Με αφορμή τη συμπλήρωση σήμερα 195 χρόνων από την Έξοδο των Ελεύθερων Πολιορκημένων από το βιβλίο “21 Ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821”, του Σπύρου Αλεξίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, ακολουθούν δύο αποσπάσματα από το κεφάλαιο που αναφέρεται στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Τα αποσπάσματα αναφέρονται σε όσα προηγήθηκαν και σε όσα ακολούθησαν την πολιορκία και την Έξοδο.
Το γεγονός
Στην ιστορία αναφέρεται ως η τρίτη πολιορκία του Μεσολογγίου και χωρίζεται σε δύο φάσεις: η πρώτη από τον Απρίλιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1825, όταν η πόλη πολιορκήθηκε από τα στρατεύματα του Ρεσίτ Πασά, του επονομαζόμενου Κιουταχή, και η δεύτερη από τον Δεκέμβριο του 1825 μέχρι τον Απρίλιο του 1826 από τα στρατεύματα και του Ιμπραήμ και του Κιουταχή. Ο πρώτος είχε περίπου 10.000 άντρες και ο δεύτερος σχεδόν 30.000. Στην πολιορκία συμμετείχαν, από την πλευρά της θάλασσας, και οι τρεις αρμάδες, η τουρκική, η αιγυπτιακή και της Τύνιδας. Στο Μεσολόγγι την παραμονή της εξόδου μετρήθηκαν 3.600 μάχιμοι.
Μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826 ανεφοδίαζε και ενίσχυε τους πολιορκημένους ο ελληνικός στόλος. Δυστυχώς, ήταν 7.000 άμαχοι. Μια λεπτομέρεια που αποσιωπάται, καθώς χαλάει κάπως το εθνικό αφήγημα: στο στράτευμα του Κιουταχή υπηρετούσαν χιλιάδες Έλληνες, ίσως περισσότεροι από όσους υπεράσπιζαν την πόλη.
Ένας φράχτης…
Αν δεχτούμε ως πιθανότερη εκδοχή αυτήν που παρουσιάζει ο Τηλέμαχος Κωστάκης το Μεσολόγγι στα νεότερα χρόνια πρωτοκατοικήθηκε από Δαλματούς κουρσάρους. Προτείνει μάλιστα και το δαλματικό messo laghi, ήτοι λιμνοχώρι, για την ετυμολογία του ονόματός του. Με την κήρυξη της Επανάστασης υπήρξε μια υποτυπώδης οχύρωση, πίσω από την οποία αντιστάθηκαν στην πρώτη πολιορκία από τον Ομέρ Βρυώνη στις 25 Οκτωβρίου-31 Δεκεμβρίου 1822. Κατανοώντας πως, λόγω της στρατηγικής της θέσης, η πόλη θα δεχόταν ξανά επίθεση, το καλοκαίρι του 1823 ανέθεσαν στον Χιώτη μηχανικό Μιχάλη Κοκκίνη την καλύτερη οχύρωσή της. Ο Κοκκίνης βάθυνε και πλάτυνε το χαντάκι, το ύψος του τείχους έφτασε στα δύο μέτρα, ενώ σήκωσε και 23 ντάπιες με ύψος μέχρι τα τριάμισι μέτρα.
Γράφει ο Δημήτρης Φωτιάδης στη μελέτη του για το Μεσολόγγι: Τούτο ήταν το “φρούριο του Μεσολογγίου” όπως το έλεγαν οι γραμματιζούμενοι. Μα χρειαζόταν μεγάλη φαντασία για να περάσει για τέτοιο. Ο Νικόλας Στουρνάρας σε γράμμα του στον Νικηταρά το ονομάζει “γελαδομαντρί” και “φράχτη”. Έτσι το έλεγαν οι αγωνιστές, και τέτοιο στάθηκε.
Οι πηγές και ο Κασομούλης
Για τα γεγονότα υπάρχει αφθονία πηγών: απομνημονεύματα σημαντικών οπλαρχηγών, όπως ο Σπυρομήλιος και ο Μίχος, αλλά και πολλές μαρτυρίες. Σπουδαία πηγή αποτελεί και η εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά, η οποία εκδιδόταν στο Μεσολόγγι από τον Ελβετό γιατρό Ζαν-Ζακ Μάγερ από το 1824 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826.
Την πιο σημαντική από όλες όμως αποτελεί το έργο του Νικόλαου Κασομούλη “Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επανάστασης των Ελλήνων, 1821-1833”. Ο Κασομούλης, γεννημένος το 1798 στη Σιάτιστα της Μακεδονίας, πήρε μέρος σχεδόν σε όλες τις μεγάλες μάχες, και στην πολιορκία του Μεσολογγίου, και επέζησε στην έξοδο. Ξεκίνησε να γράφει το έργο του το 1832. Ως αγωνιστή τον χαρακτήριζε σπάνια τιμιότητα, γεγονός που μετουσιώνεται σε αντικειμενικότητα στο έργο του. Δεν έχει συγγραφικές αρετές, έχοντας μάθει λίγα γράμματα, γράφει σε μια φρικτή καθαρεύουσα. Το δε χειρόγραφό του ήταν ξεχασμένο στα χέρια του Π.Α. Ανδρέου στη Στυλίδα, και το ανακάλυψε, με τη βοήθεια του στρατηγού Τιμολέοντος Βάσσου, ο ακούραστος ερευνητής Γιάννης Βλαχογιάννης […].
Και όμως, το Μεσολόγγι νίκησε
Μετά το τέλος της πολιορκίας από τους 30.000 άντρες του Κιουταχή οι αξιόμαχοι δεν ξεπερνούσαν τους 10.000. Αντίστοιχα τα νούμερα και για τον Ιμπραήμ, ήρθε από την Πελοπόννησο με 10.000 άντρες και επέστρεψε με 3.500. Κερδήθηκε πολύτιμος χρόνος, ανασυγκροτήθηκαν οι ελληνικές δυνάμεις και με αρχιστράτηγο τον Καραϊσκάκη απελευθέρωσαν τη Στερεά Ελλάδα.
Εξίσου μεγάλο κέρδος ήταν και ο πρωτοφανής αντίκτυπος στην Ευρώπη, η ηρωική αντίσταση και η έξοδος άλλαξαν καταλυτικά το κλίμα. Τη νύχτα που μαθεύτηκε η είδηση στο Παρίσι πραγματοποιήθηκε μεσονύχτια διαδήλωση φοιτητών, που έφτασε στο παλάτι και ζητούσε τη μεσολάβηση του βασιλιά Κάρολου. Το θέατρο Odéon ανέβασε το δράμα του Οζανό “Η τελευταία μέρα του Μεσολογγίου”. Αντίστοιχο μελόδραμα ανέβηκε και στο Λονδίνο. Τον Ιούνιο του 1826 ο Ουγκό έγραψε τα “Κεφάλια του Σεραγιού”, έναν ύμνο στους ήρωες του Μεσολογγίου. Τέσσερα ποιήματα για το Μεσολόγγι έγραψε και ο Γ. Μίλερ και πολλοί άλλοι ποιητές. Ο Παγκανέλ εξέδωσε αμέσως βιβλίο με τίτλο “Το Μεσολόγγι δεν υπάρχει πια”, και ο μέγας Γκαίτε στον “Φάουστ” τοποθέτησε τον Ευφορίωνα στο Μεσολόγγι να λέει την περίφημη φράση: “Πάντα ψηλότερα να ανεβαίνω, πάντα μακρύτερα να κοιτάζω”. Ο Ντελακρουά, ο Φλαντέν, ο Ντε Σεζέρ, ο Ντε Λανσάκ, ο Λανγκλουά απαθανάτισαν σε πίνακες τις σκηνές της πολιορκίας.
Το Μεσολόγγι οδήγησε στο Ναβαρίνο
Είχαν σημασία όλα αυτά για τη διεθνή πολιτική; Τον τεράστιο αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη τον αναγνώρισε το σύνολο των ιστορικών της εποχής, όπως οι Μέντελσον-Μπαρτόλντι, Φίνλεϊ, Φαμπρ, Γκόρντον, Σενεσό. Το μαζικό ρεύμα υποστήριξης στον ελληνικό αγώνα είχε και άμεσο πολιτικό και στρατιωτικό αντίκτυπο. Υπό αυτήν την πίεση Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία διέταξαν τις ναυτικές τους δυνάμεις στη Μεσόγειο να επιβάλουν ανακωχή. Αυτό οδήγησε στον αποκλεισμό του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο. Οι εντολές προς τους Κόδριγκτον, Δεριγνί και Χέιδεν δεν περιλάμβαναν εμπλοκή. Τι οδήγησε τελικά στη ναυμαχία του Ναβαρίνου, που εν πολλοίς καθόρισε τις εξελίξεις;
Ακριβώς αυτό το κλίμα. Ο Μέντελσον-Μπαρτόλντι εκτιμά ότι “το Ναυαρίνο υπήρξε θρίαμβος της θέλησης των λαών επί της θέλησης των βασιλέων”. Καλύτερη απόδειξη για την ορθότητα αυτής της εκτίμησης; Έπειτα από λίγες ημέρες η Αγγλία αφαίρεσε τη διοίκηση του στόλου της Μεσογείου από τον θριαμβευτή Κόδριγκτον και τον παρέπεμψε σε ναυτοδικείο. Ακόμη όμως και στο κείμενο με το οποίο απαλλάχτηκε των καθηκόντων του ο νικητής ναύαρχος, αναγνωριζόταν από την αγγλική κυβέρνηση ο πρωτοφανής ηρωισμός των πληρωμάτων.
Επίλογος
Το συμπέρασμα είναι πως οι εκπρόσωποι του ελληνικού κράτους που τιμούν κάθε χρόνο, στις 10 Απριλίου, την Έξοδο υποκρίνονται, όπως σε τόσες και τόσες άλλες περιπτώσεις. Για την απερίσπαστη και υποκριτική παρουσία τους φροντίζει η επίσημη ιστορία, που από το αριστούργημα του Σολωμού αξιοποιεί με φαιδρό τρόπο μόνο τον τίτλο. Για όλα τα άλλα σιωπά… Στις φετινές εκδηλώσεις είναι βέβαιο πως θα συμμετάσχει με κάποιον τρόπο και η πρόεδρος της επιτροπής για τα 200 χρόνια. Ας ενημερώσει κάποιος την κ. Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη πως ο Σολωμός για την ίδια περίοδο έγραψε και τη “Γυναίκα της Ζάκυθος”…
