“Δεν θα είχα κανένα πρόβλημα να αναλάβω την πολιτική ευθύνη αν είχαν γίνει ζημιές στο Τατόι. Δεν έγιναν πραγματικές ζημιές”, είχε δηλώσει μεταξύ άλλων η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε πρόσφατα με βασικό αντικείμενο τις καταστροφές στο Τατόι μετά τις πυρκαγιές στην Αττική τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου. “Αντιμετωπίσαμε μια πρωτοφανή κατάσταση σε σχέση με τα μνημεία την πολιτιστική κληρονομιά.  Όσοι βρεθήκαμε δίπλα στη φωτιά στο Τατόι, ξέρουμε ότι προκάλεσε κυρίως μεγάλη οικολογική ζημιά”, συμπλήρωσε η κ. Μενδώνη.

Στην ίδια συνέντευξη Τύπου έγινε λόγος και για την επιτροπή που είχε συστήσει η προηγούμενη πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού. Μια επιτροπή, η οποία απαρτιζόταν κυρίως από υπηρεσιακούς παράγοντες του ΥΠΠΟ αλλά και από ορισμένους επιφανείς εξωϋπηρεσιακούς παράγοντες και συντόνιζε το όλο έργο για το Κτήμα Τατοΐου ως δημόσιας περιουσίας.

Η εν λόγω επιτροπή είχε φροντίσει για τη μεταφορά το 2016 στο κτίριο όπου στεγαζόταν στο παρελθόν το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης (Μ.Ε.Λ.Τ.) “των ήδη καταγεγραμμένων και συντηρημένων πολύ σημαντικών αντικειμένων, αλλά και άλλων επιπλέον”, από τα συνολικά 100.000 κινητά αντικείμενα που είχαν απομείνει στο ανακτορικό σύνολο. Κατά την κ. Μενδώνη από τα αντικείμενα που μεταφέρθηκαν «δεν μπορούσε το 2016 να γίνει καμία επιλογή (…) “ομολογώ ότι όταν είδα τον κατάλογο, δεν πήρα απαντήσεις. Γιατί, για παράδειγμα, επελέγησαν χαρτώα καπέλα φωτιστικών. Θα μπορούσε να είναι πάρα πολύ αξιόλογα”, είχε μάλιστα σχολιάσει η υπουργός Πολιτισμού.

Η δημοσιογράφος Ναταλί Χατζηαντωνίου μίλησε με την πρώην Γενική Γραμματέα του ΥΠΠΟ, αρχαιολόγο Μαρία Βλαζάκη, που είχε τον συντονισμό των έργων για το Τατόι.  Οι απαντήσεις είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτικές.

Η κα Βλαζάκη αναφέρει π.χ. ότι στο Μ.Ε.Λ.Τ. είχε μεταφερθεί “υπό τις οδηγίες των εκάστοτε Γενικών Διευθυντριών Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και με την σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής (…) και όλος ο όγκος των σφραγισμένων μεγάλων κιβωτίων που το 1991 με εντολή του τότε πρωθυπουργού Κων/νου Μητσοτάκη και μετά από τεράστιες λαϊκές αντιδράσεις δεν μπόρεσε την τελευταία στιγμή να τα πάρει στο εξωτερικό ο Κων/νος Γκλύξμπουργκ, πέραν του περιεχομένου των 9 κοντέινερ.  Mε εντολή της Γενικής Διευθύντριας Αρχαιοτήτων συστάθηκε Ομάδα εργασίας από στελέχη του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της Διεύθυνσης Συντήρησης που θα αποσφράγιζε και θα κατέγραφε τα αντικείμενα αυτών των κιβωτίων στο ΜΕΛΤ. Επίσης, είχε προχωρήσει η μεταφορά του αρχειακού υλικού που φυλασσόταν στο Διευθυντήριο κι είχε γίνει επικοινωνία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους  για συνεργασία στον τομέα αυτό. Όλα διακόπηκαν αιφνίδια και ανατράπηκαν αδικαιολόγητα τον Ιούλιο του 2019 με την αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας στο ΥΠΠΟΑ”.

Με αφορμή τη συνέντευξη Τύπου για το Τατόι η κα Βλαζάκη θέτει τα εξής δύο ερωτήματα προς τη νυν πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ:

1.Τι έχει συμβεί με τον μεγάλο αριθμό των σφραγισμένων κιβωτίων που δεν επετράπη στον Κων/νο Γκλύξμπουργκ να προωθήσει στο εξωτερικό και τα οποία πήραν πίσω από το ασφαλές ΜΕΛΤ χωρίς να επιτρέψουν να ανοιχτούν και να καταγραφεί το περιεχόμενό τους από την ειδική ομάδα, όπως όφειλαν.

2.Τι έχει συμβεί με το αρχειακό υλικό του Διευθυντηρίου, την απομάκρυνση του οποίου είχε προχωρήσει η Επιτροπή. Τι έχει συμβεί με την βιβλιοθήκη του Γεωργίου Α΄. Το Διευθυντήριο κάηκε, το παλαιό κοντέινερ κάηκε με χαρτώο υλικό, έντυπα και βιβλία κατά την κ. Μενδώνη “όχι ιδιαίτερα αξιόλογα” ενώ ο πρόεδρος Φίλων Κτήματος Τατοϊου αφήνει υπόνοια για κάψιμο τμήματος του αρχείου του Κτήματος,. Τι συμβαίνει εδώ;

Αναλυτικά η συνέντευξη με την αρχαιολόγο Μαρία Βλαζάκη

Κυρία Βλαζάκη, ποια ήταν η οπτική της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΠΟ επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ για το Τατόι; 

Το Κτήμα του Τατοΐου αποτελεί δημόσια περιουσία. Τα πολιτιστικά αγαθά του, ακίνητα και κινητά, που συγκροτούν τον ιστορικό πυρήνα του άλλοτε δάσους, ανήκουν στον ελληνικό λαό. Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει υποχρέωση καταρχάς να τα προστατέψει και να τα διαφυλάξει και στη συνέχεια να αναδείξει με σωστό και αντικειμενικό τρόπο το κομμάτι αυτό της ελληνικής ιστορίας, χωρίς να υποπίπτει σε φιλοβασιλική νοσταλγία. 

Πρώτιστο μέλημά μας ήταν τα έργα υποδομής, καθώς το 2015 βρήκε τον ιστορικό τόπο με σοβαρό πρόβλημα στην υδροδότηση, στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και στην αστυνόμευσή του. Στερείται σοβαρότητας η οποιαδήποτε προσπάθεια «αξιοποίησης», με υπερβολική επικοινωνιακή προβολή των κινητών και ακίνητων στοιχείων του κτήματος, χωρίς αυτά να έχουν διασφαλιστεί πλήρως.

Πώς συστάθηκε η επιτροπή και με ποιό σκεπτικό;

Με το Κτήμα Τατοΐου ασχολούνται πολλές Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ. Κυρίως: η Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων, η Υπηρεσία Νεότερων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Αττικής, η Διεύθυνση Μελετών και Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτηρίων, η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η Διεύθυνση Διαχείρισης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, η Διεύθυνση Συντήρησης και το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού (πρώην ΜΕΛΤ). Επικεφαλής τους η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης.

Βαθείς γνώστες του θέματος και πολύτιμοι συνεργάτες ήσαν οι εξωϋπηρεσιακοί πλέον κ. Ελένη Τσοφοπούλου, επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων, μέλος της παλιάς Διϋπουργικής Επιτροπής για το Τατόι και ο κ. Νίκος Μίνως, επίτιμος Διευθυντής Συντήρησης, κύριος οργανωτής του έργου της συντήρησης στο Τατόι. Επόμενο ήταν, λοιπόν, να συσταθεί μία άμισθη Επιτροπή που απαρτιζόταν από όλους τους παραπάνω, με πρόεδρο την κ. Τσοφοπούλου. Η Επιτροπή συντόνιζε το όλο έργο, εισηγείτο τα επόμενα βήματα και συνεργαζόταν με άλλους φορείς και εμπειρογνώμονες (όπως π.χ. με τον κύριο μελετητή της ιστορίας του Κτήματος κ. Σταματόπουλο). Παρόμοια επιτροπή είχε λειτουργήσει για κάποιο διάστημα στο παρελθόν, όταν ήμουν η ίδια Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και η κ. Μενδώνη Γενική Γραμματέας του ΥΠΠΟ.

Το 2019 η κ. Μενδώνη, ως Υπουργός πλέον, ανεξήγητα κατήργησε την ιδιαίτερα πολύτιμη Επιτροπή, σε ένα κρίσιμο σημείο του έργου της και παρότι είχε λάβει γνώση αυτού. Με αρ. πρωτ. εισ. 1693/14.2.2020 είχαν κατατεθεί στην ίδια όλα τα πρακτικά των 13 συνεδριάσεων της Επιτροπής. Δυστυχώς, στην πρόσφατη συνέντευξη τύπου η κ. Μενδώνη  απαξιώνει τον ρόλο μιας τέτοιας επιτροπής και κάνει αναληθώς λόγο για μία και μόνη συνεδρίασή της με εξωυπηρεσιακά μέλη.

Γιατί αποφασίσατε την απομάκρυνση των αντικειμένων; 

Η πυρκαγιά, η κλοπή και ο βανδαλισμός ήταν πάντα οι μεγάλοι κίνδυνοι για το Κτήμα Τατοΐου, με τον φόβο της πυρκαγιάς κυρίαρχο κάθε καλοκαίρι και πριν ακόμη την διαπίστωση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Οι φωτιές των ετών 1916, 1945 και 1974 είχαν στοιχειώσει το κτήμα. Τι πιο λογικό από την προσωρινή απομάκρυνση και εξασφάλιση των πολλών χιλιάδων κινητών πολιτιστικών αγαθών που βρίσκονταν διάσπαρτα στα κτήρια και τα κοντέινερ μέσα σε ένα δάσος με τους κινδύνους που προανέφερα, όταν μάλιστα ακόμη και η καθημερινή μετακίνηση συντηρητών ήταν προβληματική; Είναι μάλιστα απορίας άξιον, όταν όλοι ζητούν δημοσίως την προσωρινή απομάκρυνσή τους, η κ. Μενδώνη να δηλώνει ακόμη και στην πολύ πρόσφατη συνέντευξή της ότι πρέπει να παραμείνουν στο Κτήμα.

Τι έγινε τελικά επί των ημερών σας και ως προς το θέμα υδροδότησης και ηλεκτροδότησης του κτήματος και βέβαια ως προς την απομάκρυνση των κινητών αντικειμένων; 

Η προβληματική υδροδότηση διορθώθηκε επιτυχώς, θέματα πυρόσβεσης λύθηκαν, η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος αναβαθμίστηκε και ρυθμίστηκε η στάθμευση πυροσβεστικού οχήματος με ευθύνη του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας. Αποκαταστάθηκε η διαδρομή προς την Κιθάρα, έγιναν σωστικές επεμβάσεις σε κτήρια με εθνικούς πόρους, ολοκληρώθηκε και εγκρίθηκε η αρχιτεκτονική μελέτη του θερινού ανακτόρου και προωθήθηκαν οι υπόλοιπες μελέτες με χρηματοδότηση 1.300.000 από το Υπουργείο Ανάπτυξης. Ολοκληρώθηκε από πλευράς ΥΠΠΟΑ η επεξεργασία σχεδίου Κ.Υ.Α. για την λειτουργία και τις χρήσεις του Κτήματος και προωθήθηκε στο ΥΠΕΝ προκειμένου να εκφράσουν άποψη και άλλοι συναρμόδιοι φορείς.

Ευθύς εξαρχής, στην αγωνία να εξευρεθεί χώρος αποθήκευσης όλων των κινητών του Τατοΐου, μακριά από το απομακρυσμένο δάσος, λύση έδωσε με μεγάλη προθυμία το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, ως αρμόδιο για τις συλλογές της νεώτερης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως το Εθνικό Μουσείο είναι για τις αρχαιότητες, το Βυζαντινό για τις εικόνες και η Εθνική Πινακοθήκη για τα έργα τέχνης. Το κτήριο όπου στεγαζόταν στο παρελθόν το ΜΕΛΤ είχε αδειάσει και μπορούσε να φιλοξενήσει τα ήδη καταγεγραμμένα και συντηρημένα πολύ σημαντικά αντικείμενα και άλλα επιπλέον.  Υπό τις οδηγίες των εκάστοτε Γενικών Διευθυντριών Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και με την σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής μεταφέρθηκε εκεί όλος ο όγκος των παραπάνω αντικειμένων και όλος ο όγκος των σφραγισμένων μεγάλων κιβωτίων που το 1991 με εντολή του τότε πρωθυπουργού Κων/νου Μητσοτάκη και μετά από τεράστιες λαϊκές αντιδράσεις δεν μπόρεσε την τελευταία στιγμή να τα πάρει στο εξωτερικό ο Κων/νος Γκλύξμπουργκ, πέραν του περιεχομένου των 9 κοντέινερ.  Mε εντολή της Γενικής Διευθύντριας Αρχαιοτήτων συστάθηκε Ομάδα εργασίας από στελέχη του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και της Διεύθυνσης Συντήρησης που θα αποσφράγιζε και θα κατέγραφε τα αντικείμενα αυτών των κιβωτίων στο ΜΕΛΤ. Επίσης, είχε προχωρήσει η μεταφορά του αρχειακού υλικού που φυλασσόταν στο Διευθυντήριο κι είχε γίνει επικοινωνία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους  για συνεργασία στον τομέα αυτό. Όλα διακόπηκαν αιφνίδια και ανατράπηκαν αδικαιολόγητα τον Ιούλιο του 2019 με την αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας στο ΥΠΠΟΑ. 

Βεβαίως για την μεταφορά όλων των παραπάνω δεν γίνονταν ανακοινώσεις στον Τύπο για λόγους ασφαλείας. Σήμερα, μετά τις τελευταίες εξελίξεις και δημοσιοποιήσεις υποχρεωτικά δίδονται οι διευκρινίσεις αυτές.

Γιατί η Υπουργός Πολιτισμού καθώς και η Διευθύντρια της Συντήρησης κ. Μ. Μερτζάνη επιμένουν στην παραμονή όλων των κινητών αντικειμένων στο Τατόι;

Προκαλεί όντως μεγάλη απορία η επιμονή σε μια επιλογή που αποδείχτηκε καταστροφική, εξ ου και σήμερα όλοι κάνουν έκκληση για απομάκρυνσή τους από το Κτήμα. Δυστυχώς, η Διεύθυνση Συντήρησης  αντιδρούσε στην προσωρινή εκκένωση του Τατοΐου, καθώς θεωρούσε ότι έπρεπε να παραμείνουν εκεί αποθηκευμένα τα κινητά, ενώ η Διεύθυνση αυτή δεν έχει αρμοδιότητα στις Συλλογές και παρότι ο επίτιμος Διευθυντής της και μέλος της Επιτροπής κ. Μίνως συμφωνούσε με την αναγκαιότητα της μεταφοράς τους. Κρίνω ως εντελώς έωλες τις προφάσεις της παραμονής και της αδικαιολόγητης  επαναφοράς των κινητών, όπως εκτέθηκαν στην πρόσφατη συνέντευξη Υπουργού Πολιτισμού και Διεύθυνσης Συντήρησης. Αφενός διότι η λειτουργία του ΜΝΕΠ, που προγραμματίζεται για το 2023, δεν συνδέεται και δεν εξαρτάται από το κτήριο του ΜΕΛΤ. Αφετέρου διότι η διατήρηση των κινητών σε «ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο» είναι δεδομένη αλλά δεν έχει σχέση με την προσωρινή αποθήκευση του μεγάλου πλήθους των κινητών. Η συλλογή εξάλλου ήταν ήδη διασπασμένη πριν το 2015 ως προς τις αρχαιότητες, τις εικόνες και τα έργα τέχνης. Και βεβαίως, νομίζω ότι η κ. Μενδώνη δεν δικαιούται να ομιλεί για ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο Συλλογών, όταν η ίδια εισηγήθηκε δανεισμό αρχαιοτήτων από Συλλογές Μουσείων για 100 χρόνια (!), που μετατράπηκαν μετά την γενική κατακραυγή στον επίσης πολύ μεγάλο αριθμό των 50 χρόνων. 

Επίσης, αποσιωπάται το γεγονός ότι μέχρι τον Ιούλιο του 2019 γινόταν προσπάθεια μέσω της Επιτροπής να εξασφαλιστεί ένας ενιαίος χώρος σε ασφαλές και εύκολα προσβάσιμο σημείο εκτός Τατοΐου, όπου θα συγκεντρώνονταν όλα τα κινητά που παρέμεναν ακόμη στο κτήμα. Με αφορμή τις πρώτες άκαρπες προσπάθειες είχε συζητηθεί και η ενοικίαση ενός τέτοιου χώρου που θα διασφάλιζε όλη την κινητή πολιτιστική κληρονομιά του Τατοΐου. Κατ’ ουδένα λόγο δεν ήταν δυνατόν να προταθεί η λύση που δόθηκε από τη νέα κυβέρνηση, δηλαδή μεγάλα κοντέινερ στην καρδιά ενός μεσογειακού δάσους.

Λυπάμαι, αλλά εδώ περιμέναμε τουλάχιστον  αναγνώριση του τραγικού λάθους τους, που τις ανάγκασαν σε κατάσταση πανικού να φυγαδεύουν μέσα στη νύχτα ορισμένα αντικείμενα. Περιμέναμε μία απλή συγγνώμη προς τον κόσμο και όχι επίθεση με λάσπη.

“Δεν έγιναν πραγματικές ζημιές” είπε τώρα η Υπουργός. Έτσι είναι κυρία Βλαζάκη;

Πώς να εμπιστευτούμε ό,τι μας ανακοινώνουν, εφόσον  η πραγματικότητα διαψεύδει ηχηρά την υπουργό; Θυμίζω ότι η ίδια αποσιώπησε τις καταστροφές σε ακίνητα μνημεία και κινητά αντικείμενα, ενώ η ανακοίνωση που έσπευσε να κάνει περί διασώσεως του Τατοΐου ήταν τραγικά ανεπίκαιρη. Ήταν το ρεπορτάζ εκείνο που ανάγκασε την κ. Μενδώνη να δώσει συνέντευξη τύπου και να συνομολογήσει κάποιες καταστροφές, υποβαθμίζοντας εμφανώς την έκταση της ζημίας. Το φυσικό περιβάλλον των 42.000 στρεμμάτων κατακάηκε, ο ιστορικός τόπος κάηκε,  κηρυγμένα κτήρια κάηκαν, ο αρχαιολογικός χώρος κάηκε. Αυτά δεν μπορούν να το αμφισβητήσουν. Δεν συνιστούν πραγματικές ζημιές;;;  Δεν οφείλει να αναλάβει την ευθύνη για όλα αυτά;

Επιπλέον, με αφορμή τις σημερινές εξελίξεις και δημοσιοποιήσεις αναγκαστικά ζητώνται πληροφορίες για τα εξής, μετά από δύο χρόνια:

1.Τι έχει συμβεί με τον μεγάλο αριθμό των σφραγισμένων κιβωτίων που δεν επετράπη στον Κων/νο Γκλύξμπουργκ να προωθήσει στο εξωτερικό και τα οποία πήραν πίσω από το ασφαλές ΜΕΛΤ χωρίς να επιτρέψουν να ανοιχτούν και να καταγραφεί το περιεχόμενό τους από την ειδική ομάδα, όπως όφειλαν.

2.Τι έχει συμβεί με το αρχειακό υλικό του Διευθυντηρίου, την απομάκρυνση του οποίου είχε προχωρήσει η Επιτροπή. Τι έχει συμβεί με την βιβλιοθήκη του Γεωργίου Α΄. Το Διευθυντήριο κάηκε, το παλαιό κοντέινερ κάηκε με χαρτώο υλικό, έντυπα και βιβλία κατά την κ. Μενδώνη όχι ιδιαίτερα αξιόλογα και ο πρόεδρος Φίλων Κτήματος Τατοϊου αφήνει υπόνοια για κάψιμο τμήματος του αρχείου του Κτήματος, σύμφωνα δημοσίευμα της εφημερίδας σας. Τι συμβαίνει εδώ;

3.Γιατί δεν μπόρεσαν να ολοκληρωθούν οι συνεννοήσεις με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους ως προς το εξαιρετικά ευαίσθητο αρχειακό υλικό. 

4.Γιατί δεν ολοκληρώθηκε η κήρυξη του αρχαιολογικού χώρου της Δεκέλειας, που είχε φτάσει στο τελικό στάδιο κατά την λειτουργία της Επιτροπής.

Και πώς θα πιστέψουμε σε ό, τι μας απαντήσουν, όταν σήμερα ομιλούν για μη πραγματικές ζημιές, κάνοντας το μαύρο-άσπρο; 

Τι να πρωτοθυμηθούμε άλλωστε τα δύο αυτά χρόνια από τα λόγια της κ. Μενδώνη στον τομέα και μόνο της πολιτιστικής κληρονομιάς; Ελληνικό; αρχαιότητες μετρό Θεσσαλονίκης; Ακρόπολη; Μυκήνες; Αμφίπολη; Εθνική Πινακοθήκη; Δεσμώτες Φαλήρου; Πυρκάλ στην Ελευσίνα; Κυνόσουρα Σαλαμίνας; 50ετής δανεισμός αρχαιοτήτων; Μουσείο Μεσαράς; Πρόταση για τροποποίηση των μεγάλων δημόσιων Μουσείων σε ΝΠΔΔ;

Τι συμπέρασμα βγάζετε μετά την καταστροφή του Τατοΐου;

Στην περίπτωση του Τατοΐου συγκρούονται δύο εκ διαμέτρου αντίθετες ιδεολογικές αντιλήψεις σε σχέση με την διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, αυτή της ολοκληρωμένης προστασίας , με αυτήν με αυτή της επικοινωνιακής, διαφημιστικής και επενδυτικής χρήσης ως εμπορευματοποιημένων αγαθών. Οι πυρκαγιές που κατέκαψαν την χώρα απέδειξαν περίτρανα πόσο πρόσκαιρη και μάταιη είναι η δεύτερη. Το δάσος και το περιβάλλον που κατακάηκε ελπίζουμε να αποκατασταθεί. Όπως γνωρίζετε όμως η απώλεια πολιτιστικών αγαθών είναι μη αναστρέψιμη. 

Πηγή: Εφ.Συν.