Κανείς δεν ήξερε τι να πρωτοδιαλέξει για να εκνευριστεί με την πρόσφατη πρόκληση της γνωστής πλατφόρμας παραγγελίας φαγητού e-food. Την απαίτηση για ντελιβεράδες-μπλοκάκια που (ευτυχώς) οδήγησαν σε αντιδράσεις, τη νεογλώσσα που χρησιμοποίησαν στο μήνυμα προς τους οδηγούς επιχειρώντας να τους πείσουν ότι είναι οι CEO του εαυτού τους, τις συγκαλυμμένες απειλές προς τους χρήστες που ζητούσαν τη διαγραφή του λογαριασμού τους ή τη φανταστική ανακοίνωση (ευθέως εμπνεόμενη από τους κυβερνώντες μας) που έλεγε λίγο-πολύ ότι επιμένουν στην επισφαλειοποίηση, αλλά το επικοινώνησαν με λάθος τρόπο.
Μην παρεξηγηθούμε, όμως. Παρά τον εκνευρισμό ή μάλλον ακριβώς λόγω του εκνευρισμού, η προχθεσινή μέρα θα έπρεπε να θεωρείται μέρα χαράς με την κατάληξή της. Σε ένα συνδικαλιστικά ναρκοθετημένο τοπίο, όπου χτίζονται σταδιακά εδώ και μια εικοσαετία οι επισφαλείς σχέσεις εργασίας τις οποίες επιχείρησε να εμβαθύνει η γνωστή πλατφόρμα, τα αντανακλαστικά του κόσμου που επέλεξε να δείξει αλληλεγγύη με τους πληττόμενους εργαζόμενους κατάφεραν να οδηγήσουν την εταιρεία σε αναδίπλωση.
Όμως μια επιστροφή σε όσα ίσχυαν τρεις μέρες πριν, ελάχιστα λύνει το πρόβλημα. Δεν είναι μόνο ότι το αντίπαλον δέος του e-food, η Wolt, φαίνεται να υιοθετεί εξίσου νοσηρές εργασιακές πρακτικές· είναι ότι το τοπίο της εργασίας για τους διανομείς ήταν εξόχως σκληρό ακόμα και πριν την έλευση του καπιταλισμού της πλατφόρμας: επισφαλείς και κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας, φρενιτικοί ρυθμοί παραδόσεων και μη-παροχή προστατευτικού εξοπλισμού σε έναν κλάδο που βρίθει εργατικών ατυχημάτων (συχνά θανατηφόρων), ακόμα και ξυλοδαρμοί εργαζομένων που διεκδικούσαν τα δικαιώματά τους από διάφορους “υγιείς επιχειρηματίες” του κλάδου.
Η σκληρότητα που χαρακτηρίζει το επάγγελμα δεν συνιστά ούτε πρόσφατο φαινόμενο, ούτε ελληνική πρωτοτυπία. Στη “Γενιά της Επισφάλειας”, που μεταφράστηκε και συνεκδόθηκε το 2004 από διάφορες εγχώριες εργατικές πρωτοβουλίες, μεταξύ των οποίων και η Συνέλευση Βάσης Εργαζόμενων Οδηγών Δικύκλου, ο Αμπντέλ Μαμπρουκί, διανομέας στη Γαλλία, καταγράφει τις αποτρόπαιες συνθήκες εργασίας που αντιμετώπισε προσερχόμενος στο επάγγελμα ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Σχεδόν τρεις δεκαετίες αφού μπήκε στον κλάδο ο Μαμπρουκί, οι συνθήκες αυτές φαίνονται να έχουν επιδεινωθεί, ιδίως σε ένα περιβάλλον που συλλειτουργούν μια υπερδεκαετής, κανονικοποιημένη κρίση-ως-ευκαιρία, μια επιδεινούμενη αντεργατική πολιτική και τα τοξικά τερτίπια της gig economy.
Η διαφορά είναι ότι εκεί που ο Μαμπρουκί αφηγείται τις δυσκολίες μιας κινητοποίησης στα τότε αχαρτογράφητα νερά της ταχυδιανομής, πλέον οι οργανωμένες αντιδράσεις των εργαζομένων ανά τον κόσμο πολλαπλασιάζονται και ποικίλουν. Μόλις πριν μία εβδομάδα, το New York Magazine κυκλοφόρησε με εξώφυλλο και κεντρικό θέμα τις διάφορες μεθόδους αυτο-οργάνωσης των επισφαλών διανομέων της Νέας Υόρκης προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες, από τα εργασιακά μέχρι τις κλοπές του (αγορασμένου με τα δικά τους χρήματα, καθ’ ότι gig workers) εξοπλισμού τους.
Αλλά δεν είναι μόνο η Νέα Υόρκη και δεν είναι μόνο η άτυπη δικτύωση των εργαζόμενων διανομέων. Από την Ταϊβάν μέχρι τη Νορβηγία και από την Ισπανία μέχρι την Ιαπωνία, οι διανομείς διεκδικούν τη δυνατότητα της συνδικαλιστικής εκπροσώπησής τους ως πρώτη προτεραιότητα.
Η δυναμική τέτοιων κινητοποιήσεων στην Ελλάδα είναι μεγάλη. Οι απεργιακές πορείες των διανομέων είναι μαζικές, ενώ το πάγιο αίτημα να αποφεύγουμε το delivery τις μέρες της απεργίας, φαίνεται να εισακούεται σε μεγάλο κομμάτι του κόσμου. Αυτή η ευρεία κοινωνική υποστήριξη που απολαμβάνει ο κλάδος μπορεί να εξηγηθεί με πολλούς τρόπους – αλλά το βασικό είναι ότι το αίσθημα αλληλεγγύης απέναντι στα “παιδιά με τα μηχανάκια” είναι ισχυρό.
Δεν χωράει αμφιβολία ότι η οργάνωση του κλάδου είναι η βασικότερη προϋπόθεση προκειμένου να προστατευθούν οι εργαζόμενοι. Αλλά δεν είναι το μόνο όπλο στη φαρέτρα. Οι ίδιες οι ολιγοπωλιακές τάσεις του καπιταλισμού της πλατφόρμας τις οποίες συνειδητοποιήσαμε μαζικά όταν καταλάβαμε ότι μετά το Wolt και το e-food, δεν μένει τίποτα ως εναλλακτική, μπορούν εύκολα να αντιστρέψουν τους όρους του παιχνιδιού. Αυτό έχουν καταλάβει διάφοροι συνεταιρισμοί ντελιβεράδων που έχουν ιδρυθεί τα τελευταία χρόνια σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ, επιχειρώντας την απελευθέρωσή τους από το άχθος των διαφόρων Deliveroo και Uber Eats.
Η κουλτούρα της ταχείας εστίασης δικαίως μπορεί να φαίνεται σε πολλούς απεχθής και γίνεται ακόμα χειρότερη με τη μεσολάβηση κάθε πλατφόρμας όπως η e-food και η Wolt. Ωστόσο, είναι τόσο συνυφασμένη με τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής και εργασίας, ιδίως στην Ελλάδα όπου κυριαρχεί η πιο πολύωρη εργάσιμη εβδομάδα στην Ε.Ε., η χρήση μετρητών είναι πια εξαιρετικά περιορισμένη και οι συμπιεσμένοι μισθοί καλούν σε συνεχή “εξορθολογισμό” των πολυτελειών, ώστε η κοινωνική χρησιμότητα του έργου των διανομέων να καθίσταται αδιαμφισβήτητη.
Πέρα από τις κινητοποιήσεις που θα όφειλαν να κρατήσουν τη δυναμική τους, ένα e-food που θα άνηκε στα οργανωμένα συνδικαλιστικά όργανα των διανομέων θα μετέτρεπε την κρίση της γνωστής πλατφόρμας σε ευκαιρία για ριζική αντιστροφή των όρων εργασίας του κλάδου. Θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καθοριστικό διαπραγματευτικό εργαλείο απέναντι στους εργοδότες της εστίασης, απαιτώντας τη συμμόρφωσή τους με τα θεμελιώδη (τουλάχιστον) αιτήματα του κλάδου προκειμένου να συμπεριληφθούν στην πλατφόρμα. Άλλωστε ως κίνηση θα είχε και το προνόμιο να συναντηθεί σε ένα σημείο με τη δυσαρέσκεια των ιδιοκτητών της εστίασης για την υπέρογκη προμήθεια που φαίνονται να πληρώνουν στο e-food.
Τα παραδείγματα των συνεταιρισμών από την Ευρώπη όπως η Molenbike στο Βέλγιο και η Khora στο Βερολίνο πάσχουν στο γεγονός ότι δεν έχουν προτεραιοποιήσει τη συνδικαλιστική τους οργάνωση και έχουν περιοριστεί στις άτυπες μικρές συνεργασίες σε ελεύθερο ανταγωνισμό με προνομιούχους κολοσσούς του καπιταλισμού της πλατφόρμας. Μία κεντρική, μεγάλη πλατφόρμα, ιδιοκτησία ενός μαζικού συνδικάτου διανομέων θα αντέστρεφε τους όρους του παιχνιδιού καθιστώντας τον ολιγοπωλιακό χαρακτήρα της ψηφιακής αγοράς όπλο στα χέρια των εργαζομένων. Θα ήταν μια πρωτότυπη λύση σε ένα χρόνιο πρόβλημα. Οι δεκάδες, πιθανώς εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων που συστρατεύτηκαν με τους διανομείς στη σύγκρουση με το e-food και κατάργησαν τους λογαριασμούς τους θα γινόντουσαν με χαρά οι πρώτοι πελάτες.
