H Κίνα δίχως αμφιβολία έχει εξελιχθεί σε μια από τις μεγαλύτερες σύγχρονες οικονομικές και τεχνολογικές δυνάμεις. Προφανώς, για μια τεχνολογική δύναμη, η ευρεία χρήση υπολογιστών και άρα ενός λατινικού πληκτρολογίου καθίσταται απαραίτητη. Πώς όμως αποτυπώνεται η κινέζικη γλώσσα μέσω ενός συνήθους πληκτρολογίου και τι σημαίνει αυτό για τον κλασσικό τρόπο γραφής των ιδεογραμμάτων;
Αρχικά, να εξηγήσουμε πως ο τρόπος που γράφονται τα κινέζικα ιδεογράμματα δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με το πώς προφέρονται. Στις περισσότερες γλώσσες, και ιδίως τις δυτικές, με τις οποίες έχουμε μεγαλύτερη επαφή γλωσσολογικά, η αποτύπωση μιας λέξης στο χαρτί, “προδίδει” με σχετική ακρίβεια το πως διαβάζεται. Για παράδειγμα, αν μπουν στη σειρά τα γράμματα π-ό-ν-ο-ς, γράφω τη λέξη “πόνος”, που μπορώ και να διαβάσω, ενώ αν αντικατασταθεί το πρώτο γράμμα, γράφεται η λέξη “φόνος”, με εντελώς διαφορετικό νόημα, αλλά με το μεγαλύτερο μέρος του ήχου ατόφιο. Αντίθετα, στα Κινέζικα, γράφοντας 日, έχω τη λέξη για τη μέρα, που προφέρεται rì, κάτι που δεν μπορώ να ξέρω αν δεν μου έχει πει κάποιος, ενώ προσθέτοντας μια γραμμή, γράφω τη λέξη 旧, που προφέρεται jiù και σημαίνει παλιός ή μεταχειρισμένος. Όπως φαίνεται, με την προσθήκη μιας και μόνο γραμμής, πέρα απο τη σημασία, αλλάζει πλήρως και ο ήχος. Η απρόβλεπτη αλλαγή του ήχου ανα ιδεόγραμμα, δημιουργήσε, όπως ήταν αναμενόμενο, έντονα προβλήματα στη διδασκαλία της γλώσσας σε ξένους, αλλά και στους ίδιους τους Κινέζους σε κάποιο βαθμό, μιας και το προηγούμενο σύστημα αποτύπωσης ήχων (反切, Fǎnqiè, Φάντσίέ) ήταν εξαιρετικά περίπλοκο, δημιουργούσε προβλήματα στις αλλαγές προφοράς από διάλεκτο σε διάλεκτο και απαιτούσε ήδη γνώση κάποιων βασικών ιδεογραμμάτων.
Η επίλυση αυτού του προβλήματος ξεκίνησε χωρίς ιδιαίτερη συμμετοχή της ίδιας της Κίνας, από Ιησουίτες ιεραπόστολους περίπου το 1600, οι οποίοι δημιούργησαν ενα ηχητικό αλφάβητο έκφρασης των κινέζικων ιδεογραμμάτων με λατινικούς χαρακτήρες περισσότερο για να διδάξουν σε Δυτικούς τη γλώσσα, παρά για να επηρεάσουν την προσέγγιση των Κινέζων ως προς την διδασκαλία της, κάτι που ομολογουμένως δεν είχε πολλές πιθανότητες να συμβεί, όπως και δεν έγινε.
Μετά από πολλές και αρκετά ενδιαφέρουσες απόπειρες από ειδικούς σε ολόκληρο τον κόσμο για τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής αποτύπωσης της κινέζικης γλώσσας με λατινικούς χαρακτήρες, όπως το σύστημα Γουέιντ Γκιλς (Wade-Giles), τα Σιν Ουέν (Sin Wenz) που δημιουργήθηκαν από ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας εκπαιδευμένους στη Μόσχα το 1930, τη λατινοποίηση Γέιλ (Yale) και κάποια ακόμη, φτάνουμε στο 1949, όπου ένας Κινέζος τραπεζίτης στη Νέα Υόρκη ονόματι Zhou Youguang (周有光), επιστρέφει στη Κίνα για να βοηθήσει στην αναστύλωση της χώρας μετά την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
Ο Zhou Youguang γίνεται καθηγητής Οικονομικών στη Σανγκάη, και το 1955, όταν δημιουργείται μια Επιτροπή από το Υπουργείο Παιδείας της Κίνας για την αναμόρφωση της γραπτής Κινεζικής, ανατίθεται στον Zhou Youguang η δημιουργία μιας λατινικής αποτύπωσης, παρότι δεν ήταν επαγγελματίας γλωσσολόγος. Ο Youguang, δημιουργεί τα πινγίν (pinyin, 拼音, Pīnyīn, ήτοι “ηχητικός συλλαβισμός”), εξ ού και ονομάστηκε “πατέρας των pinyin”. Ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει σε μια συνέντευξη του χρόνια μετά: “Δεν είμαι ο πατέρας των pinyin, είμαι ο γιός των pinyin. Τα pinyin είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης παράδοσης από τα τέλη της Δυναστείας των Qing μέχρι σήμερα. Απλά μελετήσαμε ξανά το πρόβλημα και τα τελειοποιήσαμε”. Τα pinyin που δημιουργήθηκαν τότε, είναι αυτά που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα και είναι ο τρόπος που μπορεί κανείς να γράψει κινέζικα στο λατινικό πληκτρολόγιο. Μία ενδιαφέρουσα σημείωση είναι η εξής: οι πολλές αλλαγές μέχρι να φτάσουμε στα pinyin φαίνονται σε κάποια πράγματα μέχρι και σήμερα. Για παράδειγμα, το Πεκίνο στα Αγγλικά είναι Beijing, όπως θα γραφόταν με pinyin, αλλά η “πάπια Πεκίνου” είναι Peking duck, όπου Peking είναι μια παλιότερη γραφή του Πεκίνου με λατινικούς χαρακτήρες.
Οπότε πώς μπορούμε να γράψουμε κινέζικα με το κλασσικό πληκτρολόγιο; Απλώς γράφουμε το pinyin που αντιστοιχεί ατη λέξη και εμφανίζονται απο πάνω διάφορες κινέζικες λέξεις που ταιριάζουν στα pinyin που έχουμε γράψει. Αν γράψω “shi”, θα μου προταθούν λέξεις με αυτή την προφορά, όπως 是 (Shì, είμαι), 事 (Shì, θέμα/δουλειά) ή 十 (Shí, δέκα) ανάλογα με τη συχνότητα χρήσης ή και τα συμφραζόμενα. Επομένως, για να γράψω κινέζικα στον υπολογιστή, αρκεί να ξέρω πως προφέρεται και πως μοιάζει περίπου η λέξη που ψάχνω, μιας και πολύ συχνά ο ίδιος ο υπολογιστής μου προτείνει την επιλογή που ταιριάζει. Σε μια γλώσσα με τόσο ιδιαίτερη γραφή όσο τα κινέζικα όμως, με τόσο μεγάλη σημασία στις λεπτομέρειες, πολλές φορές το να μπορεί κανείς να αναγνωρίσει μια λέξη σε σχέση με το να μπορέσει να την αναπαράγει και να τη γράψει μόνος του, χωρίς τη βοήθεια υπολογιστή, είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα.
Αυτό άλλωστε έχει οδηγήσει στο φαινόμενο που οι ίδιοι οι Κινέζοι αποκαλούν ‘提笔忘字’ (tí bǐ wàng zì), δηλαδή “όταν σηκώνεις το μολύβι, ξεχνάς το ιδεόγραμμα” ή αγγλιστί “Character Amnesia”. Μια έρευνα που έκανε το γύρο του διαδικτύου και δημιούργησε ποικίλες αντιδράσεις από τους ντόπιους το 2010 αποκάλυψε πως 83% των νέων στη χώρα έχουν βρεθεί να μη θυμούνται γνωστά τους ιδεογράμματα επειδή είναι πλέον σπάνιο να γράφει κανείς σε χαρτί. Αυτή την έρευνα ακολούθησε έντονη ανησυχία για την πιθανή απώλεια του παραδοσιακού τρόπου γραφής από τις μεγαλύτερες ηλικίες, με το ίδιο το κράτος να παίρνει διάφορα μέτρα για να ενθαρρύνει τόσο τη γραφή με το χέρι, όσο και την καλλιγραφία, η οποία βέβαια είναι μια μορφή τέχνης που ανθίζει στη χώρα ανεξαρτήτως των τεχνολογικών επιτευγμάτων.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό δεν αντιστοιχεί στο πιθανό ορθογραφικό λάθος εδώ κι εκεί που συμβαίνει σε γλώσσες όπως τα ελληνικά ή τα αγγλικά για τον ίδιο λόγο. Στα κινέζικα μικρο-διαφορές σε χαρακτήρες οδηγούν σε σημαντικές αλλαγές της σημασίας που μπορεί να δώσουν εντελώς διαφορετικό νόημα στην πρόταση – κάτι που στα Ελληνικά π.χ. συμβαίνει μόνο σε συγκεκριμένα παραδείγματα και συμπτώσεις.
Ταυτόχρονα όμως, η χρήση των pinyin έχει οδηγήσει στην εύκολη και παγκόσμια χρήση της κινεζικής γλώσσας και άρα και στην οικονομική επέκταση της ίδιας της Κίνας. Είναι άλλωστε ο λόγος που μπορούν να γραφτούν τα κινέζικα σε υπολογιστή και που μπορούν να ανταλλαχθούν δισεκατομμύρια μηνύματα καθημερινά. Άραγε θα χρειαστεί η Κίνα να θυσιάσει ένα κομμάτι της παράδοσης της στο βωμό της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής της ενδυνάμωσης, ή θα καταφέρει να διατηρήσει τον τρόπο γραφής της ακέραιο;
* οι λατινικοί/pinyin χαρακτήρες στο κείμενο κρατήθηκαν σε περιπτώσεις ήχων (λέξεων) που δεν μπορούν να αποδοθούν στα ελληνικά.
