Τόπος χωρίς φαντάσματα είναι έρημος τόπος, Τζον Χάρολντ Χιούιτ *
Σαν σήμερα στις 10 Απριλίου του 1998 υπεγράφη η ιστορική συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής με την οποία δόθηκε ένα πολιτικό τέλος στον αιματηρό εμφύλιο της Βορείου Ιρλανδίας. Μια σύγκρουση 30 ετών , που έχει μείνει στην ιστορία ως η περίοδος των “Troubles” (σ.σ. Ταραχών) , με τους προτεστάντες Ενωτικούς να μάχονται, για να διατηρήσουν το στάτους κβο της Βόρειας Ιρλανδίας ως αναπόσπαστο κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου και τους καθολικούς Δημοκρατικούς να αποστρέφονται το Στέμμα και να πολεμούν για την ένωση με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Παραστρατιωτικές οργανώσεις και από τα δύο στρατόπεδα , μαζί με μια μόνιμη και ισχυρή παρουσία του βρετανικού στρατού στη Βόρεια Ιρλανδία ,άφησαν πίσω τους 3.600 νεκρούς, έως και 50.000 τραυματίες και μια γενιά στοιχειωμένη από τα φαντάσματα του παρελθόντος.
Και ξαφνικά τον Απρίλιο του 1998 βρέθηκε διέξοδος στο αδιέξοδο με πρωθυπουργό της Βρετανίας τον Τόνι Μπλερ, με ειδικό απεσταλμένο των ΗΠΑ στη Βόρεια Ιρλανδία τον γερουσιαστή Τζορτζ Μίτσελ, με πρωθυπουργό της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας τον Μπέρτι Αχέρν και με επικεφαλής των διαπραγματευτών από τη Βόρεια Ιρλανδία, το Νο 2 του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (IRA), Μάρτιν ΜακΓκίνες.
Μια ειρηνευτική συμφωνία με πολλά «σχεδόν». Η εξουσία στην αποκεντρωμένη κυβέρνηση της Βορείου Ιρλανδίας εντός του Ηνωμένου Βασιλείου σχεδόν ένωσε παλιούς εχθρούς σε ένα τοπικό κοινοβούλιο με έδρα το Στόρμοντ, η εθνοτική βία σχεδόν εξαλείφθηκε, οι σχέσεις στις κοινότητες προτεσταντών και καθολικών σχεδόν βελτιώθηκαν, τα σημεία ελέγχου και οι πύργοι παρακολούθησης στη συνοριακή γραμμή Βορρά και Νότου σχεδόν εξαφανίστηκαν. Και η διχοτομημένη Ιρλανδία σχεδόν ξεχάστηκε. Μέχρι την ημέρα που ο πρωθυπουργός της Βρετανίας και ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος, Ντέιβιντ Κάμερον, πίστεψε πως θα μπορούσε να επιβιώσει πολιτικά με ένα δημοψήφισμα σαν το Brexit.
Ο Αμερικανός Τζορτζ Μίτσελ ,από τους βασικούς αρχιτέκτονες της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής ,είχε δηλώσει προ ετών στο περιοδικό “The Atlantic”: “Όταν ανακοίνωνα τη συμφωνία, την είχα χαρακτηρίσει ιστορική. Και ήταν… Αλλά την ίδια στιγμή είχα πει πως αυτή η συμφωνία σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εγγυηθεί την ειρήνη ή την πολιτική σταθερότητα ή τη συμφιλίωση. Εξ ορισμού ήταν μια συμφωνία που μετέθετε για το μέλλον όλα τα ακανθώδη ζητήματα… Ήταν μια συμφωνία που ανέφερε ξεκάθαρα πως οι εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές επιδιώξεις των δύο κοινοτήτων της Βορείου Ιρλανδίας ήταν έγκυρες και βάσιμες. Αναγνώριζε ότι οι δύο κοινότητες είχαν κάθε δικαίωμα να εργάζονται προς την επίτευξη των στόχων τους αρκεί να το έκαναν με δημοκρατικά και ειρηνικά μέσα και όχι με τη βία”. Η προειδοποίηση του Μίτσελ για τις εύθραυστες ισορροπίες της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής δεν ήταν προφητική∙ βασιζόταν στην αλήθεια μιας έχθρας που φέτος κλείνει έναν αιώνα ζωής. Στις 3 Μαΐου του 2021 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη συμφωνία που διχοτόμησε την Ιρλανδία και παρέδωσε σε βρετανικά χέρια έξι επαρχίες της χώρας.
“Ζούμε ειρηνικά, συνυπάρχουμε. Αλλά η εκατέρωθεν απειλή βρίσκεται πάντα εκεί”, είχε πει στη Deutsche Welle ο Μάικλ Ντόχερτι, σύμβουλος διαμεσολάβησης μεταξύ της καθολικής και προτεσταντικής κοινότητας στην επαρχία του Λοντονντέρι. Το 2018 το βρετανικό δίκτυο Sky News διενήργησε μια δημοσκόπηση στη Βόρεια Ιρλανδία. Είκοσι χρόνια μετά τη συμφωνία της συμφιλίωσης , η δημοσκόπηση κατέδειξε ότι σχεδόν το 50% των Βορειοϊρλανδών συναναστρεφόταν μόνο με ομοϊδεάτες του και με άτομα κοινών θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το 2018 μόνο το 7% των μαθητών πήγαινε σε μικτά σχολεία. Σήμερα ακόμα υπάρχουν συνοικίες που κατοικούνται αποκλειστικά από καθολικούς ή προτεστάντες ενώ τα διαχωριστικά τείχη και τα πλέγματα δεν είχαν την τύχη του τείχους του Βερολίνου, δεν εξελίχθησαν ποτέ σε σουβενίρ για τουρίστες. Είναι ακόμα εκεί, για να χωρίζουν τις κοινότητες και να τους θυμίζουν το παρελθόν.
Παρόμοια ήταν όλα αυτά τα χρόνια και η εικόνα στο τοπικό κοινοβούλιο του Στόρμοντ. Η συμφωνία προέβλεπε μια αποκεντρωμένη κυβέρνηση συνεργασίας εντός του Ηνωμένου Βασιλείου. Ωστόσο, η πολιτική ατζέντα των Ενωτικών και των Δημοκρατικών δεν άλλαξε ποτέ ,γιατί ,όπως σημείωνε και ο Αμερικανός γερουσιαστής Τζορτζ Μίτσελ ,ήταν δευτερευούσης σημασίας για τη συμφωνία του ’98. Αυτή η αντιπαλότητα ανάμεσα στο Δημοκρατικό Ενωτικό Κόμμα (DUP) και στο Σιν Φέιν οδήγησε στην κατάρρευση της κυβέρνησης το 2017. Και μετά ήρθε το Brexit και η συμφωνία που τελικά έκλεισε ο Μπόρις Τζόνσον με την ΕΕ για την αποχώρηση της χώρας του από το κλαμπ των “27”.
Οι Ενωτικοί τρέμουν τη μετά-Brexit εποχή
Οι Βορειοϊρλανδοί προτεστάντες καθυστέρησαν τη συμφωνία της βρετανικής ηγεσίας με την ΕΕ για το Brexit όσο μπορούσαν. Οι Τόρηδες εξαρτημένοι πολιτικά από το υπερσυντηρητικό DUP της Βόρειας Ιρλανδίας δεν είχαν άλλη επιλογή.
Ωστόσο, η συμφωνία έκλεισε και το ιρλανδικό πρωτόκολλο μετατοπίζει πλέον τα σύνορα στη θάλασσα που χωρίζει τη Βόρεια Ιρλανδία από τη Βρετανία και μεταφέρει τους τελωνειακούς ελέγχους στα βορειοϊρλανδικά λιμάνια. Τα κόμματα των Ενωτικών ετοιμάζονται να προσφύγουν δικαστικά κατά της συμφωνίας με το επιχείρημα ότι η ύπαρξη συνόρου και τελωνειακών ελέγχων στην Ιρλανδική Θάλασσα αποτελεί παραβίαση των όρων της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, καθώς δημιουργεί ντε φάκτο σύνορα μεταξύ Βρετανίας-Βορείου Ιρλανδίας και χάνεται η σχέση εξάρτησης.
Οι Ενωτικοί φοβούνται ότι η επαναφορά συνοριακών και τελωνειακών ελέγχων μετά το Brexit θα επαναφέρει στο προσκήνιο παλιές έριδες αλλά και ένα παλιό ερώτημα “ένωση με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, που είναι μέλος της ΕΕ ή διατήρηση του αυτοδιοίκητου και συνεπώς έξοδος από την ΕΕ μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία;” Η Κέιτι Χάουαρντ, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο Κουίνς του Μπέλφαστ εξηγεί: “Η προοπτική να απαγκιστρωθεί σταδιακά η Βόρεια Ιρλανδία από το Ηνωμένο Βασίλειο και να προσκολλήσει προς την πλευρά της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας αγχώνει τους Ενωτικούς… γιατί φοβούνται ότι αυτό θα οδηγήσει τελικά σε μια ενωμένη και αδιαίρετη Ιρλανδία”.
Πριν από το δημοψήφισμα για το Brexit, η Βόρεια Ιρλανδία απέπνεε μια εικόνα σταθερότητας και οι κάτοικοι πίστευαν σ’ αυτή. Το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας είχε ηττηθεί, η κυβέρνηση του Στόρμοντ λειτουργούσε με όλα της τα προβλήματα και οι όποιες αναφορές για μια ενωμένη Ιρλανδία δεν μακροημέρευαν. Σιγά σιγά αναπτυσσόταν η ιδέα μιας βορειοϊρλανδικής ταυτότητας – ξεχωριστής από την ιρλανδική και από τη βρετανική – και ένας τρίτος πιο φιλελεύθερος πόλος με το Κόμμα της Συμμαχίας να κερδίζει έδαφος.
Την ίδια ώρα, όμως, οι καθολικοί της Βόρειας Ιρλανδίας θυμήθηκαν την πατροπαράδοτη αξία τους και αυτό που τους επιτάσσει η Εκκλησία τους: να τεκνοποιούν. Οι καθολικοί σήμερα δεν είναι πια η μειονότητα στο βόρειο τμήμα του νησιού. Δημογραφικά κατάφεραν να νικήσουν τους προτεστάντες και αυτό έχει συνέπειες που συνήθως αποτυπώνονται στις κάλπες. Το 2022 είναι χρονιά ανάδειξης του τοπικού βορειοϊρλανδικού κοινοβουλίου και όλα δείχνουν ότι για πρώτη φορά πρώτο κόμμα θα είναι το Σιν Φέιν.
«Εννοείται πως θα επανερχόταν το θέμα της επανένωσης , μόλις θα άλλαζε η ισορροπία των δυνάμεων”, υπογραμμίζει ο ιστορικός δρ. Έιμον Φοίνιξ. Το Brexit επιτάχυνε το αίτημα για ένα δημοψήφισμα στη Βόρεια Ιρλανδία σαν αυτό της Σκωτίας ,γιατί μαζί με το θέμα της ιρλανδικής ταυτότητας έφερε στο προσκήνιο όλα τα οικονομικά προνόμια που θα έχαναν οι Βορειοϊρλανδοί. Γιατί λοιπόν να μην τεθεί το ερώτημα της επανένωσης με την Ιρλανδία που θα τους έκανε πλήρες μέλος της ΕΕ; Εξάλλου η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής προέβλεπε ότι το καθεστώς της Βόρειας Ιρλανδίας θα μπορούσε να αλλάξει, αν αυτή ήταν η επιθυμία της πλειοψηφίας.
Από τα μεγάλα λάθη των Ενωτικών, το οποίο τώρα το έχουν μετανιώσει, είναι ότι δεν πήραν στα σοβαρά την εκστρατεία πριν από το δημοψήφισμα για το Brexit. Οι συζητήσεις για το πόσο αυτό θα επηρέαζε το μέλλον της Βορείου Ιρλανδίας ήταν ανύπαρκτες και ξεκίνησαν αφού το “κακό” είχε ήδη γίνει. Τέλος, το Brexit κατάφερε να γίνει η αφορμή για έναν ακόμα δίπολο στο βόρειο τμήμα του νησιού της Ιρλανδίας: από το «Ενωτικοί εναντίον Δημοκρατικών» και από το «Καθολικοί εναντίον Προτεσταντών» πέρασαν στους «Ευρωσκεπτικιστές εναντίον των Φιλοευρωπαίων».
Καθολικό Πάσχα με έκκληση για δημοψήφισμα
Ανήμερα του καθολικού Πάσχα η πρόεδρος του Σιν Φέιν ,Μέρι Λου ΜακΝτόναλντ,ήταν σαφής στο εορταστικό μήνυμά της: “Η διχοτόμηση είναι πηγή όλων των κακών”. Η ηγέτιδα του Σιν Φέιν, της πρώην πολιτικής πτέρυγας του IRA, απηύθυνε με αφορμή τη μεγάλη θρησκευτική εορτή της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας εκ νέου έκκληση για τη διενέργεια ενός δημοψηφίσματος για την επανένωση της Βορείου Ιρλανδίας με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας.
Κάλεσε την πολιτική ηγεσία να συνειδητοποιήσει ότι αυτή είναι ελπίδα της νέας γενιάς που δείχνει έτοιμη να ξεσηκωθεί για μια ενωμένη Ιρλανδία. “Η κληρονομιά των ανταρτών του 1916 είναι πιο ρεαλιστική στην Ιρλανδία του σήμερα”, είπε και πρόσθεσε ότι έναν αιώνα μετά τη διχοτόμηση ο κόσμος ξυπνάει κάθε πρωί και καταλαβαίνει ότι μια διαιρημένη Ιρλανδία το 2021 δεν είναι αυτό που θέλει για το μέλλον των παιδιών του. “Σε κάθε γωνιά του νησιού μιλούν για την επανένωση και θα ήταν ασυγχώρητο να βγούμε από αυτήν την πανδημία χωρίς να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία μιας προετοιμασίας για την ένωση”, τόνισε η πρόεδρος του Σιν Φέιν.
Και σήμερα “Troubles” again
Την ίδια ώρα το στρατόπεδο των Ενωτικών είναι ένα καζάνι που βράζει με μπροστάρηδες 13χρονους έφηβους που βγαίνουν στους δρόμους του δυτικού Μπέλφαστ για να τα κάψουν όλα και να αναστήσουν το σκηνικό των “Troubles” again.
Μία εβδομάδα πριν από την 23η επέτειο της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής που έφερε την ειρήνη, η βία επέστρεψε στους δρόμους του Μπέλφαστ. Καμένα λάστιχα, μολότοφ, φωτιές σε κάδους, επίθεση σε λεωφορείο, σε φωτορεπόρτερ και μάχες στις πύλες που χωρίζουν τις κοινότητες των καθολικών και των προτεσταντών.
Νέοι προτεστάντες εξεγείρονται και από μακριά οι γονείς τους δεν νιώθουν φόβο για το μέλλον, αλλά περηφάνια. Η σπίθα ,λένε ,ήταν η κηδεία τον Ιούνιο ενός ηγετικού στελέχους του Σιν Φέιν με τη συμμετοχή 2.000 ατόμων εν μέσω πανδημίας. Η προτεσταντική νεολαία διαμαρτύρεται γιατί κανείς δεν τιμωρήθηκε, η αστυνομία δεν επέβαλε πρόστιμα, οι εισαγγελικές αρχές δεν άσκησαν διώξεις παρόλο που παραβιάστηκαν τα περιοριστικά μέτρα για τον κορονοϊό.
Ωστόσο, είναι κοινό μυστικό ότι η ατιμωρησία του Σιν Φέιν δεν είναι ο μόνος λόγος για τις νέες ταραχές. Αυτή η νέα γενιά προτεσταντών που μεγάλωσε μέσα στη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής αισθάνεται προδομένη από το Brexit και τον Μπόρις Τζόνσον. “Αυτό που εισπράττουν είναι ότι προδόθηκαν από τη βρετανική κυβέρνηση απέναντι στην οποία οι γονείς, οι παππούδες και οι προπάπποι τους επέδειξαν ταπεινόφρονα αφοσίωση”, γράφει η Άλισον Μόρις στην “Μπέλφαστ Τέλεγραφ”. Ορισμένοι πιστεύουν επίσης ότι οι διαπραγματευτές του Brexit υποχώρησαν στους Δημοκρατικούς ,γιατί απείλησαν εμμέσως με βίαιη, αιματηρή απάντηση στην προοπτική επαναφοράς του ιρλανδικού συνόρου. “Αυτό δημιούργησε ένα εκρηκτικό προηγούμενο, αφού πολλοί Ενωτικοί προτεστάντες βλέπουν το πρωτόκολλο και συμπεραίνουν ότι η βία ανταμείβεται”, λέει ο Τζέιμς Μπράισον, πρόσωπο του κινήματος των Ενωτικών στην εφημερίδα “News Letter”.
Λίγο πριν πεθάνει το 2017 ο Μάρτιν ΜακΓκίνες είχε εκτιμήσει σχεδόν προφητικά ότι το Brexit θα είναι η ταφόπλακα της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής. “Το τελευταίο πράγμα που θέλουμε να δούμε, δεδομένης της επιτυχίας της ειρηνευτικής συμφωνίας, είναι μια επιστροφή των εγκαταστάσεων και σημείων ελέγχου στα ιρλανδικά μας σύνορα. Θα είναι καταστροφική για το εμπόριο, θα πλήξει τον τουρισμό και κυρίως θα ταράξει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων που πίστεψαν στη συμφωνία. Πιστεύω ότι το Brexit υπονομεύει το αύριο της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής”.
*Ποιητής γεννημένος στο Μπέλφαστ από τους σημαντικότερους της γενιάς του