Τα εκτροφεία βιζόν, και ιδιαίτερα τα πιο μεγάλα, παρουσιάζονται πλέον ως υγειονομικά καζάνια όπου επωάζονται μικρόβια. Με εξαίρεση την Ολλανδία και εν μέρει τη Δανία, οι κτηνιατρικές και υγειονομικές αρχές των ευρωπαϊκών χωρών εθελοτυφλούν και επιλέγουν να αποσιωπήσουν τον κίνδυνο, προκειμένου να μην επηρεαστεί η βιομηχανία γούνας, που μπορεί φαινομενικά να παρακμάζει, ωστόσο, αποφέρει αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως μέσω των εξαγωγών της.
Δύο εκτροφεία βιζόν – το ένα στην Καπράλμπα της Ιταλίας και το δεύτερο κοντά στο Τερουέλ της Ισπανίας – παρουσιάζονται ως καταλυτικές πηγές των δύο κυμάτων νέου κορονοϊού που έπληξαν την Ευρώπη. Εάν αυτό αποδειχθεί, σε συνάρτηση με την επιστημονική άποψη που ολοένα κερδίζει έδαφος, ότι το βιζόν αποτελεί τον κρίσιμο σύνδεσμο μετάδοσης του ιού μεταξύ του ζωικού βασιλείου και του γενικού πληθυσμού, τότε πολλά αναμένεται να επαναπροσδιοριστούν για την εξάπλωση και την πορεία της πανδημίας στη γηραιά ήπειρο.
Ο ρόλος των βιζόν στην εξάπλωση του νέου κορονοϊού διαφάνηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2020, όταν διαπιστώθηκε πόσο εύκολα μπορεί να μεταδοθεί ο ιός στα εκτροφεία, μέσω των τροφών και των περιττωμάτων αυτών των μικροσκοπικών παρατεταγμένων σε ατελείωτες σειρές κλουβιών ζώων. Δεδομένου ότι στην Ευρώπη υπάρχουν περίπου 30 εκατομμύρια βιζόν στοιβαγμένα σε περίπου 3.000 εκτροφεία, κάθε εκτροφείο αποτελεί εν δυνάμει μια υγειονομική βόμβα.
Έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science τον Νοέμβριο του 2020 ανέφερε πως τα βιζόν μπορούν να μολυνθούν από τους ανθρώπους, αλλά και να μεταδώσουν τον ιό σε αυτούς, δημιουργώντας έτσι μια αλυσίδα μετάδοσης. Επιπλέον, έχουν πολύ χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας και είναι σε μεγάλο βαθμό ασυμπτωματικοί φορείς κορονοϊού (το 47% των μολυσμένων κοπαδιών ήταν ασυμπτωματικό), ενώ ταυτόχρονα πρόκειται για υπερμεταδότες, καθώς είχαν μολύνει το 90% των ζώων με τα οποία είχαν έρθει σε επαφή. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης πως ο ιός SARS-CoV-2 μεταλλάσσεται ταχύτερα στους συγκεκριμένους οργανισμούς. Καθώς η αύξηση του ρυθμού μετάλλαξης σχετίζεται με την προσπάθεια του ιού να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις των ειδών που προσβάλλει, το πλήθος των ζώων, η εγγύτητα, οι τραυματισμοί, και η συνεχής διέλευση υγρών και τροφίμων μεταξύ των κλουβιών, δημιουργούν τις συνθήκες για μια ανεξέλεγκτη κυκλοφορία του ιού, αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάλλαξης.
Η Ολλανδία διέταξε στις αρχές Ιουνίου τη σφαγή περίπου 10.000 βιζόν από επτά εκτροφεία. Στη Δανία, που αποτελεί τη μεγαλύτερη παραγωγό γούνας βιζόν στον κόσμο, οι υγειονομικές αρχές ζητούσαν ήδη από τον Ιούνιο τη θανάτωση των μολυσμένων βιζόν. Στις 9 Νοεμβρίου, μετά τον εντοπισμό ενός νέου, πιο ανθεκτικού στελέχους του ιού, του Cluster 5, σε 12 άτομα, η κυβέρνηση διέταξε τη μαζική θανάτωση σχεδόν 17 εκατομμυρίων ζώων, τα οποία θάφτηκαν σε στρατιωτική γη, κοντά στο Χόλστεμπρο. Οι εικόνες της εξόντωσης των εκατομμυρίων δανέζικων βιζόν είναι αποκρουστικές: τα πτώματα των ζώων φορτώθηκαν σε μπουλντόζες και πετάχτηκαν σε χαρακώματα εκατοντάδων μέτρων. Οι αρχές είχαν πανικοβληθεί τόσο, που η ταφή δεν εκτελέστηκε σωστά ώστε να καταστραφούν τα νεκρά σώματα των ζώων, με αποτέλεσμα τα υγρά της αποσύνθεσης να απειλούν το περιβάλλον.
Μετά τη μαζική θανάτωση, η Δανία φαίνεται ότι ξεμπέρδεψε με το νέο στέλεχος του ιού, ωστόσο δεν ισχύει το ίδιο και για την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι επιστήμονες έχουν εστιάσει το ενδιαφέρον τους σε δύο νέες μεταλλάξεις του SARS-CoV-2, που αξίζει να εξεταστούν λεπτομερέστερα. Πρόκειται για το το D614G, που εντοπίστηκε στα τέλη Φεβρουαρίου στην Ιταλία και το 20Α.EU1 που εμφανίστηκε στα τέλη Ιουνίου στην Ισπανία.
Σχετικά με την μετάλλαξη 20Α.EU1, που εξαπλώθηκε από την Ισπανία στην υπόλοιπη Ευρώπη, πρόκειται πλέον για την κυρίαρχη μορφή του ιού στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και την Ισπανία, ενώ εντοπίζεται σε σημαντικό αριθμό κρουσμάτων στη Γαλλία, την Ελβετία, την Ολλανδία, τη Δανία και πολλές άλλες χώρες.
Αξίζει να σημειωθεί πως η Ισπανία διαθέτει 38 εκτροφεία βιζόν και ένα από αυτά τράβηξε την προσοχή των επιστημόνων τον Ιούνιο. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα εκτροφεία της χώρας (αριθμεί περίπου δέκα χιλιάδες βιζόν), που βρίσκεται στη Λα Πουέμπλα ντε Βαλβέρδε, περιοχή με μόλις 500 κατοίκους. Μετά τα θετικά αποτελέσματα σε τεστ που διενεργήθηκε σε εργάτες του εκτροφείου, και με πρόσφατο το παράδειγμα της Ολλανδίας, που είχε αποδείξει πως τα βιζόν μολύνονται εύκολα από τους ανθρώπους και αντίστροφα, διενεργήθηκε συστηματική κτηνιατρική παρακολούθηση που έδειξε πως έναν μήνα μετά την ανίχνευση της πρώτης περίπτωσης βιζόν θετικού στον κορονοϊό, το 86% των ζώων είχαν κολλήσει. Ως αποτέλεσμα, στις αρχές Ιουλίου δόθηκε κυβερνητική εντολή για τη σφαγή περίπου δέκα χιλιάδων βιζόν και την καταστροφή των πτωμάτων τους σε ειδική μονάδα αποβλήτων.
Ωστόσο, το ζήτημα της Ισπανίας εξακολουθεί να εγείρει ερωτήματα. Τα δείγματα των Ισπανών κτηνοτρόφων που μολύνθηκαν από κορονοϊό θα έπρεπε να συγκριθούν με αυτά των βιζόν, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν πρόκειται για το ίδιο στέλεχος του ιού, που μεταδόθηκε από τα ζώα. Η Ολλανδία είχε ακολουθήσει ακριβώς την ίδια διαδικασία, με αποτέλεσμα να αποδειχθεί πως οι εργαζόμενοι των εκτροφείων είχαν προσβληθεί από έναν μεταλλαγμένο ιό, που υπήρχε μόνο στο βιζόν και δεν είχε εντοπιστεί στον υπόλοιπο ανθρώπινο πληθυσμό.
Στην περίπτωση της Ισπανίας, όμως, τα δείγματα δεν υποβλήθηκαν ποτέ σε ανάλογη σύγκριση, καθώς ο Ινάκι Κομάς (Iñaki Comas), διευθυντής της έρευνας για τη νέα μετάλλαξη του ιού στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικής της Βαλένθια, ισχυρίστηκε ότι δεν έλαβε ποτέ τα αντίστοιχα δείγματα, ούτε γνωρίζει πού βρίσκονται. Αντιθέτως, στη σχετική μελέτη που δημοσιεύθηκε για τη μετάλλαξη 20Α.EU1 αναφέρεται πως εντοπίστηκε η προέλευση της συγκεκριμένης μετάλλαξης μέσω των δειγμάτων των εργαζομένων.
Ελλείψει επιστημονικών αποδείξεων που διαψεύδουν τον ισχυρισμό, θεωρείται πολύ πιθανό το ευρωπαϊκό δεύτερο κύμα της πανδημίας να σχετίζεται άμεσα με τα εκτροφεία βιζόν. Η ιδιαιτερότητα του δεύτερου κύματος είναι η ραγδαία μετάδοση, που όπως σημειώνει η Έμμα Χόντκροφτ (Emma Hodcroft), συγγραφέας της μελέτης σχετικά με την μετάλλαξη 20Α.EU1, δεν υπάρχουν στοιχεία που επιτρέπουν να πούμε ότι αυτή η μετάλλαξη προκαλεί μια πιο σοβαρή μορφή της νόσου, αλλά η ραγδαία επέκτασή της υποδηλώνει ότι καθιστά τον ιό πιο μεταδοτικό, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τα πειραματικά δεδομένα. Άλλωστε, κατά την ημερομηνία της σφαγής των βιζόν, η περιοχή των εκτροφείων αποτελούσε το πεδίο με τα περισσότερα κρούσματα της χώρας.
Εκτός από τις περιπτώσεις της Δανίας και της Ισπανίας, τα νέα επιστημονικά δεδομένα γεννούν την υποψία συσχέτισης των βιζόν και με το πρώτο κύμα της πανδημίας, που είχε ως επίκεντρο την Ιταλία. Είναι γνωστό πως κανείς δεν περίμενε να πλήξει ο ιός τόσο έντονα την Ιταλία. Ενώ όλα φαίνεται να ξεκίνησαν σε μια μεγαλούπολη της Κίνας, στην περίπτωση της Ιταλίας, τα άτομα που εμφάνισαν τα πρώτα συμπτώματα ήταν χωρικοί σε μια αγροτική περιοχή που απέχει περίπου εξήντα χιλιόμετρα από το Μιλάνο.
Όταν ο Ματία Μαέστρι (Mattia Maestri) ο πρώτος ασθενής που νοσηλεύθηκε με άτυπη πνευμονία ρώτησε τον γιατρό του εάν θα μπορούσε να έχει κολλήσει κορονοϊό, αυτός απάντησε ότι “ο κορονοϊός δεν γνωρίζει καν πού βρίσκεται το Κοντόνιο”. Ωστόσο, η αναισθησιολόγος Αναλίζα Μαλάρα (Annalisa Malara) πήρε δείγμα από τον ασθενή και το έστειλε στο Sacco Hospital στο Μιλάνο. Οι πληροφορίες αυτές είναι απαραίτητες, καθώς η μετάλλαξη D614G που στη συνέχεια εξαπλώθηκε στην Ευρώπη – και ιδιαίτερα στη Γαλλία – κατά τη διάρκεια του πρώτου πανδημικού κύματος, αντικατέστησε σταδιακά τη μορφή του ιού που είχε αρχικά εντοπιστεί στην Ασία. Η πρώτη φορά που εντοπίστηκε η μετάλλαξη αυτή συμπίπτει με την ημερομηνία που η Αναλίζα Μαλάρα έστειλε το δείγμα του Ματία Μαέστρι προς εξέταση στο Μιλάνο. Φυσικά, πρόκειται μόνο για το πρώτο θετικό τεστ και όχι για την πρώτη περίπτωση μόλυνσης. Μια αναδρομική έρευνα Ιταλών ερευνητών και γιατρών, που δημοσιεύθηκε στα τέλη Μαρτίου, υποδηλώνει ότι για αρκετές εβδομάδες ο ιός κυκλοφορούσε σε τοπικό επίπεδο χωρίς να κάνει αισθητή την παρουσία του, αλλά ποτέ δεν εντοπίστηκε “ο ασθενής μηδέν” .
H περιοχή αναπαραγωγής βιζόν της Ιταλίας πρώτο μολυσματικό επίκεντρο της Ευρώπης;
Είναι πλέον αδιαμφισβήτητο ότι η Ιταλία (με επίκεντρο τη Λομβαρδία) επηρεάστηκε περισσότερο από τον ιό τον χειμώνα του 2020 και αποτέλεσε την πρώτη πηγή μόλυνσης από σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με το Λόντι, το Μπέργκαμο και την Κρεμόνα να πλήττονται θανάσιμα. Αν και έχουν γραφτεί αρκετά άρθρα που συνδέουν την επιτάχυνση της εξάπλωσης της πανδημίας με τον ποδοσφαιρικό αγώνα που διεξήχθη στο Μιλάνο στις 19 Φεβρουαρίου μεταξύ της Αταλάντα Μπέργκαμο και της Βαλένθια, με 60.000 θεατές, πριν από εκείνη την ημερομηνία, το Λόντι (132 κρούσματα), το Μπέργκαμο (91 κρούσματα) και η Κρεμόνα (59 κρούσματα) είχαν ήδη τα περισσότερα κρούσματα. Επιπλέον, σχετική έρευνα που δημοσιεύθηκε αναφέρει πως το 72% των κρουσμάτων της Ιταλίας που ανακοινώθηκαν στις 5 Μαρτίου 2020 προερχόταν από τις περιοχές αυτές.
Στην Ιταλία υπάρχουν λιγότερα από δέκα εκτροφεία βιζόν, αλλά τα πέντε από αυτά βρίσκονται στη Λομβαρδία. Τρία από αυτά (τα εκτροφεία του Οφανένγκο, της Κρέμα και της Καπράλμπα) φαίνεται να επιβεβαιώνουν τον καταλυτικό ρόλο των βιζόν στην εξάπλωση της πανδημίας. Στον κατάλογο επτά πρώτων θανάτων από επιπλοκές λόγω κορονοϊού στην Ιταλία αναφέρονται δύο θάνατοι στην ευρύτερη περιοχή της Κρέμα και ένας στον διπλανό οικισμό από το σπουδαιότερο εκτροφείο της Ιταλίας που βρίσκεται στην Καπράλμπα.
Προκειμένου το προϊόν που παράγει το εκάστοτε εκτροφείο να είναι ποιοτικό απαιτούνται επισκέψεις σε εκτροφεία, σε διάφορες χώρες και ανταλλαγές των πολύτιμων αρσενικών ζώων. Το εκτροφείο της Καπράλμπα, όπου υπήρχαν τριάντα χιλιάδες βιζόν, εξάγει το 72% της παραγωγής και το μισό από αυτό το ποσοστό προορίζεται για χώρες της Ασίας, καθιστώντας απαραίτητες της τακτικές επαφές με την Κίνα. Μήπως, λοιπόν, πρόκειται για έναν ιό που εισήχθη από την Κίνα, εξαπλώθηκε στο εκτροφείο αυτό και στη συνέχεια μεταδόθηκε σε γειτονικά αγροκτήματα, στους εργαζομένους τους και εν τέλει εξαπλώθηκε στον ιταλικό πληθυσμό;
Σε θεωρητικό επίπεδο, και με τη γνώση που παρέχει το παράδειγμα της Δανίας, κάτι τέτοιο είναι απολύτως εφικτό, αν και οι επιστήμονες διατυπώνουν ακόμη ορισμένους προβληματισμούς σχετικά με τις ακριβείς οδούς της μετάδοσης. Ο κτηνίατρος Άριαν Στέτζμαν (Arjan Stegeman) δήλωσε σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου πως η μόλυνση από κορονοϊό διευκολύνεται “από τις ανταλλαγές ανθρώπων, ζώων και υλικών μεταξύ αγροκτημάτων, από τα βιζόν που συχνά δραπετεύουν, αλλά και από τη μόλυνση από γάτες ή άλλα ζώα που επισκέπτονται τα εκτροφεία, ακόμη και τα πτηνά και τις νυχτερίδες, για να μην αναφέρουμε τα λύματα”
Η μετάλλαξη D614G, που πλέον έχει αντικαταστήσει πλήρως το αρχικό στέλεχος του ιού που ήρθε από την Ασία, και κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και ειδικά στη Γαλλία, ενδέχεται να έχει προέλθει από εκτροφείο βιζόν της Λομβαρδίας – αν και μπορεί επίσης να έχει προκύψει από έναν άνθρωπο. Σε κάθε περίπτωση, όπως επισημαίνεται σε δημοσίευμα του περιοδικού Cell , επειδή η μετάλλαξη αυτή έχει εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό, προσδίδει στον ιό αυξημένη μεταδοτικότητα, όπως ακριβώς συνέβη με την ισπανική παραλλαγή 20A.EU1.
Η πορεία των δύο πιο γνωστών μεταλλάξεων του SARS-CoV-2 με αυξημένη μεταδοτικότητα στην Ευρώπη περιπλέκεται τη στιγμή που διασταυρώνεται με τα μεγάλα εκτροφεία βιζόν. Ωστόσο, είναι γνωστό ακόμη και από τα εργαστηριακά πειράματα πως η μεταδοτικότητα των ιών τείνει να αυξάνεται κατά το “πέρασμά” τους μεταξύ των ειδών ή και μεταξύ διαφορετικών οργανισμών που ανήκουν στο ίδιο είδος, πράγμα που αποδείχθηκε στην περίπτωση της μετάδοσης της γρίπης των πουλερικών στα κουνάβια. Τα τελευταία, που επίσης είναι δυνατόν να εμφανίσουν συμπτώματα κορονοϊού, ανήκουν στην οικογένεια των μουστελιδών, όπως και τα βιζόν. Επιπλέον, η πρωτεΐνη μέσω της οποίας ο SARS-CoV-2 εισέρχεται στα κύτταρα των ζώων αυτών, η οποία ονομάζεται υποδοχέας ACE-2, είναι γνωστό ότι προσομοιάζει με την αντίστοιχη των ανθρώπων, την οποία ο ιός χρησιμοποιεί ως κυτταρικό υποδοχέα για την είσοδο του στον οργανισμό, προσδενόμενος σε αυτή με την ακίδα του, την πρωτεΐνη spike (S). Αυτό εξηγεί γιατί η αυξημένη μεταδοτικότητα στο βιζόν συνδέεται στενά με το ανθρώπινο είδος.
Είναι βέβαιο ότι οι κυβερνητικές αρχές σε ολόκληρη την Ευρώπη καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια προκειμένου να αποφύγουν το πρόβλημα και να αποσιωπήσουν τον κίνδυνο. Πέρασαν μήνες μέχρι η Δανία να διατάξει τη σφαγή των βιζόν της και μέχρι τον Οκτώβριο δεν δημοσιοποίησε τη μετάλλαξη που είχε εντοπιστεί, παρά την πανδημία που μαίνεται στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, το LAV, ένας από τους κύριους φορείς προστασίας των ζώων, βομβάρδιζε επί μήνες τις αρχές με επίμονα αιτήματα, διενήργησε ψήφισμα και στη συνέχεια υπέβαλε καταγγελία. Στις αρχές Νοεμβρίου έλαβε τελικά την πληροφορία ότι τον Αύγουστο είχε εντοπιστεί ένα εκτροφείο που είχε μολυνθεί με κορονοϊό, χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες, και μόνο μετά την εξόντωση των δανεζικών βιζόν αποκαλύφθηκε ότι επρόκειτο για το εκτροφείο της Καπράλμπα. Οι ιταλικές αρχές εξακολουθούν να υπεκφεύγουν, ισχυριζόμενες ότι τα θετικά δείγματα που συλλέχθηκαν τον Αύγουστο δεν επαρκούν για να προχωρήσει σε μια συσχέτιση της μετάλλαξης με τα εκτροφεία.
Τέλος, εγείρεται ένα ακόμη ζήτημα σχετικά με τα βιζόν και αφορά στην κινεζική παραγωγή. Με είκοσι έξι εκατομμύρια (26.000.000) βιζόν, δεκατρία εκατομμύρια (13.000.000) αλεπούδες και δεκατέσσερα εκατομμύρια (14.000.000) ρακούν, η Κίνα παράγει περισσότερο από το μισό της παγκόσμιας παραγωγής γούνας. Πρόκειται για τα ζώα που τους τελευταίους μήνες οι επιστήμονες έχουν επισημάνει πως προσβάλλονται και μεταδίδουν τον SARS-CoV-2. Η Κίνα, γνωστή για την αδιαφάνεια της, επιδιώκει να προστατεύσει τη βιομηχανία γούνας και μέχρι στιγμής δεν έχει πραγματοποιήσει καμία έρευνα σχετικά με την σύνδεση του ιού με τα προαναφερθέντα εκτροφεία.
Ο ακριβής ρόλος των βιζόν πρέπει να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Πρόκειται απλώς για παράπλευρα θύματα της πανδημίας ή για ενεργούς επιταχυντές και πολλαπλασιαστές; Αποτελούν ίσως τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των νυχτερίδων και των ανθρώπων; Εάν επιτραπεί στην επιστήμη να λειτουργήσει, είναι πιθανό τα παραπάνω ερωτήματα να απαντηθούν. Ωστόσο, δύο πράγματα πρέπει να καταστούν σαφή. Καταρχήν σε οποιαδήποτε εποχή, με πανδημία ή χωρίς, η παραγωγή γούνας αποτελεί αδιαμφισβήτητο έγκλημα κατά των ζώων. Σε ό,τι αφορά στην πανδημία, τα εκτροφεία, όπου εκατομμύρια ζώα, με αναπνευστικά συστήματα παρόμοια με τα ανθρώπινα, στοιβάζονται σε απαράδεκτες συνθήκες, αποτελούν υγειονομικές βόμβες που κινδυνεύουν να ανατιναχθούν ανά πάσα στιγμή.
Με πληροφορίες από το Reporterre
