η καλύτερη απάντηση σε αυτού του τύπου τις αιτιάσεις ήρθε άμεσα από την Γενική Γραμματέα της Εθνικής Ομοσπονδίας Κινητικά Αναπήρων (ΕΟΚΑ), Κορίνα Θεοδωρακάκη, που σε ανάρτησή της στον λογαριασμό της στο Facebook σημείωσε, μεταξύ άλλων και τα εξής αποστομωτικά: “Είμαι αντίθετη στην τσιμεντόστρωση όπως τη βλέπω στις φωτό που κυκλοφορούν. Θεωρώ ότι δεν ταιριάζει στο χώρο. Και το ότι προϋπήρχε τσιμέντο, δεν λέει κάτι. Δεν είναι δικαιολογία. Δεν θα πέσουμε στον γκρεμό, επειδή έπεσαν οι προηγούμενοι. Κατά τη γνώμη μου έπρεπε να ξηλωθεί το υπάρχον τσιμέντο και να φτιαχτούν διάδρομοι από άλλο υλικό. […] Τρομάζω τέλος, γιατί έχουμε ζητήσει ως ΕΟΚΑ, τη δημιουργία ενός προσβάσιμου διαδρόμου από ξύλο ή γυαλί, σε όλη τη διαδρομή από την Διονυσίου Αρεοπαγίτου ως την είσοδο για το αναβατόριο, διορθώνω, τον ανελκυστήρα πλαγιάς, που θα ήταν έτοιμος τον Ιούλιο κι ακόμα ετοιμάζεται. Και τρομάζω γιατί αν κάνουν κι εκεί τσιμεντένιο διάδρομο, θα μας μισήσετε όλοι εμάς τους ΑμεΑ και με το δίκιο σας”.
Η αλήθεια κρύβεται στις λεπτομέρειες
Επιχειρώντας να απαντήσουμε στα ερωτήματα που έχουν προκύψει για το τι πραγματικά συμβαίνει με την τσιμεντόστρωση στην Ακρόπολη, χρειάζεται καταρχήν να αποκαταστήσουμε κάποιες ανακρίβειες που αναπαράγεται από πολλούς, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων εγγράφων και ανακοινώσεων του υπουργείου Πολιτισμού.
1. Οι διαδρομές που υπήρχαν (αλλά και αυτές που διαμορφώνονται τώρα) στον Βράχο της Ακρόπολης είναι για την εξυπηρέτηση όλων των επισκεπτών και όχι ειδικά των αναπήρων. Ποτέ δεν σχεδιάστηκαν και δεν κατασκευάστηκαν διαδρομές ειδικά για την κίνηση των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ). Οι τσιμεντοστρωμένες διαδρομές για τις οποίες κάνει λόγο στην ανακοίνωσή του το ΥΠΠΟΑ, προϋπήρχαν της εγκατάστασης, το 2004, των αναβατορίων πρόσβασης για τα ΑμεΑ. Σύμφωνα δε με μαρτυρίες παλαιότερων εργαζομένων στο Βράχο, οι τσιμεντοστρώσεις αυτές είχαν γίνει για τη διευκόλυνση της κίνησης ειδικού οχήματος με τρέιλερ, που μετέφερε υλικά για τις αναστηλωτικές εργασίες που εκτελούνταν στο Βράχο. Η παραδοχή αυτή περιλαμβάνεται, για πρώτη φορά, στην δήλωση που έκανε η Λίνα Μενδώνη στην Καθημερινή στις 31 Οκτωβρίου, μετά τον θόρυβο που ξέσπασε για την “βαριά” κατασκευή: “Ένα ανθεκτικό υλικό μας είναι απαραίτητο, πρώτον, για να διευκολύνουμε την κίνηση των αμαξιδίων. Δεύτερον, διότι τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη συνεχίζουν να εκτελούνται. Κινούνται στον Ιερό Βράχο μηχανήματα πολλών τόνων για να μεταφέρουν φορτία πολλών τόνων. Επομένως, χρειάζονται ένα στέρεο έδαφος αντοχής για να μην υπάρχουν ατυχήματα”.
2. Οι παλαιές εκείνες διαδρομές, εκ των οποίων αρκετές ήταν ήδη σε κακή κατάσταση το 2004, διευκόλυναν πράγματι, παρά τα προβλήματα τους, και την κίνηση των ΑμεΑ. Το πλάτος τους πάντως, ήταν περί τα 2μ., καταφανώς μικρότερο από αυτές που επιστρώθηκαν τώρα. Η μοναδική επίστρωση που είχε γίνει το 2004 ήταν αυτή στον Βόρειο Περίπατο που οδηγούσε στη βάση του αναβατορίου. Έγινε δε με κουρασάνι (ειδικό κονίαμα – μίγμα λευκού τσιμέντου, κεραμάλευρου κ.ά. ουσιών), που προτιμάται σε αντίστοιχες εφαρμογές και σε αρχαιολογικούς χώρους. Το υλικό με το οποίο έγινε η τωρινή επίστρωση δεν έχει γίνει επισήμως γνωστό. Πάντως, στην πανηγυρική ανακοίνωση της έγκρισης της σχετικής μελέτης τον περασμένο Μάιο γινόταν από το ΥΠΠΟΑ αναφορά σε “επισκευή και επίστρωση υφιστάμενων διαδρομών, από σκυρόδεμα”, “κατασκευή νέων διαδρόμων κίνησης και η επίστρωση τους με αρχιτεκτονικό σκυρόδεμα” και “επιστρώσεις περιοχών με υδατοπερατό σκυρόδεμα ή άλλο μαλακό υλικό”.
Τα σοβαρότερα πάντως, επί της ουσίας του θέματος στοιχεία προκύπτουν από την κριτική ανάγνωση της απόφασης με τίτλο “Έγκριση μελέτης διαμόρφωσης διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για άτομα με δυσκολία στην κίνηση”, βάση της οποίας εκτελούνται, υποτίθεται τουλάχιστον, οι σχετικές εργασίες στον Βράχο.
Η πρώτη παρατήρηση που πρέπει να γίνει είναι πως το έγγραφο αυτό πρωτοκολλήθηκε και αναρτήθηκε στη “Διαύγεια” στις 2 Σεπτεμβρίου, ενώ αναφέρεται σε ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που διατυπώθηκε στις 19 Μαΐου. Οι τρεισήμισι μήνες που μεσολάβησαν από την γνωμοδότηση μέχρι την καθαρογράφηση και την υπογραφή της απόφασης, σε συνάρτηση με τους 12 συνολικά όρους που τίθενται για την έγκριση της, δείχνουν και τον προβληματισμό των συντακτών της για την ποιότητα της, εγκεκριμένης πάντως, μελέτης “διαμόρφωσης των διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για άτομα με δυσκολία στην κίνηση, καθώς και τις αρχές για τη βελτίωση της επισκεψιμότητας των μνημείων”.
Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με το πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μικρότερο των δύο μηνών, που μεσολάβησε από την υπογραφή της απόφασης μέχρι την υλοποίηση των εργασιών επίστρωσης των διαδρομών, που εμφανίζονται στις φωτογραφίες που είδαν το φως της δημοσιότητας. Σε δελτίο τύπου του ΥΠΠΟΑ. μάλιστα. στις 23 Σεπτεμβρίου, σημειωνόταν πως “την επόμενη εβδομάδα ξεκινά η διάστρωση των διαδρομών”, δηλαδή έναν μόλις μήνα μετά την υπογραφή της απόφασης.
Είναι πρακτικώς αδύνατον, μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα να υλοποιήθηκαν οι προβλεπόμενοι όροι και ειδικά οι προβλέψεις για συμπληρωματική έρευνα σε σχέση με τα υλικά επίστρωσης (“Τα εν λόγω υλικά θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής έρευνας και ως προς τη σύσταση, την κοκκομετρία και την απόχρωσής τους και η τελική επιλογή θα γίνει μετά από αξιολόγηση δοκιμαστικών εφαρμογών, επί τόπου” – όρος 5) και για εκπόνηση “σε εύλογο χρόνο, υδραυλικής μελέτης για την οργανωμένη παροχέτευση των ομβρίων από τον Ιερό Βράχο” δεδομένου ότι “οι προς διαμόρφωση επιφάνειες θα είναι μεγάλης έκτασης και μη διαπερατές [και] θα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλες ρύσεις σε συνάρτηση με το υπάρχον ή το προβλεπόμενο σύστημα παροχέτευσης του Ιερού Βράχου” (όρος 11).
Όπως είναι και απολύτως αδύνατο, σε αυτό το περιορισμένο διάστημα, να μπόρεσε να υλοποιηθεί ο 12ος όρος υλοποίησης της που προβλέπει τα εξής: “Οι προδιαγραφές των υλικών διάστρωσης, ο σχεδιασμός κατάλληλων συνθέσεων, η επιλογή τους μετά από αξιολόγηση σχετικών δοκιμαστικών εφαρμογών καθώς και η έκταση του έργου να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης υπό την επιστημονική εποπτεία του Προέδρου της ΕΣΜΑ, με τη συνεργασία των συναρμοδίων Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ (ΥΣΜΑ, ΔΑΑΜ, ΔΣΑΝΜ, ΕΦΑ πόλης Αθηνών). Η μελέτη εφαρμογής της α’ φάσης αυτού να υποβληθεί για έγκριση στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ. Σε αυτήν να συμπεριληφθεί χρονοδιάγραμμα του έργου, λαμβάνονται υπόψη τις προγραμματιζόμενες εργασίες της ΥΣΜΑ και τις ανάγκες επισκεψιμότητας του αρχαιολογικού χώρου”.
Τι έχει συμβεί λοιπόν; Είτε οι προβλεπόμενες από την απόφαση συμπληρωματικές έρευνες, μελέτες, αξιολογήσεις δοκιμών, υποβολές-εγκρίσεις νέων μελετών, συνεργασίες συναρμόδιων υπηρεσιών δεν έγιναν καθόλου (ή έγιναν βιαστικά, μερικώς και πλημμελώς, μέσα σε ενάμιση μόλις μήνα!) είτε έγιναν, όπως και μέρος των παρεμβάσεων στο χώρο, πριν τεθεί σε ισχύ η απόφαση της 2ας Σεπτεμβρίου, επομένως δίχως εξουσιοδοτική απόφαση, νομιμοποιητική βάση και, κυρίως, χωρίς επίβλεψη.
Και στην μία και στην άλλη περίπτωση το υπουργείο Πολιτισμού και οι εμπλεκόμενοι είναι εκτεθειμένοι. Σε κάθε περίπτωση, μετά τον θόρυβο που έχει δημιουργηθεί, θα ήταν χρήσιμο να δοθούν στη δημοσιότητα, επισήμως, το πραγματικό χρονοδιάγραμμα των εργασιών και μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί για την υλοποίηση του έργου, κυρίως δε η προβλεπόμενη από τον όρο 12 “μελέτη εφαρμογής της α’ φάσης” του έργου που θα έπρεπε να έχει υποβληθεί για έγκριση στις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ.
Προσχηματικό το ενδιαφέρον για την πρόσβαση των ΑμεΑ
Η τρίτη παρατήρηση σχετίζεται με την προσχηματική επίκληση της προσβασιμότητας για τα ΑμεΑ, προκειμένου να προχωρήσουν στην πραγματικότητα έργα ευρύτερης διαμόρφωσης του χώρου στον Βράχο της Ακρόπολης, έργα που σχεδιάστηκαν για την “εξυπηρέτηση” του γενικού κοινού, την κίνηση οχημάτων βαρέως τύπου (όπως είδαμε να παραδέχεται τώρα πια η Λίνα Μανδώνη, ενώ παρόμοια αναφορά δεν υπάρχει ούτε στην απόφαση έγκρισης της μελέτης ούτε πουθενά αλλού), αλλά και την υλοποίησης ενός σχεδίου ειδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος του Μανώλη Κορρέ.
Αυτό είχε γίνει αντιληπτό στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ του υπουργείου Πολιτισμού, από την δήλωση της ίδιας της υπουργού Λίνας Μενδώνη τον περασμένο Μάιο, όταν εγκρίθηκε η σχετική μελέτη: “Όταν ολοκληρωθεί το έργο, η εμπειρία της επίσκεψης στον Ιερό Βράχο, όχι μόνο για τα άτομα με δυσκολία στην κίνηση, αλλά για το ευρύ κοινό θα είναι διαφορετική […] θα γίνεται αντιληπτός ο ελεύθερος, κατά την αρχαιότητα, χώρος. Η αρχαία χωρική συγκρότηση της Ακρόπολης δεν είναι εύκολα αντιληπτή στον σημερινό επισκέπτη, ο οποίος εκλαμβάνει το σύνολο, ως μια ανώμαλη και δύσβατη πλατεία με μαρμάρινα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, που περιέργως το κάτω μέρος τους είναι άτεχνο και ευτελές με συχνά έκδηλα συμπτώματα καλπάζουσας φθοράς. […] Προβλέπεται ακόμη η δημιουργία νέων διαδρομών και η επίστρωση των υφιστάμενων, η δημιουργία πλατωμάτων για την καλύτερη θέαση των μνημείων, ενώ θα προστατευτούν τα ίδια τα μνημεία, στα σημεία που φέρουν λαξεύματα και αρχαιολογικά τεκμήρια”.
Η ίδια η απόφαση της 2ας Σεπτεμβρίου θέτει ως πρώτο όρο για την υλοποίηση της μελέτης το εξής: “Η τεκμηρίωση των αρχαιολογικών πληροφοριών επί του σχεδίου της πρότασης να ακολουθεί τα σχέδια των Stevens και Κορρέ”. Αυτός είναι και ο πρώτος πραγματικός στόχος των εργασιών, δηλαδή η εκ νέου διαμόρφωση του χώρου σύμφωνα με τη μελέτη Κορρέ και το “οραμά” του να δει τον Βράχο στο επίπεδο εδάφους που είχε τον 5ο π.Χ. αιώνα, έργο που δεν θα μπορούσε να βρει χρηματοδότηση, αν δεν εντασσόταν σε μια ιδιωτική χορηγία με προκάλυμμα την προσβασιμότητα των ΑμεΑ.
Ο 10ος όρος της απόφασης προδίδει και μιαν άλλη πραγματικότητα: το δίκτυο των νέων διαδρόμων και πλατωμάτων δεν είναι, τελικά, και τόσο… προσβάσιμο, καθώς “δεν εξασφαλίζεται η πρόσβαση των ΑμεΑ, λόγω των έντονων κλίσεων, σε τμήματα του προτεινόμενου δικτύου διαδρομών”!
Συνοψίζοντας
Τα έργα διαμόρφωσης στον Βράχο της Ακρόπολης εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς από αυτούς που επικαλείται η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, που είναι και υπόλογη για την εικόνα την οποία εμφανίζει σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος και προκαλεί τις εύλογες αντιδράσεις των πολιτών.
Είναι η ίδια που επέβαλε την υλοποίηση ενός προσχηματικού έργου, με ιδιωτική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση και επέτρεψε στο τελευταίο να επιβάλει, με τη σειρά του, τους μελετητές και τους εργολάβους της αρεσκείας του, όπως ακριβώς και στην περίπτωση του φωτισμού του Βράχου, αλλά και του “ανελκυστήρα πλαγιάς”, δίχως τους περιορισμούς και τις προϋποθέσεις που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις τόσο για τα δημόσια έργα όσο και για τις επεμβάσεις σε μνημεία.
Είναι η ίδια που επέβαλε αυθαίρετα και ασφυκτικά χρονικά όρια υλοποίησης ενός έργου που, όπως αποκαλύπτεται σήμερα, ούτε ήταν ώριμο μελετητικά ούτε ήταν αναγκαίο στην έκταση που έλαβε.
Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού έχει την πλήρη πολιτική ευθύνη για μια εξέλιξη που βλάπτει, εντός και εκτός της χώρας, την εικόνα του πλέον προβεβλημένου μνημείου της κλασικής αρχαιότητας. Ενός μνημείου που περιλαμβάνεται στη λίστα των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco, η οποία ουδέποτε ενημερώθηκε, όπως προβλέπουν ρητά οι συμβατικές υποχρεώσεις της χώρας, για τις εργασίες που αλλοιώνουν την εικόνα του.
