«Ζούμε μία από τις χειρότερες θεσμικές κρίσεις στην ιστορία της εκκλησίας. Ζούμε ένα σχίσμα το οποίο προκάλεσε η ενέργεια του Μακαριοτάτου, μια πράξη πονηρή, ύποπτη και καταστροφική. Πονηρή διότι γνωρίζει ο Μακαριότατος ότι δεν μπορούμε να παραβρεθούμε πλέον σε σύνοδο η οποία θα νομιμοποιήσει την απόφαση αυτή, αν πρώτα δεν ανακαλέσει. […] Ύποπτη, επειδή δύο φορές τέθηκε θέμα και αποσύρθηκε η πρόταση της αναγνώρισης και μπήκε κάτω η θέση της ουδετερότητας. […] Καταστροφική, γιατί η απόφαση προκαλεί σχίσμα, εφόσον ακυρώνει τον πανάρχαιο θεσμό της συνοδικότητας. Δεν μπορεί η Σύνοδος να συνέρχεται υπό καθεστώς εκβιασμού, μιας ήδη πραγματωθείσας και επιβληθείσας εκκλησιαστικής παράνομης πράξης». Μητροπολίτης Ταμασού Ησαΐας, ΡΙΚ, 29/10/2020
Κάτω από τις γραμμές της δήλωσης του μητροπολίτη Ταμασού Ησαΐα, διαφαίνεται το μεγάλο, το τεράστιο ζήτημα που προκύπτει για την Ορθοδοξία, με το πραξικόπημα του Αρχιεπισκόπου Κύπρου, Χρυσοστόμου – και όχι μόνον αυτό-, ο οποίος αποφάσισε, όπως γράφαμε μόλις προ εβδομάδος, να προχωρήσει στη ντε φάκτο αναγνώριση του Ουκρανικού αυτοκεφάλου, του σχισματικού και περιτριγυρισμένου από νεοναζί Επιφανίου, εξωθώντας ουσιαστικά την ίδια την Εκκλησία της Κύπρου στο σχίσμα.
Και δεν είναι ο μόνος. Ελέω ΗΠΑ, μας έχει προκύψει μια «τζογαδόρικη» λογική ορισμένων προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, οι οποίοι κάνουν αυτοί το αυθαίρετο βήμα, χωρίς διάλογο, εκτός συνοδικών διαδικασιών, τζογάροντας το μέλλον της Εκκλησίας τους: αν, δηλαδή, θα προκληθεί στην υπόλοιπη Σύνοδο σχίσμα ή αν θα παραμείνει ενωμένη. Όπως είπε ο Ταμασού Ησαΐας σε άλλη συνέντευξή του, στις 30 Οκτωβρίου, ουσιαστικά παρακολουθούμε την προσπάθεια το κυρίως πρόβλημα, που είναι η ακύρωση του συνοδικού πολιτεύματος της Εκκλησίας να καλυφθεί πίσω από έναν νέο πολιτισμικό μακαρθισμό που θα δαιμονοποιεί τον ρωσικό πολιτισμό και θα θέτει ψευτο-διλήμματα αν κάποιος είναι «φιλορώσος» ή «φιλοαμερικάνος» αντί να πρυτανεύει αυτό που θα όφειλε να πρυτανεύει, μαζί με το Εκκλησιαστικό ήθος: η διάσωση της θεσμικής εγκυρότητας της Εκκλησίας.
Αυτό που συμβαίνει, το πραξικόπημα του Κύπρου Χρυσοστόμου και όσα αυτό προκαλεί, το πιθανό ήπιο σχίσμα στην Κύπρο, η κατ’ ουσίαν ακύρωση του συνοδικού συστήματος της Εκκλησίας για χάρη γεωπολιτικών παιγνιδιών και πολιτικών σκοπιμοτήτων, δεν ξεκινούν, όμως, σήμερα. Ακριβώς για αυτό και η απειλή είναι πολύ σημαντική για να αγνοηθεί. Ειδικά καθώς, και πάλι, από το κεφάλι βρωμάει το ψάρι. Αν ήταν μόνο ο Κύπρου που θα είχε περιφρονήσει τη Σύνοδο, που έλαβε μόνος του αποφάσεις με τη λογική του τετελεσμένου, τα πράγματα δεν θα ήταν τόσο ανησυχητικά. Τα «ήπια» ή λιγότερο ήπια σχίσματα, όμως, είναι προ των πυλών, ή και έχουν βάλει πόδι μέσα από την πύλη, ακριβώς γιατί ο Κύπρου δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση. Ο Χρυσόστομος ακολούθησε τη λογική και άλλων προκαθημένων που δημιουργούν μονομερώς τετελεσμένα στο Ουκρανικό, αψηφώντας τις Συνόδους τους.
Πρώτος και καλύτερος ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος, είχε φροντίσει να τεθεί εκτός της Πανορθοδόξου Συνόδου, που έγινε στην Κρήτη το 2016, το ζήτημα του τρόπου χορήγησης Αυτοκεφαλίας, και στη συνέχεια έλαβε αποφάσεις μονομερώς για το σημαντικότερο ζήτημα της Ορθοδοξίας, χωρίς να έχει υπάρξει ευρύτερη συνοδική απόφαση ούτε για το συγκεκριμένο -κρισιμότατο, όπως αποδεικνύεται, θέμα- ούτε για το πώς χορηγείται γενικά η Αυτοκεφαλία. Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος επίσης μνημόνευσε τον Επιφάνιο μονομερώς, και το παράδειγμά του ακολούθησε ο Χρυσόστομος Κύπρου. Και εδώ αξίζει να θυμίσουμε ότι ο Αλεξανδρείας είχε επισκεφθεί πρόσφατα την Κύπρο σε μια συνάντηση που συνδέθηκε με το Ουκρανικό ζήτημα, και έκανε και σχετικές δηλώσεις.
Και αυτά, με τις συνοδικές διαδικασίες στη γωνία. Από όλους τους. Και πάλι η Κύπρος αποτελεί το τελευταίο, πολύ διδακτικό παράδειγμα: πριν ο Κύπρου Χρυσοστόμου μνημονεύσει, στις 24 Οκτωβρίου, τον Επιφάνιο (Dumenko) ως Μητροπολίτη Κιέβου, είχε συνεδριάσει η Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου, την 9η Οκτωβρίου, και είχε αποφασίσει ρητά τη στάση της ουδετερότητας, είχε αποφασίσει να μη γίνει αναγνώριση της Εκκλησίας της Ουκρανίας υπό τον Επιφάνιο, είχε αποφασίσει να συζητηθεί ξανά το θέμα σε άλλη Συνεδρία της Συνόδου, ώστε να ακουστούν οι θέσεις όλων των μελών της και να ληφθεί συνοδική απόφαση, είχε αποφασίσει όσα ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος έγραψε στα παλαιότερα των υποδημάτων του, προχωρώντας στην αυθαίρετη και μονομερή μνημόνευση του Επιφανίου, σαν η Σύνοδος να μην είχε γίνει ποτέ.
Είναι ξεκάθαρη η αντισυνοδική αυθαιρεσία του Κύπρου, που στηρίζεται και προσφέρει έρεισμα στην πραξικοπηματική ή αντικανονική στάση και των προηγούμενων Προκαθημένων, που εκμεταλλεύονται σε ακραίο βαθμό – ή και πέραν των άκρων-, συγκεκριμένα τους προνόμια, για να προκαλέσουν ντε φάκτο τετελεσμένο. Γιατί, ναι μεν τους δίνει κάποια προνόμια το συνοδικό σύστημα, αλλά είναι άλλο το δικαίωμα να μπορείς να συγκαλέσεις ή να αποφασίσεις να μη συγκαλέσεις μια έκτακτη Σύνοδο, κι άλλο να αποφασίζεις να την υποκαταστήσεις.
Στο μυαλό του Κύπρου Χρυσόστομου
Σήμερα, ήδη, έχει ζητηθεί από επισκόπους της Κύπρου έκτακτη σύγκληση της Συνόδου για να υπάρξει συνοδική απόφαση. Όμως η σύγκλιση πρέπει να γίνει από τον Χρυσόστομο. Ο οποίος, μπορεί να …ξεχαστεί και να μην τη συγκαλέσει, αφού με δεδομένη την πραξικοπηματική στάση του, το λογικό είναι να ελπίσει η αυθαιρεσία του να θεωρηθεί, να γίνει αποδεκτή ως η στάση της Εκκλησίας της Κύπρου στο ζήτημα του Ουκρανικού αυτοκεφάλου. Και όταν θα γίνει ούτως ή άλλως, ενδεχομένως μετά από μήνες, η όποια τακτική σύγκληση Συνόδου, θα έχουν ήδη παγιωθεί οι εντυπώσεις ή και θα έχουν λειτουργήσει οι πιέσεις από εξωτερικούς γεωπολιτικούς παράγοντες – και ξέρουμε όλοι για ποιους μιλάμε, εδώ.
Το ζήτημα είναι το εξής: Κατά τη συνεδρία της Συνόδου, ο Αρχιεπίσκοπος ήταν ο απομονωμένος και η Σύνοδος αποφάσισε τη μη αναγνώριση. Στην επόμενη σύνοδο, όταν τυχόν γίνει με καθυστέρηση, ο Αρχιεπίσκοπος θα προσπαθήσει να εμπεδώσει το κλίμα ότι αυτός έχει εκφράσει την Εκκλησία της Κύπρου και ότι όσοι αντιδρούν είναι οι μεμονωμένες φωνές. Και, παράλληλα, θα έχει κερδίσει χρόνο για τους εξωεκκλησιαστικούς παράγοντες, να δράσουν όπως ξέρουν, κι έχουν αποδείξει ότι ξέρουν να δρουν. Στρατηγικές, αντεκκλησιαστικές, αντισυνοδικές επιλογές, που καμμίαν Ορθοδοξία και καμμίαν Εκκλησία δεν οφελούν, και που βαθαίνουν την κρίση μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Η επιστολή που έχει στείλει ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο στις 20/10, δηλαδή μόλις τέσσερις μέρες πριν από τη μνημόνευση είναι χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον ρόλο του. Είχε τηρήσει στο παρελθόν «ουδετερότητα», γράφει. Η ουδετερότητα, όμως, αυτή εμφανίζεται ως μια στρατηγική επιλογή προκειμένου να μπορέσει να αναλάβει «συμφιλιωτικό» διαμεσολαβητικό ρόλο, δηλαδή να έχει μια σειρά συναντήσεων με άλλους προκαθημένους για να τους πείσει να στοιχηθούν με τις απόψεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Όταν είδε ότι οι προσπάθειες δεν τελεσφόρησαν αποφάσισε, σημειώνει, να μνημονεύσει τον Επιφάνιο. Όσο για την ουδετερότητα που είχε αποφασίσει η Σύνοδος της Κύπρου την ερμηνεύει ως ευθυγραμμιζόμενη με τη δική του στάση τακτικής ουδετερότητας, κάτι, όμως, που διαψεύδεται από όσα αναφέρουν στην κοινή επιστολή τους, με την οποία του απάντησαν σε αυστηρότατο τόνο, οι Μητροπολίτες Λεμεσού, Κύκκου, Ταμασού και Αμαθούντος.
Στην επιστολή του Χρυσοστόμου, επίσης, στήνεται εντέχνως μέτωπο κατά του Πατριαρχείου Αντιοχείας και του Πατριαρχείου Σερβίας.
Ως προς το Πατριαρχείο Αντιοχείας γίνεται ιστορική αναδρομή ότι η Εκκλησία της Κύπρου αναγνωρίστηκε ως αυτοκέφαλη στη Βυζαντινή περίοδο κατά την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο του 431 μ.Χ. για να αποφευχθούν οι ενοχλήσεις από το Πατριαρχείο Αντιοχείας που παρουσιάζεται έντεχνα ως ο προαιώνιος αντίπαλος: έτσι, προφανώς, στηρίζεται η παραταξιακή σχισματική λογική.
Ως προς το Πατριαρχείο Σερβίας αναφέρεται ότι χειροτόνησε επισκόπους στην Ευρώπη και την Αυστραλία αμέσως μετά τη Σύνοδο της Κρήτης του 2016, μη σεβόμενο τη λογική της Συνόδου για την Ορθοδοξία στη «Διασπορά», οπότε δεν δικαιούται να εγκαλεί το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως που αναγνώρισε τον Επιφάνιο χωρίς προηγούμενη συζήτηση στην Πανορθόδοξη Σύνοδο.
Κοινώς, ο ίδιος ο Κύπρου παραδέχεται εμμέσως ότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως όντως περιφρόνησε τη δυνατότητα που δόθηκε με την Πανορθόδοξη Σύνοδο του 2016 να διαβουλευτεί για την Ουκρανία, σε μια λογική κουτσομπολιού της γειτονιάς, «ε, κι αυτοί δεν είναι τίποτε καλύτεροι».
Και (εδώ στεκόμαστε με πάρα πολύ προσοχή και θα επανέλθουμε) λέει, επίσης, ότι θεωρεί ότι η Διασπορά όλων των εθνών σε χώρες της Αμερικής, της Δυτικής Ευρώπης και της Αυστραλίας θα πρέπει να εκχωρηθεί απαξάπασα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Λογική παρωχημένη, δεδομένης της κρίσης που σοβεί στην Ορθοδοξία, και ιδιαίτερα επικίνδυνη για το μέλλον των διεκκλησιαστικών σχέσεων. Ειδικά με τον αμερικάνικο παράγοντα να κυβερνά το Φανάρι.
