Διπλωμάτης καριέρας, πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στο Ουζμπεκιστάν από το 2002 έως το 2004. Ο Κρεγκ Μάρεϊ διάβασε την έκθεση των 184 σελίδων του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) για τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τις βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις στο Ιράκ με την ελπίδα να κατανοήσει πώς το δικαστικό όργανο έφτασε στην περάτωση της προκαταρκτικής του έρευνας και στο διά παντός κλείσιμο της υπόθεσης.
“Ήταν το τελειωτικό χτύπημα για μένα. Είναι πλέον πασιφανές ότι το ΔΠΔ δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα εργαλείο στα χέρια της δικαιοσύνης των νικητών. Προσωπικά άλλαξα εντελώς γνώμη για την αξία του θεσμού”, γράφει ο Βρετανός διπλωμάτης στο ιστολόγιό του. Συνεχίζει πιάνοντας παράγραφο – παράγραφο το ξεσκέπασμα της συγκάλυψης των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στο Ιράκ για τα οποία ο ιρακινός λαός δεν θα δει ποτέ να αποδίδεται δικαιοσύνη.
Η κήρυξη του πολέμου στο Ιράκ
Η ίδια η κήρυξη του πολέμου στο Ιράκ ήταν από μόνη της ένα από τα πιο σοβαρά εγκλήματα πολέμου που διαπράχτηκαν αυτό τον αιώνα. Ο Κρεγκ Μάρεϊ υποστηρίζει ότι το ΔΠΔ βολεύτηκε με πρόσχημα το Καταστατικό της Ρώμης βάσει του οποίου θεσπίστηκε το δικαστικό σώμα. Στην παράγραφο 35 της έκθεσής του το ΔΠΔ εξηγεί ότι εκείνη την περίοδο δεν συμπεριλαμβανόταν στη λίστα των εγκλημάτων πολέμου η έννοια της επιθετικής εγκληματικής ενέργειας. “Κι όμως το έγκλημα του επιθετικού πολέμου ήταν ήδη αναπόσπαστο κομμάτι του διεθνούς εθιμικού δικαίου και η ίδια η βάση της δίκης της Νυρεμβέργης. Επομένως το ΔΠΔ μπορούσε να ασκήσει διώξεις χωρίς να χρειαστεί να επικαλεστεί τη Συνθήκη της Ρώμης”, σημειώνει ο Βρετανός.
ΔΠΔ, παρ. 35: “Εν κατακλείδι, σχετικά με τις καταγγελίες για την απόφαση των βρετανικών αρχών να συμμετάσχουν στις ένοπλες συγκρούσεις, το Γραφείο (σ.σ. της εισαγγελίας) δεν παίρνει θέση απέναντι στη νομιμότητα του πολέμου δεδομένης της μη εφαρμογής του εγκλήματος της επιθετικότητας την περίοδο των πραγματικών περιστατικών.
Η παράγραφος 36 στην έκθεση του ΔΠΔ αναφέρεται στην αφορμή του πολέμου στο Ιράκ. Παρουσιάζει την απόφαση των ΗΠΑ και της Βρετανίας να εισβάλουν στη χώρα ως μια ιστορική αλήθεια, σαν να ήταν ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Το γεγονός ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν επικύρωσε ποτέ το ψήφισμα 699 του 1991 που έδωσε την έγκριση για την εισβολή του 2002 είναι κάτι που το ΔΠΔ προσπερνά σαν να μην ήταν το πιο πολυσυζητημένο ζήτημα στο διεθνές δίκαιο εκείνη την εποχή. Την ίδια ώρα με χειρουργικό τρόπο και σοφιστεία αντιμετωπίζεται η έκθεση των επιθεωρητών για την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ. Απροκάλυπτα αγνοείται το βασικό συμπέρασμα της έρευνας των επιθεωρητών: δηλαδή ότι δεν βρήκαν στοιχεία για όπλα μαζικής καταστροφής, ότι η συνεργασία τους με τις ιρακινές αρχές είχε βελτιωθεί και ότι ζήτησαν περισσότερο χρόνο και πόρους για να ολοκληρώσουν τη δουλειά τους. Ο Κρεγκ Μάρεϊ θεωρεί ακόμα πιο σοκαριστική τη στάση του ΔΠΔ να συμπεριλάβει στις υποσημειώσεις της έκθεσής του τον διαβόητο “φάκελο” της βρετανικής κυβέρνησης για τα όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ. “Δεν προβληματίστηκε αν και γνώριζε ότι επρόκειτο πλέον για ένα εντελώς απαξιωμένο έγγραφο”.
ΔΠΔ παρ.36.: Μετά τον πόλεμο του Κόλπου το 1991, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε ψήφισμα, στο οποίο περιγράφονταν οι όροι της εκεχειρίας, όπως η παύση παραγωγής όπλων μαζικής καταστροφής και η παρουσία επιθεωρητών στο ιρακινό έδαφος. Τον Σεπτέμβριο του 2002, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξαν ότι το Ιράκ παραβίαζε τους όρους του ψηφίσματος και πως επιδίωκε την παραγωγή όπλων μαζικής καταστροφής. Οι επιθεωρητές όπλων του ΟΗΕ μπορεί να μην βρήκαν κάποιο οπλοστάσιο στο Ιράκ, αλλά επισήμαναν ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση για τη μη ύπαρξη αποθεμάτων ή ενεργειών σε άλλες εγκαταστάσεις, υπέργειες, υπόγειες ή σε κινητές μονάδες’. Οι ΗΠΑ συγκέντρωσαν μια συμμαχία 48 χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, προκειμένου να αναζητήσουν, εντοπίσουν και να καταστρέφουν τα φερόμενα όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ.
Ο Βρετανός διπλωμάτης παρατηρεί ότι το κείμενο του εισαγγελέα του ΔΠΔ για την κήρυξη του πολέμου στο Ιράκ είναι σαν να έχει γραφτεί από το ίδιο το Φόρεϊν Όφις. “Υποψιάζομαι ότι όχι μόνο θα μπορούσε να έχει συνταχθεί από την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά ότι μάλλον αυτό ακριβώς έγινε. Δεν μπορώ να σκεφτώ κανέναν άλλο, ούτε καν την τότε κυβέρνηση των ΗΠΑ, που θα θεωρούσε αυτήν την παράγραφο μια δίκαιη ή λογική εξήγηση για την εισβολή στο Ιράκ”.
Ο Μάρεϊ υποστηρίζει ότι η έκθεση του ΔΠΔ στο σύνολό της είναι σαν να έχει υπαγορευτεί από τους εισβολείς. Για παράδειγμα, σε όλο το έγγραφο δεν αναφέρεται σε Ιρακινούς που αντιστέκονται στην ξένη κατοχή ή στην εισβολή στη χώρα τους, αλλά σε ‘αντάρτες’. “Αυτό το βλέπουμε για πρώτη φορά στην παράγραφο 43 της έκθεσης του ΔΠΔ, στη φράση ότι οι βρετανικές δυνάμεις στη Βασόρα αντιμετωπίζουν ‘μια ολοένα και πιο βίαιη εξέγερση’. Λες και η Βασόρα ήταν η πατρίδα αυτών των ταλαίπωρων και αθώων βρετανικών δυνάμεων και δέχονταν επιθέσεις από αντάρτες που όλως τυχαίως είχαν γεννηθεί στη Βασόρα. Η άποψη ότι οι εισβολείς ήταν η αξιοσέβαστη δύναμη και οι ντόπιοι οι κακοί αντάρτες μπορεί να είναι θεμιτή ως γλώσσα για το βρετανικό υπουργείο Άμυνας ή για τη συντηρητική Daily Mail, αλλά δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι η γλώσσα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Και πάλι, ο εισαγγελέας αποδέχεται ολόκληρο, ακέραιο και έτσι απλά το βρετανικό αφήγημα. Παντού το ΔΠΔ ανακαλύπτει εξεγερμένους στο Ιράκ”.
Μια έρευνα για το Ιράκ χωρίς τη φωνή του Ιράκ
Τι λείπει από την έκθεση του ΔΠΔ για το Ιράκ; Η φωνή του ίδιου του Ιράκ. “Ο εισαγγελέας κλήθηκε να γράψει μια έκθεση για τα βρετανικά εγκλήματα πολέμου εναντίον Ιρακινών. Αποδέχεται ότι υπάρχουν αξιόπιστες αποδείξεις ότι διαπράχθηκαν εκατοντάδες εγκλήματα πολέμου. Ωστόσο, πουθενά δεν υπάρχει μια μαρτυρία από ένα ιρακινό θύμα. Ούτε μία. Ο εισαγγελέας συνέταξε μια ολόκληρη έκθεση για το αν στοιχειοθετείται ενδεχόμενη δίωξη Βρετανών για εγκλήματα εναντίον Ιρακινών, βασιζόμενος αποκλειστικά σε συνεντεύξεις με Βρετανούς σε κυβερνητικές θέσεις”.
Η ανταλλαγή πυρών στο Μαζάρ αλ Καμπίρ, για την οποία γίνεται αναφορά στην έκθεση του ΔΠΔ, είναι σύμφωνα με τον Βρετανό πρώην διπλωμάτη και πρώην πρύτανη του πανεπιστημίου του Νταντί στη Σκωτία, ένα ακόμα παράδειγμα ότι όλα γράφτηκαν με τη ματιά του βρετανικού στρατού εις βάρος του αόρατου Ιρακινού. Στο έγγραφο του ανεξάρτητου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου η εν λόγω ένοπλη σύγκρουση αναφέρεται ως η “Μάχη του Ντάνι Μπόι” (σ.σ. μια μπαλάντα γραμμένη από τον Άγγλο Φρέντερικ Γουέδερλι που είναι από τα πιο δημοφιλή παραδοσιακά τραγούδια της Ιρλανδίας. Οι στίχοι του μιλούν για τον αποχαιρετισμό ενός πατέρα στον γιο του που πάει στον πόλεμο ή σε μια εξέγερση). Κανείς άλλος πλην του βρετανικού στρατού δεν αναφέρεται στην ανταλλαγή πυρών του Μαζάρ αλ Καμπίρ ως η “Μάχη του Ντάνι Μπόι”. “Το ΔΠΠ δεν θα έπρεπε να αναφέρεται σε μια περιοχή του Ιράκ (σ.σ. το Μαζάρ αλ Καμπίρ) με το όνομα που ο βρετανικός στρατός επέλεξε να δώσει σε ένα βρετανικό σημείο ελέγχου. Ούτε θα έπρεπε να αποκαλεί ‘μάχη’ μια σύγκρουση ανάμεσα σε 100 άτομα που τελικά κατέληξε στην αιχμαλωσία και κακομεταχείριση μόνο των ηττημένων Ιρακινών”, σχολιάζει ο Μάρεϊ.
Οι έρευνες αλ Σουέντι και Μπαχά Μούσα
Οι δύο σημαντικότερες έρευνες σχετικά με τις βρετανικές ενέργειες στο Ιράκ είναι η έρευνα αλ Σουέντι και η έρευνα Μπαχά Μούσα. Η πρώτη επικεντρώθηκε στα γεγονότα που αφορούν τη “Μάχη του Ντάνι Μπόι”. Αρχικοί ισχυρισμοί, ότι μία ομάδα Ιρακινών που κρατήθηκαν αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, αποσύρθηκαν αλλά οι έρευνες συνεχίsthkan με βάση υπόνοιες για κακοποίηση των κρατουμένων. Η δεύτερη εξέτασε τις συνθήκες θανάτου ενός Ιρακινού ρεσεψιονίστα (του κ. Μπαχά Μούσα), ενώ τελούσε υπό βρετανική κράτηση το 2003.
Ο Μούσα, χήρος με δύο ανήλικα τέκνα, ξυλοκοπήθηκε τόσο βάναυσα, ενώ βρισκόταν υπό την κράτηση των Βρετανών, ώστε υπέφερε 93 διαφορετικούς τραυματισμούς πριν από τον θάνατό του. Η εν λόγω έρευνα κατέληξε σε μία καταδίκη, αυτή του μόνου στρατιώτη που είχε την αξιοπρέπεια να ομολογήσει καθυστερημένα την πράξη του. Στην πραγματικότητα, ο δικαστής ισχυρίστηκε ότι ήταν αδύνατο να εξασφαλιστούν παραπάνω καταδίκες, επειδή οι εμπλεκόμενοι στρατιώτες κάλυπταν ο ένας τον άλλο
Παρ. 91. Διάφορα αξιοσημείωτα γεγονότα συνέβησαν στο στρατόπεδο του Camp Breadbasket. Πρώτον, αν και πολλοί στρατιωτικοί γνώριζαν τις φερόμενες κακοποιήσεις (συμπεριλαμβανομένων των φερόμενων σεξουαλικών εγκλημάτων), κανείς δεν τις κατήγγειλε. Η ανάρμοστη συμπεριφορά του βρετανικού στρατιωτικού προσωπικού αποκαλύφθηκε όταν ένας από τους στρατιώτες που συμμετείχαν στη λήψη φωτογραφιών τροπαίων με τα φερόμενα θύματα έδωσε το φιλμ για εμφάνιση σε εμπορικό κατάστημα. Υπάλληλος του καταστήματος ανέφερε όλα όσα είδε στις φωτογραφίες στην αστυνομία, η οποία προχώρησε σε σύλληψη. Δεύτερον, κατά τη διάρκεια της κατάθεσής του, ο λοχίας Κένυον ρωτήθηκε γιατί δεν ανέφερε στους ανωτέρους την υποτιθέμενη εγκληματική συμπεριφορά στο Camp Breadbasket. Ο Βρετανός απάντησε ότι ‘δεν είχε νόημα να μεταφέρουμε κάτι στην αλυσίδα της διοίκησης, καθώς η ίδια η διοίκηση έκανε τα ίδια και μας παρέδιδε τους Ιρακινούς, για να κάνουμε βασικά τα ίδια’.
Χαρακτηριστικό είναι ότι από τις 776 συνολικά υποσημειώσεις, ούτε μία δεν παραπέμπει σε κάποιο έγγραφο στα αραβικά ή σε μετάφραση από τα αραβικά. Η συντριπτική πλειονότητα των παραπομπών αφορούν επίσημα έγγραφα του βρετανικού κράτους. Στις σπάνιες περιπτώσεις όπου οι Ιρακινοί αναφέρονται στην έκθεση, είναι για να υπονομευτεί η αξιοπιστία τους ως μάρτυρες. Η ιρακινή φωνή δεν ακούστηκε σε αυτήν την απόφαση του ΔΠΔ. Τα θύματα δεν ελήφθησαν υπόψη, αλλά όλως παραδόξως η έκθεση παραδέχεται ότι τα βρετανικά στρατεύματα διέπραξαν εγκλήματα πολέμου σε σημαντικό βαθμό. Πώς έγινε αυτό; Ο Κρεγκ Μάρεϊ εξηγεί: “Μια ομάδα συντάσσει την έκθεση επιτόπου και μια άλλη ομάδα, αυτή που επηρεάζεται από τα πολικά αφεντικά της, γράφει τα συμπεράσματα”.
ΔΠΔ, παρ. 140: Ο τρόπος που διαπράχθηκαν αυτά τα φερόμενα εγκλήματα δείχνει να ήταν ιδιαίτερα βίαιος, παρατεταμένος και βάρβαρος. Χαρακτηριστικά σε πέντε περιπτώσεις θανάτων σε αιχμαλωσία τα θύματα υπέστησαν βασανιστήρια από μέλη του βρετανικού στρατιωτικού προσωπικού. Στην περίπτωση του θανάτου του Μπαχά Μούσα τον Σεπτέμβριο του 2003 το θύμα ήταν κουκουλωμένο για περίπου 24 από τις συνολικά 36 της κράτησής του και υπέστη τουλάχιστον 93 τραύματα πριν καταλήξει.
Οι διαδικασίες και οι έρευνες του υπουργείου Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με τις καταδίκες. Το όλο θέμα προέκυψε λόγω της ευθιξίας ενός πολίτη που είδε τη φωτογραφία και κάλεσε την αστυνομία, η οποία είχε σαφείς και αναμφισβήτητες φωτογραφικές ενδείξεις βασανιστηρίων και σεξουαλικής κακοποίησης. Διαφορετικά, η όλη υπόθεση θα είχε κουκουλωθεί από το Υπουργείο, ακριβώς όπως συνέβη με όλες τις άλλες υποθέσεις. Το ότι το ΔΠΔ επικαλέστηκε τη μία καταδίκη στο Camp Breadbasket ως απόδειξη ότι οι διαδικασίες διερεύνησης του Ηνωμένου Βασιλείου λειτουργούν είναι ενδεικτική της μεροληψίας του.
Για τον κατάλογο των εγκλημάτων και παραβιάσεων που διαπράχθηκαν κατά την αιχμαλωσία πολλών Ιρακινών στη χώρα τους το ΔΠΔ αφιέρωσε ένα πολύ μικρό μέρος της πολυσέλιδής έκθεσής του. “Ακόμα κι αυτό το μικρό κομμάτι θα ήταν αρκετό και ικανοποιητικό για να πείσει τον εισαγγελέα πως η έρευνα αυτή έπρεπε να συνεχιστεί, να ερευνηθεί και όχι να περατωθεί”, γράφει ο Μάρεϊ.
Και το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί η έρευνα δεν προχώρησε; Η εισαγγελέας του ΔΠΔ Φατού Μπενσουντά δήλωσε ότι υπάρχει “εύλογη βάση στις καταγγελίες για διάπραξη εγκλημάτων όπως συστηματική απάνθρωπη/βάναυση μεταχείριση κρατουμένων, βασανιστήρια, βιασμοί και σκόπιμες δολοφονίες από τις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις”. Ωστόσο, η εισαγγελέας του ΔΠΔ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι οι βρετανικές αρχές εμπόδισαν ως προς τη διερεύνηση αυτών των καταγγελιών ή ότι ήταν απρόθυμες να τις διερευνήσουν”. Στην 184 σελίδων έκθεσή του, το γραφείο της Μπενσουντά παραθέτει τα πορίσματα της προκαταρκτικής του έρευνας και ανακοινώνει ότι η υπόθεση κλείνει και δεν θα κινηθεί μια εκ νέου ευρείας κλίμακας έρευνα.
Ο νομικός σύμβουλος του Παρατηρητηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW), Κλάιβ Μπάλντουιν δήλωσε: “Η βρετανική κυβέρνηση ουδέποτε ενδιαφέρθηκε σοβαρά για την έρευνα ή τη δίωξη των εγκλημάτων που διαπράχτηκαν από τα βρετανικά στρατεύματα. Η απόφαση του ΔΠΔ να κλείσει την υπόθεση κατά του Ηνωμένου Βασιλείου απλά ενισχύει την αντίληψη ότι στη δικαιοσύνη υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά: μια προσέγγιση για τα ισχυρά κράτη και μια άλλη για τους πιο ανίσχυρους”. Ακόμα και η ίδια η Μπενσουντά σημείωσε: “Παρατήρησα ότι παρά το γεγονός ότι επί μια δεκαετία διερευνώνται τυχόν εγκλήματα ουδείς Βρετανός στρατιώτης προσήχθη ενώπιον της δικαιοσύνης, ένα αποτέλεσμα που στερεί την απόδοση δικαιοσύνης από τα θύματα”.
“Ποτέ μου δεν περίμενα να δω τον Τόνι Μπλερ, τον Τζακ Στρο ή τον Άλιστερ Κάμπελ να οδηγούνται ενώπιον της Δικαιοσύνης για τα ψέματά τους. Ήλπιζα όμως ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο θα απήγγειλε κατηγορίες τουλάχιστον σε εκείνους που βρίσκονταν στο Ιράκ και βασάνιζαν, κακοποιούσαν και εκτελούσαν… αντάρτες ”, καταλήγει ο πρώην πρέσβης Κρεγκ Μάρεϊ.
