Συνέντευξη του Παναγιώτη Παναγιωτόπουλου στη Λαμπρινή Θωμά
Όταν το παιγνίδι «Ηπειρώτικα» από τη σειρά επιτραπέζιων «ντοπιολαλιά» έπεσε στα …ηπειρώτικα χέρια μου, ενθουσιάστηκα. Λέξεις και φράσεις που τις θυμόμουν από τα παιδικά μου καλοκαίρια στα χωριά μας, κι άλλες που δεν έτυχε να ακούσω ποτέ, ήρθαν να θυμίσουν τις πιο όμορφες και αθώες στιγμές της παιδικής μου ηλικίας, να ξαναφέρουν φωνές αγαπημένες που τις πήρε ο θάνατος. Ήταν σα να ξανάκουγα τη γιαγιά μου, που δε με έλεγε Λαμπρινή αλλά «Μπούσω’μ» ή «Μπίλω’μ», τις γειτόνισσες που με πειράζαν σα με πιάναν να τους κλέβω σύκα κι απίδια, τους παππούδες στο καφενείο που τσακώνονταν εις άπταιστον ηπειρωτική για τα πολιτικά… Παίζοντας με τον 24χρονο γιό μου, τα γέλια κι οι ιστορίες έδιναν κι έπαιρναν, οι λιγότερο πρόθυμοι της παρέας, που αρχικά μας σνόμπαραν, γρήγορα παρασύρθηκαν κι αυτοί.
Ήταν μια εξαιρετική ιδέα, και δούλευε στην πράξη. Ξαναγεννιόνταν κατι πολύτιμο, με ένα νέο τρόπο. Κι αυτό χάρη στον Παναγιώτη Παναγιωτόπουλο, όπως ανακάλυψα ψάχνοντας ποιόν έπρεπε να ευχαριστήσω.
Με καταγωγή από την ορεινή Ευρυτανία, σπουδές δημοσιογραφίας, κοινωνικής ανθρωπολογίας, οικονομικές σπουδές, άφησε τη δημοσιογραφία για να ιδρύσει, πριν δέκα χρόνια, την πολιτιστική εταιρεία Protoleum. Στόχος ο σχεδιασμός και η παραγωγή υψηλής ποιότητας πολιτιστικών εκδόσεων και εμπνευσμένων εφαρμογών για μουσεία και πολιτιστικούς χώρους με στόχο την ανάδειξη των Ελλήνων δημιουργών και των έργων τους. Με μια βουτιά στην καρδιά πρώτα, όμως – αυτό που πια σπανίζει. Γιατί αυτή η βουτιά, που ήρθε να στηρίξει τη γνώση, γέννησε την «Ντοπιολαλιά» το πρώτο επιτραπέζιο παιχνίδι για τις λαλιές του τόπου μας.
Αυτή η συνέντευξη ας ειδωθεί λοιπόν, σαν ένα ευχαριστώ για το έργο του και ως η συνάντηση δύο αισιοδοξιών και δύο ενθουσιασμών, με κοινό παρονομαστή τον τόπο μας και τον πλούτο του.
Τι ακριβώς είναι τα επιτραπέζια της ντοπιολαλιάς και ποιοι μπορούν να παίξουν;
Η «Ντοπιολαλιά» είναι το πρώτο επιτραπέζιο ψυχαγωγικό παιχνίδι για το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα και τις λαλιές του τόπου μας με πλούσιο γλωσσικό και πολιτισμικό περιεχόμενο, κάρτες ερωτήσεων, ευρηματική πλοκή και αρκετές ανατροπές. Κάθε παιχνίδι αποτελεί ένα αυτοτελές πολιτιστικό έργο που εμπνέεται από τον συναρπαστικό κόσμο κάθε περιοχής. Η πλειοψηφία των παιχνιδιών απευθύνεται σε όλη την οικογένεια στην πιο διευρυμένη της μορφή. Είναι κατάλληλα για ηλικίες 12 ετών και άνω με εξαίρεση τα παιχνίδια που έχουν ως θέμα τους τις κοινωνικές ιδιολέκτους και τις αργκό ιδιαίτερων κοινωνικών ομάδων και απευθύνονται αποκλειστικά σε ενήλικους παίκτες. Στα παιχνίδια μας παρουσιάζονται με τρόπο ευρηματικό και αντιπροσωπευτικό: το γλωσσικό ιδίωμα, η ιστορία, ο πολιτισμός, η παράδοση, τα τραγούδια, τα τοπωνύμια, η γαστρονομία, η καθημερινή ζωή, η αρχιτεκτονική, η πανίδα, η χλωρίδα κι η κουλτούρα κάθε περιοχής. Σχεδιασμένα να εξάπτουν την φαντασία και να προσελκύουν τις νεότερες γενιές. Να ψυχαγωγούν με τα ντόπια χωρατά και τα στιχοπλάκια τους.
Η «Ντοπιολαλιά» είναι φιλική και φιλόξενη για ντόπιους και επισκέπτες. Δεν είναι αυτονόητο πως θα κερδίσει ο ντόπιος παίκτης. Έχουμε δει Κυκλαδίτισα να κατατροπώνει ντόπιους της Ρούμελης στην γλωσσική τους έδρα! Η Ντοπιολαλιά είναι ανοικτή και «ακομπλεξάριστη». Αγκαλιάζει όλες τις λαλιές του Ελληνισμού, δίχως προκατάληψη, γιατί όπως πολύ σωστά σημείωνε κάποτε ο γλωσσολόγος και λογοτέχνης Γιάννης Ψυχάρης: “Χωριολαλιά είτανε κ’ η αττική (διάλεκτος) στον καιρό της”. Δεν γνωρίζει γλωσσικούς αποκλεισμούς, γι’ αυτό συμπεριλαμβάνει και τις κοινωνικές ιδιολέκτους, δηλαδή τις αργκό, όπως τη λαλιά των ναυτικών, που ανέδειξε ποιητικά ο Νίκος Καββαδίας, τη γλώσσα του Σκαρίμπα, του Σουρή, τα «καλιαρντά» που διέσωσε ο Ηλίας Πετρόπουλος και τα «κουτσαβάκικα», δηλαδή τη γλώσσα της μαγκιάς και της ρεμπέτας όπως αυτή αποθανατίστηκε στη λαϊκή μας ποίηση και τα ρεμπέτικα τραγούδια. Το παιχνίδι προσομοιάζει με ένα χειροποίητο, δουλεμένο στο καλέμι, κάρτα προς κάρτα έργο λαϊκής δημιουργίας. Ελπίζουμε να την απολαύσει το κοινό τους όπως την απολαύσαμε και εμείς.
Και πως γεννήθηκε η ιδέα;
Όλα τα όμορφα πράγματα τόνιζε κάποτε πολύ εύστοχα ο Μάνος Χατζηδάκις γεννιούνται σε ένα καφενείο. Στο καφενείο ενός χωριού λοιπόν της ορεινής Ευρυτανίας που αποτελεί τόπο καταγωγής μου, τα Χριστούγεννα πριν από 5 χρόνια, μια συντροφιά φίλων, επισκεπτών και ντόπιων απολάμβανε στο νυχτέρι της, την αναζήτηση της σημασίας μιας ντόπιας λέξης. Στήθηκε ένα αυτοσχέδιο δια-δραστικό παιχνίδι.
Σκέφτηκα τότε πόσο όμορφο θα ήταν να μπορούσε να γίνει ένα πραγματικό επιτραπέζιο παιχνίδι για όλες τις λαλιές του τόπου μας. Να μπορούν να το απολαύσουν ντόπιοι και επισκέπτες. Μικροί και μεγάλοι. Ένα παιχνίδι που να μπορούν να το απολαύσουν γύρω από την εστία εγγόνια με τους «παππουδολαλάδες» που λεν και στην Κρήτη. Ένα παιχνίδι για τα ταξίδια μας, να μας συνοδεύει στο πλοίο, στο αεροπλάνο και το τρένο. Να το χαρούν οι επισκέπτες γνωρίζοντας την μητρική γλώσσα και την κουλτούρα μιας περιοχής, παίζοντας στις πλατείες των χωριών, στους ξενώνες, τα ξενοδοχεία και τις ταβέρνες των νησιών. Στις μυροβόλες αυλές των Ελληνικών σπιτιών, στα μπαλκόνια και τα νυχτέρια μας. Κάπως έτσι ξεκίνησε το συναρπαστικό αυτό ταξίδι στην κοινή πολιτισμική μνήμη, την γλώσσα και την λαϊκή μας παράδοση με όχημα ένα διαδραστικό γλωσσικό παιχνίδι και στόχο την διάσωση και ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Πως περνά κανείς από μια ιδέα στην πραγμάτωσή της, όμως;
Σας ευχαριστώ για την ερώτηση αυτή. Η δημιουργία ενός παιχνιδιού για τις ντοπιολαλιές αποδείχτηκε μια εξαιρετικά δύσκολη, πολύπλοκη και απαιτητική πρόκληση. Προϋποθέτει αφιέρωση, σεβασμό στο μεγαλείο του γλωσσικού φαινομένου, συστηματική έρευνα, και συλλογική εργασία. Προσκτάται όπως έλεγε και ο Ελύτης η γλώσσα μας στο βάθος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος, και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Το παιχνίδι της Ντοπιολαλιάς αποτελεί μια συλλογική προσπάθεια στην οποία συνεργάστηκαν με πάθος άνθρωποι που διαπνέονται από αγάπη για την γλώσσα, τον πολιτισμό και την παράδοση. Η «Ντοπιολαλιά» έγινε πράξη αποκλειστικά με ιδία μέσα. Με μεράκι και ζήλο. Με την κατάλληλη ομάδα όλα τα καταφέρνεις.
Αρχικά ερεύνησα αν υπήρχε στην Ελλάδα ή το εξωτερικό κάτι αντίστοιχο και διαπίστωσα με έκπληξη πως και στον τομέα αυτό η μητρική γλώσσα είναι παραμελημένη. Προσωπικά έχω μια εγγενή ροπή, μια ιδιοτροπία που σε κεντρώνει, όταν δεν βρίσκω διαθέσιμο κάτι που επιθυμώ πολύ να αρχίζω να το φτιάχνω. Αυτό δεν σημαίνει πως όλες οι ιστορίες έχουν πάντα ευτυχή κατάληξη όπως και στα λαϊκά μας παραμύθια. Το κρίσιμο στο δημιουργικό ταξίδι της Ντοπιολαλιάς, ήταν εξαρχής πως θα μπορούσε να μετασχηματιστεί το γλωσσικό περιεχόμενο μιας προφορικής γλώσσας που χάνεται, σε ψυχαγωγικό διαδραστικό παιχνίδι. Πώς κάνεις δηλαδή το γλωσσικό ιδίωμα ένα ελκυστικό παιχνίδι για όλους. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η αξιοποίηση της τέχνης της παιχνιδοποίησης. Μετά από όλα αυτά τα χρόνια, μπορώ να πω σήμερα πως το παιχνίδι της Ντοπιολαλιάς αναλογεί σε ένα είδος προσωπικής σπουδής, ένα συναρπαστικό ταξίδι αυτογνωσίας που το απόλαυσα και το απολαμβάνω κάθε στιγμή, σε κάθε πτυχή του.
Πόσο χρόνο σας πήρε η δημιουργία τους; Πόσοι άνθρωποι δούλεψαν;
Η όλη διαδικασία απαίτησε πάνω από πέντε χρόνια συστηματικής έρευνας, μελέτης καταγραφής και αποθησαύρισης ενός απέραντου υλικού από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, διάδραση με αυθεντικούς ομιλητές, εκατοντάδες ώρες δημιουργικού σχεδιασμού και εικονογράφησης. Αποτελεί το επιστέγασμα μιας πλειάδας ταλαντούχων δημιουργών, επιστημόνων, εικονογράφων και ειδικών στην πολιτιστική διαχείριση και επικοινωνία που ένωσαν τις δημιουργικές τους δυνάμεις. Δεν θα μπορούσε να πραγματωθεί δίχως την συμβολή τους.
Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω για την αφοσίωση, το πάθος και την δημιουργικότητα της την ιδρυματική ομάδα συντελεστών του Πολιτιστικού Δικτύου της Ντοπιολαλιάς και συνοδοιπόρους σε αυτό το δημιουργικό ταξίδι και ιδιαίτερα τους πρωτεργάτες της πρωτοβουλίας όλοι τους καταξιωμένοι στον τομέα τους: Νίκο Πατσογιάννη στενό συνεργάτη και συνιδρυτή της Protoleum, Σοφία Καμπανίδου και Γιάννη Τσουκάτο από την βραβευμένη εταιρεία επικοινωνίας Just που από την πρώτη στιγμή στήριξαν την προσπάθεια καθώς και την art director της Just, Δήμητρα Τρούσα που επιμελήθηκε τον υπέροχο εικονογραφημένο κόσμο της «Ντοπιολαλιάς» .
Υπάρχουν κάποιες στιγμές που σας συγκίνησαν ή τις θεωρείτε προσωπικά ενδυναμωτικές σε αυτό το ταξίδι δημιουργίας;
Η ενθουσιώδης υποδοχή, η αγάπη και τα συγκινητικά μηνύματα που λαμβάνουμε καθημερινά αυτές τις ημέρες από όλη την Ελλάδα και μας οπλίζουν με δύναμη να συνεχίσουμε. Η ενθάρρυνση να δημιουργήσουμε παιχνίδια και για τις υπόλοιπες λαλιές μας. Να μάθουν οι νέοι μας όπως μας λένε. Να το έχουμε στις εκδηλώσεις, τα ανταμώματα και τις πλατείες μας. Να παίξουμε με τα εγγόνια μας. Να διασώσουμε τα Κορφιάτικα της Κέρκυρας, τα Σαρακατσάνικα, τα Πυργούσικα της Χίου, τα Τσακώνικα, το ιδίωμα της Μάνης, τα Καλιαρντά. Γιατί όχι, μήπως και εκείνα κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού μας δεν είναι; Γιατί να είμαστε συμπλεγματικοί με τον πολιτισμό μας;
Η γλώσσα μας είναι μια γνήσια λαϊκή δημιουργία που μιλήθηκε πολύ στο βάθος των αιώνων, σμιλεύτηκε με τέχνη στους πιο δυσπρόσιτους τόπους της ορεινής χώρας και των δαντελωτών ακτών μας, τραγουδήθηκε όσο καμία άλλη, μας χάρισε δύο Νόμπελ λογοτεχνίας και τόση μα τόση τρεχούμενη ποίηση που γεμίζει θάλασσες και άλλες τόσες. Αλλά και μια γλώσσα που πολεμήθηκε βάναυσα, χλευάστηκε στην μητρική της έκφραση, απαξιώθηκε, για να την σηκώσουν ξανά στα στήθη τους οι ποιητές μας, να φροντίσουν τις πληγές της για να την ξαναφήσουν να πετάξει λεύτερη. Ο Καζαντζάκης, μας παρέδωσε την καλύτερη απόδοση των Ομηρικών επών αξιοποιώντας το καθάριο Κρητικό ιδίωμα και την λαλιά του Ερωτόκριτου του Βιτσέντζου Κορνάρου.
Συγκινητικά υπήρξαν επίσης τα πρώτα δοκιμαστικά παιχνίδια στα οποία συμμετείχαν άνθρωποι κάθε ηλικίας από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και ηλικιωμένοι αυθεντικοί ομιλητές οποίοι παίζοντας με νεότερες γενιές αφηγούνταν προσωπικές, βιωματικές ιστορίες και εμπειρίες. Μετά από λίγη ώρα το παιχνίδι λειτουργούσε στο «παρασκήνιο» της διάδρασης των παικτών ως ένα έναυσμα για μια αυθεντική ανταλλαγή βιωματικών εμπειριών, ως ένα «παιχνιδογέφυρο» του χθες με το σήμερα και το αύριο, που μπορεί να μας ενώνει όλους κάτω από την στέγη της κοινής μας μνήμης, καθήμενοι γύρω από ένα τραπέζι για να γίνουμε ξανά παιδιά. Προχθές λάβαμε ένα μήνυμα από άνθρωπο της ομογένειας. Μας ρώτησε αν σχεδιάζουμε να μεταφράσουμε την ντοπιολαλιά σε άλλες γλώσσες για να μπορούν να το απολαύσουν ελληνόπουλα στο εξωτερικό. Αυτό ήταν κάτι μη αναμενόμενο, συναρπαστικό που προσωπικά με συγκίνησε ιδιαίτερα.
Πότε βγήκαν στην αγορά; πως πανε;
Μόλις πριν από μόλις λίγες ημέρες κυκλοφόρησαν οι πρώτες τέσσερις μεγάλες και εμβληματικές γλωσσικές ενότητες της «Ντοπιολαλιάς»: τα Ποντιακά, τα Κρητικά, τα Ηπειρώτικα και τα Κουτσαβάκικα, την Πανελλήνια δηλαδή “‘αργκοτική” γλώσσα του μάγκα που διεσώθη στα λαϊκά μας τραγούδια. Έχουν μόλις λίγες ημέρες που έχουν κυκλοφορήσει και έχουμε ήδη προχωρήσει στην δεύτερη επανέκδοση τους προκειμένου να ανταποκριθούμε στην αυξανόμενη ζήτηση απ’ όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό ειδικά τώρα που επαναλειτουργούν και τα φυσικά καταστήματα καθώς αρχικώς η διάθεσή τους γίνονταν αποκλειστικά από την διαδικτυακή μας σελίδα www.dopiolalia.gr
Έχετε στα σχέδια και άλλες ντοπιολαλιές και ειδικές διαλέκτους;
Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα παιχνίδι για κάθε λαλιά του Ελληνισμού. Ένας εξαιρετικά φιλόδοξος στόχος που μπορεί να πραγματωθεί μόνο με συνέργειες και συνεργασίες με φορείς από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο. Ήδη ετοιμάζουμε τις επόμενες εκδόσεις στις οποίες περιλαμβάνονται τα Θρακιώτικα, τα Ευρυτανικά, τα Κορφιάτικα, τα Σαρακατσάνικα, αλλά και κοινωνικές ιδιολέκτους όπως τα Καλιαρντά, την ιδιωματική γλώσσα των ναυτικών μας και την πανελλήνια λαλιά της ελληνικής γεύσης.
Ποια ήταν η αντίδραση της επιστημονικής κοινότητας;
Ήδη από τις πρώτες ημέρες κυκλοφορίας των παιχνιδιών, και αυτό μας τιμά ιδιαίτερα, επικοινώνησαν μαζί μας εκπρόσωποι της γλωσσολογικής, ερευνητικής και πανεπιστημιακής κοινότητας, τοπικοί φορείς και σύλλογοι αλλά και πλήθος ανεξάρτητων μελετητών και ερευνητών καθώς όπως γνωρίζετε κα Θωμά υπάρχουν άνθρωποι σε όλη την Ελλάδα που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην μελέτη, διάσωση και διάδοση της λαλιάς του τόπου τους συγγράφοντας σημαντικές μελέτες και γλωσσάρια.
Εσείς παίζετε επιτραπέζια; Ειδικά τα δικά σας;
Τελειώνοντας έναν παιχνίδι της Ντοπιολαλιάς, παίζω ήδη νοερά το επόμενο, που έχουμε βάλει στα σκαριά, για παράδειγμα τα «καλιαρντά» που τώρα σχεδιάζουμε. Αροθυμώ την ώρα που λεν στην ποντιακή λαλιά, να τα παίξουμε. Είμαι λάτρης των επιτραπέζιων αλλά και των ψηφιακών παιχνιδιών ειδικά των ανεξάρτητων παραγωγών και δημιουργών από την κεντρική και βόρεια Ευρώπη όπως το Machinarium ή το κλασσικό αριστούργημα Grim Fandango, αλλά και περισσότερο εμπορικούς τίτλους όπως το Assassin’s Creed που η πρόσφατη έκδοση Odyssey για την αρχαία Ελλάδα αποτέλεσε πρότυπο συνδυασμού κινηματογραφικής παραγωγής, τρισδιάστατης απεικόνισης και παιχνιδιού δράσης. Τα ψηφιακά παιχνίδια παρέχουν διαφορετικής ποιότητας εμπειρία γι’ αυτό και ήδη σχεδιάζουμε την ψηφιακή ντοπιολαλιά.
Σε έναν καταιγισμό όμως από ψηφιακή πληροφορία, έμπλεη αποξένωσης, ειδικά σήμερα εν μέσω πανδημίας, τα επιτραπέζια όπως και οι δίσκοι μουσικής συνεχίζουν να με εμπνέουν περισσότερο ίσως επειδή είναι αναλογικά και πιο συντροφικά. Στην δική μου γενιά τα επιτραπέζια παιχνίδια αποτέλεσαν και αποτελούν κεντρικό στοιχείο της ψυχαγωγίας και της κοινωνικοποίησής μας. Προσπαθώ να ενημερώνομαι όχι μόνο για τη διεθνή αλλά και την εγχώρια σκηνή επιτραπέζιων παιχνιδιών που τα τελευταία χρόνια αναγεννιέται από ταλαντούχες ομάδες Ελλήνων δημιουργών που σχεδιάζουν και παράγουν στον τόπο τους παιχνίδια φαντασίας που μπορούν επάξια να σταθούν διεθνώς. Τον τελευταίο καιρό βέβαια και εξαιτίας της «Ντοπιολαλιάς» το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται κυρίως στις πολλαπλές δυνατότητες που προσφέρει η τέχνη της παιχνιδοποίησης στην ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και των εικαστικών τεχνών.
