Αν μπορεί να βρει κανείς ένα θετικό σε μια περίοδο εξαιρετικά σκοτεινή για τις παραστατικές τέχνες, αλλά κυρίως για τους καλλιτέχνες που αντιμετωπίζουν πλέον όχι απλώς πρόβλημα βιοπορισμού, αλλά επιβίωσης, είναι η πρωτοφανής συσπείρωσή τους. Η δημιουργία του Support Art Workers, που συγκέντρωσε γύρω του σε σχεδόν μηδενικό χρόνο χιλιάδες χειμαζόμενους καλλιτέχνες της χώρας, εκπλήσσοντας τους πάντες, με πρώτο, κατά δική του ομολογία, τον ίδιο τον εμπνευστή του Γιώργο Βουρδαμή, ήταν το πρώτο δείγμα. Ακολούθησε η αθρόα, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, συμμετοχή των ηθοποιών, αλλά και των εργαζομένων του χορού, στα αντίστοιχα σωματεία τους.
Στον αντίποδα αυτού του φαινομένου, η συμμετοχή των καλλιτεχνών στις συγκεντρώσεις του Support Art Workers, αλλά και σε όλες τις αντίστοιχες μαζικές εκδηλώσεις, μόνο βροντερή δεν υπήρξε. Θα περίμενε κανείς πως η πλημμελής, ούτε καν συμβολική, υποστήριξη της πολιτείας στον με διαφορά πλέον δοκιμαζόμενο από την πανδημία κλάδο της ελληνικής κοινωνίας, θα πυροδοτούσε αντιδράσεις πολύ πιο θεαματικές. Και όμως, οι πληττόμενοι δεν κατέβηκαν στο δρόμο. Εκτός της συμμετοχής τους στους νέους και παλαιότερους θεσμούς που προαναφέρθηκαν, οι καλλιτέχνες μοιάζουν να ακολουθούν σε ακόμα πιο έντονο βαθμό τις τάσεις παραίτησης και κατάθλιψης που έχουν επικρατήσει σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία.
Το φαινόμενο μόνο παράδοξο δεν είναι, αν παρατηρήσει κανείς τις επικρατούσες συνθήκες. Ηθοποιοί και χορευτές είδαν την τέχνη τους να μπαίνει στο στόχαστρο ως δυνάμει υπεύθυνη για υπερμετάδοση του ιού, παρόλο που σχετικά στοιχεία ουδέποτε υπήρξαν και τόσο η τάξη όσο και η τήρηση των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας στα θέατρα υπήρξε τουλάχιστον υποδειγματική. Παρόλα αυτά, οι καλλιτέχνες ξεκίνησαν πρόβες χωρίς να ξέρουν αν, πότε και υπό ποιες συνθήκες θα παίξουν, είδαν τις αίθουσες να ανοίγουν με το εξοντωτικό ποσοστό πληρότητας 30%, που για πολλά σχήματα υπήρξε απαγορευτικό, και να ξανακλείνουν μέσα σε ελάχιστο διάστημα, χωρίς να είναι ορατό το χρονικό σημείο που θα ανοίξουν και πάλι. Προσωπικά δεν μπορώ να σκεφτώ με ποιο τρόπο μπορεί κανείς να διατηρήσει ζωντανό το σθένος, τον ενθουσιασμό του, το κουράγιο του για δουλειά και πρόβες μπροστά σε μια τέτοια ματαίωση. Ειδικά όταν μιλάμε για τομείς που απαιτούν πάνω από όλα δημιουργικότητα.
Πέρα από το αυτονόητο (ότι δηλ. είναι φυσικό να νοιώθει κανείς παραιτημένος μετά από ένα παρόμοιο πολύμηνο σκωτσέζικο ντους χωρίς ορατό φινάλε), θεωρώ χρήσιμο να θυμηθούμε την ιδιαίτερη φύση των καλλιτεχνικών επαγγελμάτων, αλλά και του ψυχισμού των λειτουργών τους. Όταν η ίδια η φύση της δουλειάς σου σε υποχρεώνει σε αναζήτηση εργασίας τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο (παλαιότερα, τώρα πολύ περισσότερες) είναι τελείως αδύνατον να μην υπάρξουν διαστήματα ανεργίας. Είναι επίσης εξαιρετικά δύσκολο να πείσεις τον εαυτό σου, ακόμα και αν αυτό φαντάζει ως μια προφανής αλήθεια, πως για αυτό δεν ευθύνεσαι εσύ, η έλλειψη ικανοτήτων, ταλέντου, αναγνώρισης, η οκνηρία σου στην καλλιέργεια επαφών ή στο κυνήγι ρόλων, η πλημμελής αφοσίωσή σου στο αντικείμενό σου, αλλά ακριβώς η φύση της δουλειάς για την οποία μιλήσαμε. Μιλάμε για τον τομέα της Τέχνης, όπου η εσωτερική ανασφάλεια συχνά είναι μια από τις αιτίες που σε οδηγούν να επιλέξεις ένα τέτοιο επάγγελμα, αλλά και ένα προαπαιτούμενο που θα σε κρατήσει μακριά από τον εφησυχασμό και θα σε βοηθήσει να συνεχίσεις να ερευνάς και να εμβαθύνεις στο αντικείμενό σου. Αυτά είναι που καθιστούν τον καλλιτέχνη εύθραυστο και ευάλωτο, και όχι μια εκ φύσεως ευαισθησία που θέλουν τα κλισέ, οι κοινοί τόποι που έχουν επικρατήσει στον τρόπο που τον βλέπουν οι άλλοι, το λεγόμενο κοινό. Ας αναλογιστεί, λοιπόν, κανείς πού μπορεί να οδηγήσει αυτά τα δημιουργικά και ανήσυχα μυαλά μια συνθήκη όπως αυτή που βιώνουμε.
Το παρόν κείμενο δεν έχει ως σκοπό απλώς να ευαισθητοποιήσει πάνω στην ψυχική υγεία των λειτουργών της Τέχνης. Ίσως είναι πιο ενδιαφέρον να σκεφτούμε το αντίθετο: τον ρόλο που παίζουν τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα στην ψυχική υγεία σε περίοδο εγκλεισμού. Ας σκεφτεί ο καθένας μας τη σημασία που έχουν αποκτήσει στη ζωή του τον τελευταίο χρόνο. Η Αριάν Μνουσκίν συνήθιζε να λέει πως το θέατρο θα έπρεπε να επιχορηγείται από όλα τα υπουργεία, και όχι μόνο από αυτό του Πολιτισμού, καθώς προσφέρει παιδεία (αυτονόητο), διεθνή προβολή στη χώρα του (άρα από το Εξωτερικών), αποτελεί σημαντική πηγή πλούτου (άρα από το Εθνικής Οικονομίας) και φυσικά έχει ισχυρή ψυχοθεραπευτική δράση (άρα από το Υγείας). Μεγάλη αλήθεια. Έχει αυτή η χώρα την πολυτέλεια να εγκαταλείψει τους θεραπευτές της στα νύχια της κατάθλιψης; Άλλωστε, οι εποχές χαρακτηρίζονται συνήθως από την Τέχνη και τον πολιτισμό τους, από το στίγμα που εκείνα άφησαν, όχι από μια πανδημία: Αναγέννηση, Διαφωτισμός, Μοντερνισμός, όχι Εποχή της Πανούκλας ή της Ισπανικής Γρίπης. Εκτός από περιόδους τρομερής φρίκης, όπου το αίμα έρρεε άφθονο: Παγκόσμιος Πόλεμος, Ολοκαύτωμα. Ποιο θέλουμε να είναι το δικό μας αποτύπωμα; Ας επιλέξουμε την υστεροφημία μας…
