H πρόσφατη απέλαση του τενίστα Νόβακ Τζόκοβιτς (Novak Djoković) από την Αυστραλία ύστερα από επί τούτου απόφαση της κυβέρνησης της χώρας, χωρίς να του δοθεί η δυνατότητα να αγωνιστεί στο τουρνουά Australian Open, άνοιξε μια σειρά από θέματα:
α) Τη διάσταση ανάμεσα στην εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία της Αυστραλίας, καθώς ο Djoković απελάθηκε αποκλειστικά και μόνο με κυβερνητική αυταρχική απόφαση, παρόλο που το δικαστήριο είχε δικαιώσει την έφεσή του και άρα το νόμιμο της παραμονής του στη χώρα.
β) Την ολοκληρωτική κρατική βιοπολιτική ενάντια στους ανεμβολίαστους. Αν μια κυβέρνηση μπορεί να θέσει σε κράτηση και να απελάσει το Νο1 του παγκόσμιου τένις και έναν από τους μεγαλύτερους τενίστες όλων των εποχών, δίνεται ένα μήνυμα ότι οι πιο αδύναμοι από τους ανεμβολίαστους θα είναι οι homines sacri των κοινωνιών μας που θα συντρίβονται κατά βούληση.
γ) Η κράτησή του ανήμερα των σερβικών Χριστουγέννων έριξε φως στις άθλιες συνθήκες κράτησης προσφύγων και μεταναστών από τις αυστραλιανές αρχές.
δ) Στο παρόν άρθρο, όμως, θα επικεντρώσουμε σε μια άλλη διάσταση, ήτοι στις εξορύξεις λιθίου (και στο μέλλον πιθανόν και ουρανίου) που κάνει η αυστραλιανή εταιρεία Rio Tinto στη δυτική Σερβία, οι οποίες έχουν προκαλέσει σφοδρές μαζικές διαδηλώσεις στη Σερβία από τον Δεκέμβριο του 2021, στις οποίες πρωτοστάτησε ο διάσημος τενίστας, Novak Djoković.
Οι αντιδράσεις συγκλόνισαν το πολιτικό σκηνικό της Σερβίας και οδήγησαν σε προσωρινή αναστολή των σχεδίων της Rio Tinto, κάνοντας ακόμη και την αδίστακτη κυβέρνηση του Aleksandar Vučić να υποχωρήσει. Αποτελεί κοινή εντύπωση ότι η αυστραλιανή εταιρεία δεν μπορεί να συγχωρήσει τον Novak Djoković που της χάλασε τα σχέδια και είναι πιθανό αυτό να είναι ένας από τους λόγους που η αυστραλιανή κυβέρνηση φέρθηκε με τόση εκδικητικότητα, γινάτι και αυταρχισμό στον Σέρβο τενίστα, τον οποίο οδήγησε σε κράτηση και απέλαση παρά τη δικαίωσή του στο δικαστήριο.
Είναι εξάλλου ένα διαβόητο γεγονός ότι πρώην στελέχη της Rio Tinto έχουν προωθηθεί σε υψηλά κυβερνητικά αξιώματα, όπως ο John Kunkel, σημαντικός λομπίστας της Rio Tinto, που είναι Επικεφαλής Προσωπικού της κυβέρνησης της Αυστραλίας. Φαίνεται ότι, μαζί με τη διάθεση να συντριβούν οι αμετανόητοι ανεμβολίαστοι, η μνησικακία έναντι ενός δημόσιου προσώπου, που συνέβαλε στην αναστολή των εργασιών της μεγάλης αυστραλιανής εταιρείας, ήταν ένας από τους κύριους λόγους που δεν θα θαυμάσουμε φέτος τον Νόλε στα αυστραλιανά γήπεδα τένις.
Αξίζει πάντως να δούμε καθαυτή τη δραστηριότητα της Rio Tinto στη Σερβία, καθώς πρόκειται για μια σημαντική οικολογική καταστροφή στη γειτονιά μας με δυνητικό αρνητικό αντίκτυπο στην ευρύτερη βαλκανική περιοχή.
Οι εξορύξεις λιθίου καταστρέφουν τα δάση και τα ποτάμια της Δυτικής Σερβίας
Το σερβικό κοινό έμαθε για την εταιρεία Rio Tinto μόλις τον Οκτώβριο του 2020 ως αποτέλεσμα της διαδήλωσης της τοπικής κοινότητας (27/10/2020) στην τοποθεσία Brezjak κοντά στην πόλη Loznica. Όμως ήδη 16 χρόνια πριν, δηλαδή από το μακρινό 2004, η Rio Tinto είχε ανακαλύψει κοιτάσματα λιθίου στην κοιλάδα του ποταμού Jadar (εξ ου και η ονομασία του τοπικού προγράμματος «Jadar» της Rio Tinto) στη δυτική Σερβία και είχε αρχίσει έρευνα με τις σχετικές κρατικές άδειες έρευνας (που, όμως, δεν εγγυώνται την εκμετάλλευση) στη Σερβία. Το κενό και η σιωπή 16 ετών δεν είναι δύσκολα να εξηγηθούν, – η εταιρεία πέρασε κάτω από το ραντάρ, ακριβώς επειδή είχε άκρες και υποστήριξη από την κυβέρνηση, από κρατικούς θεσμούς και ινστιτούτα, καθώς και από τις τοπικές αρχές.
Όπως σημειώνει το Balkan Investigative Reporting Network, που έχει ως σκοπό του να παρακολουθεί και να αναλύει τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες, με έμφαση τον ρόλο των ΜΜΕ σε αυτές, η εταιρεία αναφέρει ότι σε διάστημα 6 ετών υπέγραψε 15 συμβάσεις αποζημίωσης με πέντε ιδιοκτήτες χωραφιών μετά από διάχυση των υπόγειων υδάτων στις καλλιέργειές τους κατά τη διάρκεια των ερευνών. Μια εργαστηριακή έκθεση, στην οποία έχει πρόσβαση το BIRN, δείχνει ότι το νερό που διέρρευσε από τις έρευνες της Rio Tinto, περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις βορίου, νατρίου κι άλλων χημικών στοιχείων. Τα αποτελέσματα της μέτρησης δείχνουν ότι η συγκέντρωση βορίου σε ένα από τα πιεζόμετρα ήταν 574,72 mg/l και λόγω αυτής της διαρροής η Rio Tinto κατέβαλε το 2018 και 2019 αποζημιώσεις για μη απόδοση συγκομιδής στα χωράφια των τοπικών ιδιοκτητών.
Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, η μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση βορίου στο πόσιμο νερό είναι 1 mg/l και στη χειρότερη κατηγορία των ποταμών 2,5 mg/l. «Ένα φυτό μαραίνεται στην επαφή με βόριο», εξηγεί ο Milojko Lazić, καθηγητής στο Τμήμα Υδρολογίας της Σχολής Μεταλλείων και Γεωλογίας, προσθέτοντας ότι οι υψηλές συγκεντρώσεις αυτού του χημικού στοιχείου στα υπόγεια ύδατα ήταν ένας βασικός λόγος για την ξήρανση των καλλιεργειών το 2018 και 2019. Ωστόσο, η ανακάλυψη αυτή δεν έλαβε μεγάλες δημόσιες διαστάσεις, καθώς η εταιρεία συνέχισε σιωπηρά την έρευνα.
Στο τέλος του 2019 μπήκαν τρυπάνια στα εξόχως παρθένα δάση της περιοχής Radjevina, γειτονικής στην κοιλάδα του ποταμού Jadar, γεγονός που ανησύχησε τους τοπικούς ιδιοκτήτες. Μεταξύ τους μία οικογένεια κατάλαβε τον κίνδυνο και τη σημασία των μηχανημάτων που ξαφνικά εμφανίστηκαν μπροστά τους και άρχισαν τον δύσκολο δρόμο της αντίδρασης σε ένα έργο, το οποίο μέχρι τότε θεωρείτο σχεδόν σίγουρο και έτοιμο! Δημιουργήθηκε έτσι ο πρώτος πυρήνας τοπικού ακτιβισμού ενάντια στη Rio Tinto στη Σερβία με το όνομα «Ας Προστατεύσουμε το Jadar και τη Radjevina».
Ταυτόχρονα με έντονες δραστηριότητες της εταιρείας, η τοπική εξουσία προβαίνει στις υλοποιήσεις των απαραίτητων προϋποθέσεων με ταχύτατους ρυθμούς, όπως η μετεγκατάσταση από τους κρατικούς Σερβικούς Σιδηρόδρομους CIP ενός τμήματος του σιδηροδρόμου Valjevo – Loznica, ο οποίος αρχικά έπρεπε να διέλθει από τον χώρο όπου προβλεπόταν να είναι το ορυχείο του Jadar, όμως αναγκάστηκε να αλλάξει διαδρομή, παρόλο που δεν είχε ακόμη ληφθεί η απόφαση ούτε είχε δοθεί η άδεια για την εξόρυξη του μεταλλεύματος. Τότε ακόμη η κοινωνία δεν είχε λάβει επαρκή πληροφόρηση για τον σχεδιασμό της Rio Tinto με αποτέλεσμα να επικυρωθεί παράνομα από την κυβέρνηση της Σερβίας το Χωροταξικό Σχέδιο που περιλαμβάνει τις δραστηριότητες της εταιρείας τον Φεβρουάριο του 2020.
Μόλις τον Οκτώβριο του 2020, δηλαδή μετά από έναν ολόκληρο χρόνο έντονου ακτιβισμού, η Marija Alimpić από την οργάνωση «Ας Προστατεύσουμε το Jadar και τη Radjevina» κατάφερε να σπάσει τον ασφυκτικό μιντιακό αποκλεισμό και να δημοσιοποιήσει στην ευρύτερη σερβική κοινωνική τα καταστροφικά σχέδια της εταιρείας και το Χωροταξικό Σχέδιο που επικύρωσε η κυβέρνηση Vučić. Πρόκειται για ένα σχέδιο της εταιρείας που είναι παράνομο, καθώς όχι μόνο η τοπική κοινότητα δεν έλαβε καμία πληροφόρηση, αλλά επιπλέον το πρόγραμμα δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, καθώς δεν δοθήκαν σχετικές άδειες ούτε έγιναν οι απαραίτητες μελέτες, όπως λ.χ. μελέτη εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων κ.τ.ό. Η εταιρεία Rio Tinto όμως συνέχισε τις έρευνες με τη συνεργασία της σερβικής κυβέρνησης, θεωρώντας τις αγροτικές γαίες ως χώρο εξορύξεων, χωρίς καμία συναίνεση από τους ιδιοκτήτες των αγροτεμαχίων.
Λομπίστες της Rio Tinto σε σημαντικές κυβερνητικές θέσεις
Το παράδειγμα της συνεργασίας της εταιρείας Rio Tinto με τις τοπικές και κυβερνητικές αρχές δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά ακολουθεί μια γνώριμη συνταγή που χρησιμοποιούν οι πολυεθνικές μεταλλευτικές εταιρείες, οι οποίες βασίζονται δομικά στη διαφθορά των εκάστοτε τοπικών αξιωματούχων. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι η Rio Tinto έχει λ.χ. μεγάλη επιρροή στην αυστραλιανή κυβέρνηση, όπως μαρτυρεί ο πρώην πρωθυπουργός της Αυστραλίας Kevin Rudd στο βιβλίο του «The PM Years» (MacMillan, Σίδνεϊ 2018), στο οποίο καταθέτει πώς η εταιρεία εξόρυξης ανέτρεψε την αυστραλιανή κυβέρνηση. Ο Kevin Rudd υπήρξε πρωθυπουργός της Αυστραλίας δύο φορές, το 2010 και το 2013.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Rudd, ο Tom Albanese, γενικός διευθυντής της Rio Tinto, δήλωσε σε ένα συνέδριο στο Λονδίνο ότι «οι ηγέτες θα έπρεπε να πάρουν ένα μάθημα από αυτό το επεισόδιο». Ο ίδιος ο πρώην πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Kevin Rudd, εξηγεί λεπτομερώς στα πολιτικά του απομνημονεύματα (The PM Years) το πώς η μεταλλευτική βιομηχανία υπονόμευσε συστηματικά την κυβέρνησή του μέχρι την τελική πτώση της.
Η μεταλλευτική βιομηχανία παραμένει παντοδύναμη στην Αυστραλία, όπως καταδεικνύεται από τα πολυάριθμα πρώην στελέχη της που έχουν διεισδύσει στα ανώτατα κλιμάκια των κυβερνητικών θέσεων της Αυστραλίας. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο νυν επικεφαλής Προσωπικού της κυβέρνησης της Αυστραλίας John Kunkel, ο οποίος έπαιξε ρόλο στην πρόσφατη απέλαση του τενίστα Νovak Djoković, και ο οποίος έχει υπάρξει ο κύριος λομπίστας της Rio Tinto.
Rio Τinto: «η πιο ακριβή σερβική λέξη»
Πολύ αποκαλυπτικό είναι ότι για τις εξορύξεις λιθίου δείχνει έντονο ενδιαφέρον και η Γερμανία, η οποία θεωρεί το λίθιο ως πολύ σημαντικό για τις μπαταρίες των οχημάτων των Γερμανών οδηγών. Η πρώην καγκελάριος Angela Merkel, σε μια από τις τελευταίες επίσημες δραστηριότητές της ως καγκελάριος τον Σεπτέμβριο του 2021, επισκέφθηκε τη Σερβία, και προς γενική έκπληξη εξέφρασε έντονο ενδιαφέρον στις συναντήσεις της με τον Σέρβο πρόεδρο Aleksandar Vučić όχι για το μέχρι τότε σημαντικότατο γεωπολιτικό θέμα του Κοσσυφοπεδίου (για την «πιο ακριβή σερβική λέξη» κατά την έκφραση του σερβικού λαού), αλλά για την προώθηση των εξορύξεων λιθίου στη Σερβία, δηλώνοντας τη σημασία που έχει για τη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία.
Δηλαδή, με τα σερβικά κοιτάσματα, η Γερμανία ελπίζει να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα που αυτή τη στιγμή είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας λιθίου. Σημειωτέον ότι η κυβέρνηση Vučić, που είναι διαβόητη για τις αυθαιρεσίες της εις βάρος της ιδιοκτησίας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Σερβίας, έχει προαναγγείλει τη συνεργασία με τη Rio Tinto για την κατασκευή εργοστασίων για μπαταρίες και ηλεκτρικά οχήματα.
Σημειωτέον ότι από το 2017 έχει δημιουργηθεί μια κυβερνητική επιτροπή για την εταιρεία Rio Tinto στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι του RioTintoμαζί με πολιτικούς και διπλωμάτες ξένων χωρών. Επικεφαλής της Επιτροπής είναι η υπουργός Μεταλλείων και Ενεργείας Zorana Mihajlović. Η συγκεκριμένη πολιτικός έχει κατηγορηθεί ότι ανήκει στο λόμπι της Rio Tinto. Με υποκριτικό τρόπο δακτυλοδεικνύει τις προηγούμενες κυβερνήσεις για την εμπλοκή της Rio Tinto στη Σερβία, χωρίς να λέει ότι η ίδια συμμετείχε στις προηγούμενες αυτές κυβερνήσεις, αλλάζοντας συνεχώς κόμματα, αλλά διατηρώντας πάντα της δυναμική παρέμβασή της υπέρ της Rio Tinto.
Σημαντική εν προκειμένω ήταν η υπογραφή το 2011 Μνημονίου Συναντίληψης με τον δήμο της Loznica, με επικεφαλής του δήμου τον Vidoje Petrović, ο οποίος επίσης άλλαξε κόμματα, διατηρώντας την κομβική του θέση ως δήμαρχος. Ο Vidoje Petrović έγινε δήμαρχος το 2004, τη χρονιά που ήρθε η Rio Tinto στη Σερβία, ενώ το 2012, παρόλο που το κόμμα του έχασε τις εκλογές, άλλαξε κόμμα με αποτέλεσμα να μείνει στην εξουσία.
Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Αυστραλίας επιβάλλουν το έργο, οι πολιτικοί τους είναι μέρος της ομάδας για την υλοποίηση του έργου «Jadar», συναντώνται με την υπουργό Μεταλλείων και Ενέργειας της Σερβίας Zorana Mihajlović και μαζί τους παρίσταται και ο Βρετανός πρέσβης σε συχνές δημοσιές παρεμβάσεις. Τον Νοέμβριο του 2020, η υπουργός Zorana Mihajlović συναντήθηκε με την τότε γενική διευθύντρια της Rio Tinto, Marnie Finlayson, μαζί με τους πρέσβεις Αυστραλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ (Anthony Godfrey). Στο έργο «Jadar» συμμετέχουν αμερικανικές εταιρείες, όπως η κατασκευαστική εταιρεία Bechtel. Όλες αυτές οι χώρες ενδιαφέρονται όχι μόνο για το συγκεκριμένο ορυχείο, αλλά και για άλλες μεταλλευτικές έρευνες που γίνονται στη Σερβία, στο πλαίσιο αυτού που αποκαλείται «πράσινη ατζέντα», δηλαδή επενδυτικές και αναπτυξιακές ευκαιρίες με αφορμή την πραγματική ή υποτιθέμενη «πράσινη μετάβαση».
Το προφανές είναι ότι οι λομπίστες και των τεσσάρων αναφερόμενων χωρών (Η.Π.Α., Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία) υποστηρίζουν τη Rio Tinto. Η πρεσβεία του Ηνωμένου Βασιλείου πρόσφατα δημοσίευσε την είδηση της υπογραφής της Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης, Εμπορίου και Συνεργασίας μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της Σερβίας, στην οποία αναφέρεται ως επίκεντρο η εταιρεία Rio Tinto. Σημειωτέον ότι σημαντικοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν υπάρξει στελέχη της Rio Tinto (λ.χ. ο Dougie Peedle, ανώτερος οικονομολόγος στη Συνομοσπονδία της Βρετανικής Βιομηχανίας· ο Simon Henry, πρόεδρος της Επιτροπής Ελέγχου Άμυνας και μη εκτελεστικός διευθυντής της Rio Tinto· o David Lidington, ειδικός σύμβουλος στα υπουργεία Εσωτερικών και Εξωτερικών). Αλλά και η εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ana Pisonero έδειξε το έντονο ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, παρόλο που ανέφερε τη σημασία των οικολογικών προϋποθέσεων, το αποτέλεσμα παραμένει να θεωρείται η Σερβία ως μια ζώνη που πρόκειται να θυσιαστεί για τις εξαγωγές λιθίου.
Το ευρύτερο θέμα που θίγεται είναι ότι πολλές από τις θεωρούμενες ως «πράσινες μεταβάσεις» είναι στην πραγματικότητα πολύ επιζήμιες για το περιβάλλον, απλώς αυτό συμβαίνει μακριά από τις χώρες της Δύσης, σε περιοχές που δεν τις δείχνουν τα δυτικά μίντια, και, βεβαίως, πρόκειται για νέες ευκαιρίες κερδοφορίας του κεφαλαίου.
Οι μάχες των οικολόγων ακτιβιστών
Στη συνέχεια της εξέλιξης της ιστορίας, όσοι ιδιοκτήτες δεν παραχώρησαν τα τεμάχιά τους, δέχτηκαν απειλές ότι, αν δεν αποδεχτούν την αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος, θα χάσουν ούτως ή άλλως τις ιδιοκτησίες τους κατά τη διαδικασία των απαλλοτριώσεων. Η διαδικασία αυτή έχει προκαλέσει πολύ μεγάλο προβληματισμό για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και των δικαιωμάτων της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η κοιλάδα του Jadar αποτελεί μαζί με τις γύρω περιοχές του Cer, του Tršić, της Tronoša και της Radjevina ένα λίκνο του σερβικού πολιτισμού κι όχι μόνο, καθώς πρόκειται για μια από τις παλαιότερες κατοικημένες περιοχές στην Ευρώπη και είναι οργανωμένες ως ένα είδος ανοικτού μουσείου με μνημεία του σερβικού και άλλων πολιτισμών. Οι εξορύξεις θα εκταθούν σε μια περιοχή 500 εκταρίων και θα επηρεάσουν και τις ευρύτερες περιοχές. Οι λεκάνες των ποταμών Δρίνα και Σάβα από τους οποίους προμηθεύονται νερό 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε κίνδυνο, όπως επισημαίνει η Dragana Djordjević του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου (Κέντρο Αριστείας στην Περιβαλλοντική Χημεία και Μηχανική).
Στις διαμαρτυρίες πρωτοστατεί η ακτιβίστρια Marija Alimpić της οποίας η Μη Κυβερνητική Οργάνωση «Ας Προστατεύσουμε το Jadar και τη Radjevina» έχει καταθέσει καταγγελία στη Γραμματεία της Σύμβασης της Βέρνης μαζί με την Earth Thrive από το Λονδίνο και το Earth Law Center από τις ΗΠΑ, γεγονός που αποτελεί την πρώτη σημαντική διεθνή δράση για την υπόθεση.
Οι διαδηλώσεις ζητούν την οριστική κατάργηση του Χωροταξικού Σχεδίου και επισημαίνουν την υποκρισία της θεώρησης ότι δήθεν η εξόρυξη λιθίου ανήκει στη λεγόμενη «πράσινη μετάβαση», όταν για τις εξορύξεις καταστρέφεται ένα από τα καλύτερα μέρη της Σερβίας με υψίστη ποιότητα φαγητού και νερού. Η εξαγωγή λιθίου δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως δήθεν οικολογική, γιατί, όπως τονίζει η Marija Alimpić, «απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού, το οποίο δεν περισσεύει, ενώ έχει πλέον ακόμη και στρατηγική σημασία και επιπλέον χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες χημικών, που μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα, τα ποτάμια, το έδαφος και τον αέρα».
Μια πιο οικολογική λύση θα ήταν ενδεχομένως οι μπαταρίες ιόντων νατρίου. Οπωσδήποτε αποτελεί αδικία ότι άνθρωποι της Δύσης που θέλουν πάση θυσία να διατηρήσουν τον ίδιο τρόπο ζωής με εντατική χρήση ενέργειας να φορτώνουν τις επιλογές τους στο περιβάλλον της Σερβίας που θα καταστραφεί με δραματικά αποτελέσματα για την ποιότητα ζωής, τα οποία μάλιστα σωρεύονται και επί των αποτελεσμάτων των βομβαρδισμών. Πρόκειται εντέλει για ζώνες που θυσιάζονται για χάρη των λίγων χωρών της Δύσης και των βιομηχανιών τους.
Όμως η μόλυνση από τη Rio Tinto δεν αφορά μόνο στη Σερβία, αλλά και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία επίσης ανησυχεί για τον ποταμό Δρίνα που αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ Σερβίας και Βοσνίας. Στην ίδια τη Σερβία, η κυβέρνηση του Aleksandar Vučić έχει χάσει την εμπιστοσύνη του λαού, θεωρούμενη ως απολύτως διεφθαρμένη, εξ ου και οι μαζικές διαδηλώσεις που οδήγησαν στην αναστολή της επένδυσης.
Η κυβέρνηση Vučić είναι διαβόητη για τους μαζικούς εκτοπισμούς κατοίκων, όταν χρειάζεται να «προχωρήσει» μία επένδυση, ακόμη και στο κέντρο του Βελιγραδίου, πολύ περισσότερο στις αγροτικές περιοχές. Μεταξύ των αιτημάτων των διαμαρτυρομένων είναι να γίνει μια αγρο-οικονομική μελέτη που να δείχνει ποια θα είναι τα αποτελέσματα από την εγκατάλειψη της γεωργίας στην περιοχή, καθώς και μία μελέτη για την επίδραση από την εξαναγκασμένη εσωτερική μετανάστευση των εκτοπισμένων και πώς θα επηρεάσει την οικονομία.
Το σημαντικότερο πρόβλημα είναι ότι σύμφωνα με τον σχεδιασμό τα απόβλητα με τοξικά κατάλοιπα από την επεξεργασία των μεταλλευμάτων θα εκτείνονταν σε πάνω από 160 εκτάρια. Κατά τον βιολόγο Vladimir Stevanović, πρόεδρο της Επιτροπής για τον Άνθρωπο και το Περιβάλλον της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, η οποία εξέδωσε επίσημη ανακοίνωση, καλώντας τη σερβική κυβέρνηση να ακυρώσει το σχέδιο Jadar, είναι πολύ πιθανό λόγω της καθίζησης του εδάφους τα τοξικά απόβλητα να καταλήξουν στο έδαφος, στις αλλουβιακές αποθέσεις των ποταμών και στον υδροφόρο ορίζοντα, προκαλώντας ανεπανόρθωτη καταστροφή, ιδίως αν η Σερβία πληγεί εκ νέου από πλημμύρες, όπως το 2014. Σε περίπτωση μιας από τις πλημμύρες που ταλανίζουν τα τελευταία χρόνια τη Σερβία θα μπορούσε μία μεγάλη ροή ύδατος να σπάσει τα διαχωριστικά και να οδηγήσει στη διάχυση των τοξικών αποβλήτων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των πρακτικών της εταιρείας Rio Tinto είναι το ορυχείο ουρανίου του Kakadu στη βόρεια Αυστραλία, που αντιμετωπίζει μία παγκόσμια διαμαρτυρία και συναφή έλεγχο για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς των σπηλαίων Juukan με ιστορία 46.000 ετών. To ορυχείο ουρανίου έκλεισε τον Ιανουάριο του 2021 ύστερα από 40 χρόνια λειτουργίαςκαι έχει οριστεί ότι πρέπει να γίνει πλήρης αποκατάσταση του χώρου μέχρι το 2026. Το ίδιο έτος 2026 έχει οριστεί στη Σερβία η επέκταση του έργου «Jadar», η οποία είναι πολύ πιθανό να συμπεριλάβει και εξόρυξη ουρανίου, το οποίο έχει επιβεβαιωθεί ότι υπάρχει και αποτελεί το πραγματικό διακύβευμα και το κύριο ενδιαφέρον της εταιρείας.
Αναβολή και νέα επίθεση: Οι κίνδυνοι για το μέλλον
Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της ακαδημαϊκής κοινότητας και του μεγαλύτερου μέρους της σερβικής κοινωνίας, η κυβέρνηση της Σερβίας δεν δείχνει σοβαρή διάθεση να σταματήσει τη Rio Tinto. Τoν Δεκέμβριο του 2021 έγιναν μαζικές διαδηλώσεις στο Βελιγράδι και σε όλη τη Σερβία που ανατάραξαν το πολιτικό σκηνικό και στις οποίες πρωτοστάτησε και ο Novak Djoković. Ο πρόεδρος Aleksandar Vučić προσπάθησε να στραφεί στις τοπικές κοινωνίες κοντά στην περιοχή των ορυχείων, με μια ξαφνική επίσκεψη που είχε φανερό στόχο να καθησυχάσει την τοπική κοινότητα. Κι εκεί όμως αντιμετώπισε την ηχηρή απόρριψη.
Η τρέχουσα στρατηγική του μοιάζει να είναι ένας αγώνας να κερδίσει χρόνο μέχρι τις επόμενες εθνικές εκλογές, οι οποίες έχουν προγραμματιστεί για τις 3 Απριλίου του 2022. Για τον λόγο αυτό προτείνει ένα μορατόριο για τον περιορισμό της εταιρείας Rio Tinto, εξαγοράζοντας χρόνο μέχρι τις εκλογές. Ο απώτερος σκοπός του φαίνεται ότι είναι, εφόσον κερδίσει τις εκλογές, να προχωρήσει σε δημοψήφισμα για αλλαγές στο σερβικό Σύνταγμα, οι οποίες θα καταστήσουν δυνατή την εντατική εκμετάλλευση της περιοχής από τη Rio Tinto. Η πολυεθνική εταιρεία από τη μεριά της φαίνεται να συμφωνεί με αυτόν τον σχεδιασμό και να λουφάζει μέχρι τις εκλογές, δίνοντας ανάλογες συμβουλές αναμονής και στους συνεργάτες της.
Την ίδια, λοιπόν, στιγμή που είναι άδηλο το αθλητικό μέλλον του ανεμβολίαστου, Novak Djoković, καθώς και η γαλλική κυβέρνηση σκέφτεται να επιβάλει τον εμβολιασμό για το τουρνουά Ρολάν Γκαρός, είναι επίσης άδηλο το μέλλον όλου του σερβικού λαού και της πανέμορφης φύσης των παρθένων δασών της Δυτικής Σερβίας και των εμβληματικών ποταμιών των κεντρικών Βαλκανίων. Ο Djoković κέρδισε την πρώτη μάχη αναστολής των εργασιών της Rio Tinto. Κέρδισε το προσωπικό του στοίχημα να μείνει συνεπής στα πιστεύω του, ακόμη κι αν αυτό σήμανε την απώλεια τίτλων και χρημάτων από το Australian Open ή ακόμη περισσότερο μια δολοφονία χαρακτήρα στην οποία προέβησαν όσοι, κατά τον Albert Camus, έχουν «μια από τις χειρότερες αιτίες εχθρότητας, τη λύσσα και την ποταπή επιθυμία να δουν να υποκύπτει αυτός που τολμά να αντιστέκεται σε αυτό που τους συνθλίβει».
Όμως ο πνευματικός, αξιακός και υλικός πόλεμος παραμένει μακρός σε όλα τα επίπεδα. Τόσο σε αυτό της καριέρας του μεγαλύτερου ίσως τενίστα όλων των εποχών που κινδυνεύει με συνεχή αποκλεισμό από τα τουρνουά τένις. Όσο και σε αυτό της μοίρας του σερβικού λαού, στον οποίο μετέχει ο Novak Djoković, και της σερβικής φύσης η οποία αποτελεί το λίκνο του, που κινδυνεύουν από μια διεφθαρμένη κυβέρνηση και μια αδίστακτη πολυεθνική.
