Είναι γνωστό και το γεγονός και οι διπλωματικές αντιδράσεις που προκάλεσε: Στην τελευταία του επίσκεψη στην Τουρκία ως υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο Μάικ Πομπέο επέλεξε να συναντηθεί με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και τον Νούντσιο του Πάπα, αρχιεπίσκοπο Πολ Ράσελ και να συζητήσει “περί θρησκευτικής ελευθερίας”, αποφεύγοντας να συναντηθεί με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ή οποιονδήποτε άλλο Τούρκο αξιωματούχο.

Η συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη πραγματοποιήθηκε την Τρίτη (17/11), στο πλαίσιο της 10ήμερης περιοδείας του Πομπέο στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Ο επικεφαλής του Στέητ Ντηπάρτμεντ ξεναγήθηκε στο Φανάρι, φωτογραφήθηκε με τον Βαρθολομαίο και δεν παρέλειψε να εκδηλώσει τον σεβασμό του για τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τον ενθουσιασμό του για τη συνολική εμπειρία της επίσκεψης στο Twitter.

Η επίμονη άρνηση κάθε συνάντησης με εκπροσώπους της τουρκικής κυβέρνησης εξόργισε την Άγκυρα, η οποία με μια σειρά ανακοινώσεων προέτρεψε την Ουάσιγκτον να “κοιταχτεί στον καθρέφτη”, να εστιάσει στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός των συνόρων των ΗΠΑ και αναζητήσει τρόπους αντιμετώπισης του ρατσισμού, της Ισλαμοφοβίας και των εγκλημάτων μίσους που γνωρίζουν “πρωτοφανή” έξαρση στη χώρα.

Ο Πομπέο, πάντως, αγνόησε επιδεικτικά τις αντιδράσεις των Τούρκων και σε μια από τις αναρτήσεις του στο Twitter σημείωσε ότι συναντήθηκε “με τον ηγέτη του Ορδόδοξου κόσμου και σύμμαχο – κλειδί στην προσπάθεια υπεράσπισης των θρησκευτικών ελευθεριών σε ολόκληρο τον πλανήτη”.

Η συγκυρία της επίσκεψης Πομπέο στο Φανάρι δεν είναι τυχαία. Ο “φίλος” του Ερντογάν, Ντόναλντ Τραμπ σε δύο μήνες θα αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο και τα ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας θα πρέπει να αντιμετωπιστούν χωρίς περιστροφές. Πρώτο και σημαντικότερο, το ζήτημα της αγοράς των ρωσικών S-400 από την Άγκυρα, που έχει ήδη οδηγήσει τις ΗΠΑ στον αποκλεισμό της Τουρκία από το πρόγραμμα των αεροσκαφών F-35 και στην απειλή επιβολής σοβαρών επιπλέον κυρώσεων.

Επισήμως, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ υποστήριξε ότι ο Μάικ Πομπέο δεν συναντήθηκε με κανέναν Τούρκο αξιωματούχο γιατί κανένας Τούρκος αξιωματούχος δεν προλάβαινε να μεταβεί από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη εκείνη τη μέρα. Οι Αμερικανοί υπενθύμισαν επίσης ότι τον Δεκέμβρη ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ θα συναντήσει τον Τούρκο ομόλογό του στη διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ.

Τα τουρκικά media, πάντως, έριξαν την αποκλειστική ευθύνη στον Πομπέο και το ίδιο έπραξαν και τα 25 περίπου μέλη της, εθνικιστικής, Ένωσης Τουρκικής Νεολαίας που διαδήλωσαν έξω από το Πατριαρχείο φωνάζοντας “κάτω ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός” και ζητώντας από τον “γιάνκι” να πάει σπίτι του.

Πέρα από το όποιο μήνυμα προς την Τουρκία, ωστόσο, και μόνη η επίσκεψη του Μάικ Πομπέο στο Φανάρι και ο χαιρετισμός του Οικουμενικού Πατριάρχη ως “ηγέτη 300 εκατομμυρίων ορθοδόξων” – προφανώς συναριθμώντας τους Ρώσους Ορθοδόξους – αποτελεί σαφώς μήνυμα προς τη Μόσχα. Ο δε χαρακτηρισμός του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ως “συμμάχου – κλειδί” των ΗΠΑ “στον αγώνα για θρησκευτική ειρήνη” λέει περισσότερα από όσα ίσως θα ήθελε ο ίδιος ο Βαρθολομαίος. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, η αντικανονική αναγνώριση του ουκρανικού αυτοκεφάλου και του, συνδεόμενου με νεοναζί, Επιφάνιου εκεί, έγινε κατ’ απαίτηση των ΗΠΑ.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Πομπέο χαρακτήρισε ηγέτη των 300 εκ. ορθοδόξων το Βαρθολομαίο και κατά την στάση που πραγματοποίησε στο Παρίσι.

Η στάση στο Παρίσι

Πριν από την Κωνσταντινούπολη, ο Μάικ Πομπέο είχε επισκεφθεί το Παρίσι, όπου συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, Εμανουέλ Μακρόν, ενώ στη συνέχεια της περιοδείας του προβλέπεται και μια επίσκεψη στο Ισραήλ και -κυρίως- στα κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Όχθης, στα οποία ελάχιστες φορές έχουν βρεθεί Αμερικανοί αξιωματούχοι.

Στο Παρίσι, ο Πομπέο συζήτησε τα θέματα που απέφυγε να θίξει στην Τουρκία. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά στην εφημερίδα ‘Le Figaro’, “Ο πρόεδρος Μακρόν κι εγώ αφιερώσαμε αρκετό χρόνο στη συζήτηση για τις πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας και συμφωνήσαμε ότι είναι πολύ επιθετικές”.

Ο Μακρόν έχει βρεθεί απέναντι στον Ερντογάν σε διάφορα μέτωπα και είναι δηλωμένος πολέμιος της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.

Ο Πομπέο σχολίασε επίσης την “στήριξη” που προσφέρει η Άγκυρα στο Αζερμπαϊτζάν, την αποστολή μισθοφόρων από τη Συρία στην περιοχή, τις ενέργειες της Τουρκίας στη Λιβύη “όπου επίσης ότι έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις από τρίτες χώρες” και στην Ανατολική Μεσόγειο.

“Θα μπορούσα να συνεχίσω αυτήν την απαρίθμηση για πολύ ακόμα”, δήλωσε χαρακτηριστικά ο Μάικ Πομπέο, σημειώνοντας ότι “η Ευρώπη και οι Ηνωμένες πολιτείες πρέπει να συνεργαστούν προκειμένου να πειστεί ο Ερντογάν ότι τέτοιου είδους ενέργειες δεν είναι προς το συμφέρον του λαού του”.

Στη συνέντευξή του στη Le Figaro o επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας δεν σχολίασε το ζήτημα των S-400, αλλά πριν από έναν περίπου μήνα είχε δηλώσει ξεκάθαρα ότι “Αυτήν τη στιγμή οι κυρώσεις είναι στο τραπέζι. Αποτελούν μια ρεαλιστική πιθανότητα”.

Από το Στέιτ Ντηπάρτμεντ στη Γερουσία μέσω… Φαναρίου

Εν μέρει, εξηγούν Αμερικανοί αναλυτές, στόχος αυτής της περιοδείας του Πομπέο είναι να δημιουργήσει εντυπώσεις στο εσωτερικό ακροατήριο των ΗΠΑ, προετοιμάζοντας το έδαφος για τη συνέχεια της πολιτικής του καριέρας, μετά την παράδοση της εξουσίας στο Τζο Μπάιντεν.

“Προετοιμάζει τη μετάβασή του από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στη Γερουσία”, εκτιμά ο Σόνερ Κάγκαμπταϊ, διευθυντής του Προγράμματος Τουρκικών Ερευνών στο Ινστιτούτο για την Εγγύς Ανατολή της Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με τη δική του ανάγνωση, ο Πομπέο αγνόησε το διπλωματικό πρωτόκολλο και τους Τούρκους αξιωματούχους γιατί αυτές οι συναντήσεις δεν θα προσέφεραν τίποτα στην υποψηφιότητά του για τη Γερουσία (θα κατέβει υποψήφιος στο συντηρητικό Κάνσας). Όπως υπογραμμίζει: “Ήταν δεδομένο ότι δεν θα ταξίδευε ο Τσαβούσογλου στην Κωνσταντινούπολη για να τον συναντήσει. Για την Τουρκική πολιτική κουλτούρα, η μετακίνηση του υπουργού Εξωτερικών από την πρωτεύουσα σε μια άλλη πόλη της χώρας για να συναντήσει έναν ομόλογό του είναι κάτι απαράδεκτο”.

Ο Οζγκούρ Ουνλουχισαρτσικλί, διευθυντής του Γερμανικού Ταμείου Μάρσαλ στην Άγκυρα, συμφωνεί ότι ο κανονικά ο Πομπέο θα έπρεπε να προγραμματίσει και μία στάση στην Άγκυρα, αλλά ξεκάθαρα επέλεξε να μην το κάνει.

“Είναι Ρεπουμπλικανός και απευθύνεται σε πυρήνες ψηφοφόρων για τους οποίους η χριστιανική πίστη είναι σημαντική. Μια συνάντηση με τον Πατριάρχη και ταυτόχρονως μια απόρριψη της Άγκυρας του χαρίζει πόντους στο εσωτερικό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η κίνηση αντικατοπτρίζει τις πολιτικές του φιλοδοξίες”.

Η Μερβέ Ταχίρογλου, συντονίστρια του τουρκικού τμήματος του Προγράμματος για τη Δημοκρατία στη Μέση Ανατολή επέκρινε το τάιμινγκ της επίσκεψης Πομπέο: “Αν η κυβέρνηση Τραμπ ήθελε να στείλει ένα μήνυμα στην Τουρκία για την επιθετική εξωτερική της πολιτική ή για τις θρησκευτικές ελευθερίες στο εσωτερικό της, άργησε πολύ να ενεργήσει. Η κοινή γνώμη έχει ήδη καταγράψει τους εναγκαλισμούς του Τραμπ με τον Ερντογάν, ενώ ο χρόνος που απομένει σ’ αυτήν την κυβέρνηση για ουσιαστικές πράξεις είναι ελάχιστος και ανεπαρκής”.

Νωρίτερα μέσα στο 2020, η Επιτροπή των ΗΠΑ για την Παγκόσμια Θρησκευτική Ελευθερία (USCIRF) είχε καταδικάσει την “υπερβολική” ανάμειξη της τουρκικής κυβέρνησης στις εσωτερικές υποθέσεις των θρησκευτικών κοινοτήτων της χώρας. Στην ετήσια αναφορά της, η USCIRF υπογράμμιζε την επιβολή νέων περιορισμών στην “ήδη καθυστερημένη” διαδικασία επιλογής του Πατριάρχη της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας και την παρεμπόδιση διεξαγωγής εκλογών για την ανάδειξη διοικητικών συμβουλίων σε όλα σχεδόν τα μη μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα.

Ειδική μνεία γινόταν στην αναφορά της USCIRF και στην πολιτική της Τουρκίας, απέναντι στους Αλεβίτες, τη μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της χώρας. Οι τόποι λατρείας των Αλεβιτών δεν έχουν αναγνωριστεί επισήμως ως θρησκευτικά τεμένη από το τουρκικό κράτος, ενώ τα παιδιά σχολικής ηλικίας υποχρεούνται να παρακολουθούν μαθήματα ισλαμικής κατήχησης, παρά τις επανειλημμένες καταδικαστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Η επίσημη απάντηση του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών στην USCIRF τον περασμένο Ιούνιο ήταν ότι η έκθεση της Επιτροπής ήταν γραμμένη “σε γλώσσα που απέχει από την αντικειμενική αποτύπωση της κατάστασης” και ότι “η Τουρκία συνεχίζει να υποστηρίζει να προστατεύει και να καλλιεργεί τις θρησκευτικές και λατρευτικές ελευθερίες για όλους τους πολίτες της”.

Με πληροφορίες από APnews.com, Arabnews.com, Al-Monitor.com.