Ο δημοσιογράφος και αναλυτής, Κώστας Ράπτης δημοσίευσε ένα αποκαλυπτικό άρθρο στο capital.gr, με τίτλο “Ο Πούτιν πιστεύει ότι οι ΗΠΑ θα έχουν την τύχη της ΕΣΣΔ – και το Πεκίνο σιγοντάρει”.
Το άρθρο εξηγεί ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας θεωρεί πιθανό να βιώσουν οι ΗΠΑ, διαδικασία αποσύνθεσης αντίστοιχη με εκείνη της ΕΣΣΔ.
Από το άρθρο προκύπτουν δύο ζητήματα: το πρώτο αφορά την ορθότητα επί της ουσίας της πρόβλεψης (;) του προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Το δεύτερο έχει να κάνει με το πώς αντιμετωπίζουν (ή θέλουν να δείχνουν ότι αντιμετωπίζουν) οι άλλες παγκόσμιες δυνάμεις τις ΗΠΑ.
Στο πρώτο σκέλος, η ανάλυση του Ρώσου προέδρου δεν στερείται βάσης. Η προσέγγισή του για το πώς λειτουργούν οι αυτοκρατορικού τύπου δυνάμεις είναι αξιοπρόσεκτα ορθή από ιστορικής άποψης και εν πολλοίς αυτοκριτική – πρόκειται για πρώην Σοβιετικό πολίτη άλλωστε. Η ΕΣΣΔ βίωσε την δική της υπερεπέκταση, η οποία την έφθειρε, συνθήκη αρκετά όμοια με αυτή των ΗΠΑ.
Ωστόσο, στην ανάλυση Πούτιν εντοπίζεται ένα πρόβλημα: παρά τα πολύ μεγάλα προβλήματα της ΕΣΣΔ, η πτώση της δεν αποτέλεσε (κυρίως ή μόνο) αναπόδραστη συνέπεια λαθών αλλά επιπλέον και εσωτερική προδοσία από τις ελίτ της, οι οποίες επέλεξαν τον προσωπικό τους ληστρικό πλουτισμό εις βάρος της πατρίδας τους. Φυσικά κάτι τέτοιο προδίδει τα ανοιχτά ζητήματα εντός της χώρας, ωστόσο υποδεικνύει ότι δεν ήταν μια τυπική αυτοκρατορική παρακμή εκείνη της Σοβιετικής Ένωσης.
Μας φαίνεται πιθανή μια τέτοια εξέλιξη στις ΗΠΑ; Από τη μια, ο βαθμός αντικοινωνικότητας των ελίτ και στις ΗΠΑ εξελίσσεται αλματωδώς. Το χάσμα της ανισότητας, η οποία τείνει να καταστεί υπαρξιακής, οντολογικής μορφής, και άρα και το χάσμα ισχύος και συμμετοχής στην εξουσία διευρύνεται διαρκώς. Οι ελίτ επιχειρούν να αποσπαστούν πλήρως από τα μεσαία και κατώτερα στρώματα, με τρόπους και σε βαθμό ο οποίος οδηγεί σε πιθανότητα εσωτερικής αποσύνθεσης-έκρηξης της κοινωνίας των ΗΠΑ.
Το παράδειγμα του Elon Musk είναι καταπληκτικό και χαρακτηριστικό: να μεταφορτώσουμε (όσοι θα έχουμε λεφτά) τις συνειδήσεις μας στο cloud, να πάμε στον Άρη, να διαχειριζόμαστε την παγκόσμια οικονομία με memes και να μην πληρώνουμε φόρους. Κατά πόδας ακολουθούν και άλλοι. Την ίδια στιγμή μάλιστα όλα αυτά, κατά την οποία, μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ, η κρατική βοήθεια συντηρεί εκατομμύρια πολιτών, ενώ η νέα τάξη υπερπλουσίων που θέλουν να καταστούν και βιολογικά ανώτεροι όλων των υπολοίπων βρίσκεται στην διαμόρφωσή της.
Το ερώτημα ωστόσο είναι αν μια τέτοια ελίτ θα αποτύγχανε να αποτρέψει ή και θα επέτρεπε την αποσύνθεση των ΗΠΑ. Το γεγονός αφενός της επιβίωσης μέρους του πολύ μεγάλου κεφαλαίου σε όλο τον δυτικό κόσμο (και όχι μόνο) χάρη στον ατελείωτο κρατισμό – ναι, κρατισμό του νεοφιλελευθερισμού, ή με άλλα λόγια της χρηματοδότησης χωρίς τέλος από τις κεντρικές τράπεζες προς το πάρα πολύ μεγάλο κεφάλαιο – και αφετέρου της αξιοποίησης του στρατιωτικού σκέλους των ισχυροτέρων κρατών και ειδικότερα των ΗΠΑ, προκειμένου οι μεγάλες εταιρείες να κατανικήσουν τους αντιπάλους τους, αποδεικνύει ότι χωρίς το κράτος ΗΠΑ και τις δυνατότητές του, από τα μαχητικά του αεροσκάφη, έως το δολάριο, η ισχύς του (υπερ-)κινητικού κεφαλαίου προέλευσης ΗΠΑ θα έφθινε δραματικά σε περίπτωση αποσύνθεσης των τελευταίων.
Επιπροσθέτως, οι ελίτ των ΗΠΑ, για διαφόρους λόγους και με διαφόρους τρόπους είναι εν πολλοίς, παγκόσμιες ελίτ. Όχι μόνο διότι αποτελούν σημαντικό μέρος των πλέον πλουσίων ελίτ και κατέχουν μερικές από τις πιο ισχυρές εταιρείες, αλλά επιπλέον επειδή ελέγχουν τους ισχυρότερους ακόμη και σήμερα θεσμούς διεθνούς οικονομικού ελέγχου.
Μια από πλευράς τους εγκατάλειψη του κράτους των ΗΠΑ και του ρόλου του θα αποτελούσε αυτοκτονική επιλογή για τις ίδιες και γιγάντια καταστροφή για τον παγκόσμιο καπιταλισμό, χωρίς ήδη διαμορφωμένο μοντέλο διαδοχής. Βεβαίως, πάντα υπάρχει και ο λανθασμένος υπολογισμός.
Το ζήτημα λοιπόν με την ανάλυση Πούτιν δεν είναι το πώς αντιλαμβάνεται το τέλος των αυτοκρατοριών. Είναι ότι η ΕΣΣΔ αποτελεί μια διακριτή περίπτωση ως προς τις αυτοκρατορίες, εν γένει και σε ό,τι αφορά το τέλος της.
Αντιθέτως, έχει δίκιο ως προς το ότι οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν “αυτοκρατορικά ζητήματα”. Η Ουάσιγκτον αντιμετωπίζει εν προκειμένω το πρόβλημα του μετεωρισμού μεταξύ διεθνοπολιτικού “βολονταρισμού” (“Η Αμερική επιστρέφει!” κτλ.) και μακροχρόνιας πλέον τάσης απόσυρσης από μεγάλο μέρος των διεθνών ζητημάτων, πολλά εκ των οποίων παρόξυναν ή και προκάλεσαν εξ αρχής οι ίδιες. Από την Συρία ως το Αφγανιστάν και από την Ουκρανία έως την Τουρκία, η πολιτική των ΗΠΑ αντιμετωπίζει σοβαρά κενά αξιοπιστίας, με δεδομένο ότι κανένας δεν μπορεί να είναι βέβαιος για την δέσμευσή τους στο κάθε ένα από αυτά τα πεδία.
Αν μάλιστα η πολιτική Τραμπ ήταν ενοχλητική αλλά σαφής (“μένουμε μόνο εκεί από όπου βγάζουμε λεφτά”), η πολιτική Μπάιντεν παραμένει εν πολλοίς απρόβλεπτη, όπως και η υπόθεση της Ουκρανίας κατέδειξε, με την αρχική κατακόρυφη όξυνση και κατόπιν με την σαφή αποκλιμάκωση, όταν η Ρωσία φάνηκε έτοιμη να πολεμήσει.
Συχνά δε, αποδεικνύεται η απεμπλοκή πιο κοστοβόρα και δύσκολη από όσο κανείς αναμένει, με αποτέλεσμα να προκαλείται σειρά μακροχρόνιων πολέμων, χωρίς ορατό τέλος και με σημαντική σπατάλη δυνάμεων. Σε συνδυασμό μάλιστα με την εσωτερική κατάσταση στις ΗΠΑ και τον κίνδυνο δημιουργίας εναλλακτικών θεσμών οικονομικής συνεργασίας-ελέγχου διεθνώς, δημιουργείται ο κίνδυνος μιας αυτοκρατορικού τύπου παρακμής.
Το επιπλέον ζήτημα, πέραν του αν τα παραπάνω θα αποδειχτούν ακριβή ή όχι και κατά πόσο, έχει να κάνει με το πώς οι ανταγωνιστές τους βλέπουν τις ΗΠΑ. Εφόσον λοιπόν, προβλέπουν τα παραπάνω, είναι λογικό να επιλέξουν από πλευράς τους μια πολιτική μακρόχρονής φθοράς των ίδιων των ΗΠΑ, προσεταιρισμού συμμάχων και διαμόρφωσης εναλλακτικών μοντέλων παγκόσμιας ή έστω περιφερειακής διακυβέρνησης σε πολλαπλά επίπεδα. Όσο αυτό θα συμβαίνει και οι ίδιες οι ΗΠΑ θα εξακολουθούν να μετεωρίζονται, ο πειρασμός εντός κύκλων του βαθέος κράτους της Ουάσιγκτον θα είναι μια απότομη κλιμάκωση, προληπτικού χαρακτήρα, σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Εδώ έγκειται ο κίνδυνος του λανθασμένου υπολογισμού. Αν δε, ο νυν πρόεδρος επιδεικνύει μέχρι σήμερα μια αίσθηση κινδύνου, πολύ αμφίβολη είναι η επίδειξη τέτοιας ωριμότητας από τους πιθανούς διαδόχους του.
