Ανάμεσα στις γραμμές των εντυπωσιακών τεχνικών στοιχείων των φρεγατών Belharra κρύβεται το ξεχείλωμα των ευρωπαϊκών συνόρων, γιατί η Ευρώπη δεν είναι ήπειρος, αλλά ιδέα – και το Σαχέλ είναι κάτι περισσότερο από ιδέα.
Είναι μια μικρή στιγμή εθνικής υπερηφάνειας όταν μια μεγάλη πολιτική και στρατιωτική δύναμη, σαν τη Γαλλία, δανείζεται ένα από τα πιο αγαπημένα και τετριμμένα κλισέ που έχουν οριοθετήσει το δόγμα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής για πάνω από τριάντα χρόνια. Σε κάθε πιθανή ή απίθανη πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει η Ελλάδα στα ανατολικά και νότια σύνορά της, κάθε φορά που δίνεται η ευκαιρία σε Έλληνες αξιωματούχους να το θέσουν σε διεθνή φόρα, αλλά και σε εσωτερικής κατανάλωσης περιστάσεις, θα το πουν: “Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα σύνορα της Ελλάδας είναι και σύνορα της Ευρώπης”.
Πρόκειται για ένα τόσο χιλιοειπωμένο κλισέ που όπως όλα τα κλισέ έχει χάσει σταδιακά κάθε ουσία, είναι κενό νοήματος και απλά το προσθέτουμε μηχανικά ως μόνιμη επωδό ή σαν την κέτσαπ στις πατάτες που ξέρουμε ότι δεν προσφέρει τίποτα, αλλά έτσι έχουμε συνηθίσει. Πίσω από αυτή τη φράση θεωρητικά κρύβεται μια κραυγή αγωνίας και έκκληση σε βοήθεια από φίλους και συμμάχους. Ένα κάλεσμα στα όπλα από τους ισχυρούς για να επωμιστούν ένα μέρος από βάρος της φύλαξης μιας τεράστιας ακτογραμμής, η οποία είναι εξαιρετικά απαιτητική στη φύλαξή της.
Η σύντομη πικρή ιστορία έχει δείξει πως πίσω από αυτό το πιο κενό κι από διάγγελμα λυκειάρχη στο τέλος της σχολικής χρονιάς, δεν είναι τίποτα άλλο από ένα σύνθημα για να πάρουμε κάποια έκτακτη ενίσχυση, η οποία φυσικά και θα σκορπιστεί αλόγιστα, ή επίκειται μια ακόμα αγορά του αιώνα γιατί όπως όλοι ξέρουμε χρόνος και χρήμα είναι απολύτως σχετικές έννοιες στα εξοπλιστικά.
Η εισβολή στην Κύπρο, η κρίση του ‘87 με το “Σισμίκ”, το επεισόδιο στα Ίμια και τώρα πρόσφατα οι προστριβές για τις έρευνες υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, πάντα μα πάντα συνοδεύτηκαν από ένα λεόντειο εξοπλιστικό πρόγραμμα. Αυτή τη φορά, όμως, η συγκυρία είναι λίγο πιο περίπλοκη και οι εμπλεκόμενοι σύμμαχοί μας δεν μας αντιμετωπίζουν με την συνήθη συγκατάβαση. Τα όποια προβλήματα της Ελλάδας στην περιοχή συντονίζονται με αυτά της Γαλλίας: το θέμα είναι το ποια είναι ακριβώς αυτή η περιοχή.
Αν δεν είναι κάποιος ρέκτης της γεωπολιτικής και των εύθραυστων ισορροπιών της (sic) το Σαχέλ είναι μάλλον μια ονομασία που πληροφορήθηκε σχετικά πρόσφατα. Ακούστηκε αρκετές φορές από τα χείλη των Μακρόν και Μητσοτάκη κατά την υπογραφή της συμφωνίας ενίσχυσης του στόλου του Πολεμικού μας Ναυτικού και μάλλον θα την ακούσουμε ακόμα συχνότερα στο μέλλον. Το Σαχέλ είναι μια λωρίδα γης η οποία ενώνει τον Ατλαντικό με την Ερυθρά Θάλασσα στο νότιο μέρος της Σαχάρας και διατρέχει χώρες όπως το Μαλί, το Τσαντ, ο Νίγηρας και κάποιες άλλες ακόμα. Αλλά μας ενδιαφέρουν περισσότερο αυτές οι τρεις γιατί όπως και όταν θέλουμε να αναφερθούμε σε κάποια συγκεκριμένη μεσανατολική χώρα, λέμε γενικά “Μέση Ανατολή” για να δώσουμε κύρος στο πρόβλημα.
Το Σαχέλ είναι η πίσω αυλή της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής, κάτι σαν την Κεντρική Αμερική για τις ΗΠΑ – και το τελευταίο διάστημα δεν πάνε και πολύ καλά τα πράγματα στην περιοχή. Η κατάρρευση της Λιβύης και η ενίσχυση της οργάνωσης “Μπόκο Χαράμ” έφερε διάχυση της σαλαφιστικού εξτρεμισμού στην περιοχή, κάτι που μπορεί να προκαλεί τρόμο στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, αλλά ακόμα περισσότερο στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και σε όσους έχουν επενδύσει στο λάθος άλογο για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της περιοχής.
Είναι τόσο δύσκολη η επιχείρηση σταθεροποίησης της περιοχής που πολλοί λένε πως η γαλλική εμπλοκή είναι τόσο βαλτωμένη και αναποτελεσματική, ώστε να τη χαρακτηρίζουν ως “γαλλικό Βιετνάμ” (ειρωνικό αν σκεφτούμε τη ρίζα του προβλήματος του αμερικανικού Βιετνάμ) ή “γαλλικό Αφγανιστάν” . Επιθυμία της Γαλλίας είναι να αρχίσει να απαγκιστρώνεται σταδιακά από την κατάσταση, τόσο ώστε να μείνει εκεί βάζοντας άλλους να κάνουν τη δουλειά της.
Ήδη τα γαλλικά στρατεύματα έχουν μειωθεί δραματικά: από 5.000 άνδρες αρχικά έχουν μείνει περίπου οι μισοί. Στη θέση τους έχουν συνδράμει Εσθονοί, Ιταλοί, Τσέχοι και αναμένονται ακόμα Ρουμάνοι, ίσως και Έλληνες. Σε αντίστοιχη μείωση δυνάμεων έχουν προχωρήσει και οι επίσημοι στρατοί της περιοχής, όπως του Μαλί που διατηρεί μόνο 600 στρατιώτες, από 1200. Αυτή η συμμαχία δυνάμεων που έχουν κάποια σχέση με την περιοχή (Γαλλία, Ιταλία) μαζί με τους πρόθυμους της ευρωπαϊκής διεύρυνσης μοιάζει με remake της “συμμαχίας των προθύμων” για το Ιράκ. Μόνο που στον ρόλο της οικοδέσποινας Πορτογαλίας, τώρα είναι η Ελλάδα. Το ερώτημα είναι τι έχει να κερδίσει η Ελλάδα από την όλη υπόθεση.
Η Γαλλία δυσαρεστήθηκε από την υπογραφή της συμφωνίας AUKUS και η καραμπόλα των εξοπλιστικών μάς έφερε στο τραπέζι των υπογραφών για τις φρεγάτες. Η ενίσχυση του Πολεμικού Ναυτικού και η εμβάθυνση της στρατιωτικής συνεργασίας με τη Γαλλία, θεωρητικά ενισχύει την παρουσία της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο και θωρακίζει τα χωρικά ύδατα και την υφαλοκρηπίδα της, ακόμα και αν αυτά δεν έχουν οριστεί ακόμα με σαφήνεια. Πρακτικά όμως, τα γεγονότα έχουν λίγο διαφορετικές διαστάσεις.
Η δυσαρέσκεια των Γάλλων ήταν πρόσκαιρη – άλλωστε το συνοικέσιο των Belharra έγινε με άνωθεν ευλογίες. Και εκεί είναι η λεπτομέρεια στην οποία θα λέγαμε ότι κρύβεται ο διάβολος, αν δεν είχε τόσο κοσμική παράδοση η Γαλλία. Σε αντίθεση με άλλες χώρες που φλερτάρουν με ό,τι έχει απομείνει από τον κλασικό ιμπεριαλισμό, η Γαλλία δεν ενδιαφέρεται τόσο πολύ για boots on the ground, την κατασκευή στρατιωτικών βάσεων σε στρατηγικά σημεία και χρήση του στρατού ως μέσο επιβολής του δόγματος της εξωτερικής της πολιτικής. Προκύπτει αυτό και από την αδυναμία της να το καταφέρει, όπως άλλωστε έγινε και με την παράδοση της σκυτάλης στις ΗΠΑ μετά την ήττα στο Ντιεν Μπιεν Φου: γνωρίζει πολύ καλά μέχρι που φτάνει το χέρι της και ακόμα και αν φτάνει (λ.χ. στην Αφρική), μερικές φορές χρειάζεται βοήθεια. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο για το πόσο καθοριστική θα είναι η συμβολή των Εσθονών ή ακόμα και των Ελλήνων στρατιωτικών στο Σαχέλ και για αυτό είναι κυρίως συμβολική η κίνηση.
Η Γαλλία μπορεί να μην είναι η στρατιωτική δύναμη που μπορεί να επιχειρεί σε δύο τρία σημεία του πλανήτη ταυτόχρονα, (ας λείπουν για την ώρα τα αγγλοσαξονικά καλαμπούρια για την αποτελεσματικότητα των γαλλικών ενόπλων δυνάμεων και για την τελευταία νίκη του γαλλικού στρατού στην Αλγερία το 1830), αλλά έχει μια τεράστια εξαγωγική αμυντική βιομηχανία. Μια βιομηχανία η οποία είναι σημαντική πηγή εσόδων για τη γαλλική οικονομία και αναντικατάστατη, αν δεν αλλάξει άρδην το παραγωγικό της μοντέλο.
Η αναφορά στο Σαχέλ αφορά ελάχιστα την πολύπαθη αυτή περιοχή και τους ανθρώπους που ζουν εκεί: είναι απλά ένα ντεκόρ και κομπάρσοι μιας ακόμα αγοράς του αιώνα. Είναι πολύ πιο πιθανό να έρθει ο Μακρόν στην Ελούντα σαν άλλος Μιτεράν και να υπογράψει μια συμφωνία σαν αυτή που υπέγραψε με τον Καντάφι με οικοδεσπότη τον Ανδρέα Παπανδρέου, παρά να συντρίψει τον ισλαμικό φονταμενταλισμό η νέα συμμαχία των προθύμων.
Στο ίδιο μήκος κύματος έρχεται και η δυναμική επανεμφάνιση του σεναρίου του ευρωστρατού, που θα έρθει να πάρει εργολαβικά μέρος της αποστολής του NATO και του ΟΗΕ. Με πρόσφατη την εμπειρία για το πόσο αναποτελεσματική και αργοκίνητη είναι η λειτουργία της Ε.Ε. σε μια κρίση, έστω και χρηματοπιστωτική, είναι σχεδόν τρομακτικό το πώς θα αποφάσιζε για την αποστολή μιας στρατιωτικής δύναμης στα σύνορα της, όποια κι αν είναι αυτά. Για την ώρα το project “ευρωστρατός” έρχεται σαν ένα ξαναζεσταμένο φαγητό διάσωσης της γαλλικής αμυντικής βιομηχανίας. Ένα πιάτο γαλλικού μενού που δεν κάθεται βαρύ στις ΗΠΑ, όσο αυτές ασχολούνται με την Κίνα και κυρίως όσο οι Γάλλοι δεν τις ενοχλούν.
Όσο για τα κέρδη της Ελλάδας; Αν σκεφτούμε τι κέρδισαν οι πιο πρόθυμοι και από τον Μπλερ, Μπαρόζο και Αθνάρ από το σόου αλληλεγγύης στον Μπους το 2003, ας μην περιμένουμε τίποτα περισσότερο από μια γενναία αύξηση του δημοσίου χρέους. Η ειρήνη στο Σαχέλ μπορεί να περιμένει…
