Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, πολλά σπίτια, ακόμη και στο κέντρο της Αθήνας, είχαν μείνει χωρίς ρεύμα. Σ’ άλλα, πάλι, ακόμη κι αν η ανυπαρξία κυβερνητικού σχεδίου προστασίας των υποδομών από την κακοκαιρία, δεν χτύπησε την πόρτα τους, δύσκολα θα πατήσουν το κουμπί του κλιματιστικού για να ζεσταθούν. Ακόμη πιο δύσκολα θα ανοίξουν το καλοριφέρ. Πώς αλλιώς, βέβαια, όταν η πρόσφατη Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αγορά φυσικού αερίου το γ’ τρίμηνο του 2021, μας ενημέρωνε ότι οι τυπικές τιμές δεκαετίας (στην περιοχή 15-25 ευρώ) δεν είναι πιθανό να επιστρέψουν στα επόμενα δύο με τρία χρόνια, γεγονός που θα επηρεάσει και τις τιμές ηλεκτρισμού;
Άραγε, ποιος φταίει για την εκτίναξη των τιμών στην ενέργεια; Είναι σύμπτωμα της διεθνούς κρίσης το πανάκριβο ρεύμα στην Ελλάδα ή στοχευμένη πολιτική κίνηση; Πώς συνδέεται η ενεργειακή με την εξωτερική πολιτική της χώρας; Τι σημαίνει ενεργειακή δημοκρατία; Τι τελικά ισχύει για τις ΑΠΕ; Σ’ όλα αυτά τα ερωτήματα απάντησε στο Κοσμοδρόμιο ο Δρ. Περιβαλλοντολόγος, αναλυτής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Βασίλης Λύκος.
Ας ξεκινήσουμε με το μεγάλο θέμα των ανεμογεννητριών. Εχθρός ή σύμμαχός μας;
Το μεγάλο λάθος σε σχέση με τις ανεμογεννήτριες είναι ότι δεν γίνεται κουβέντα για τον κύκλο ζωής τους. Πέραν αυτού, μας λένε ότι οι ανεμογεννήτριες δεν εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα, είναι φιλικές με το περιβάλλον. Ωστόσο, δεν αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο εξορυγνύονται τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται για τις ανεμογεννήτριες. Πώς εξορυγνύονται οι σπάνιες γαίες; Πώς καθαρίζονται, πώς γίνεται δηλαδή η μεταλλουργία; Πάλι χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα! Πώς γίνεται εν συνεχεία το κομμάτι της κατασκευής και της σύνδεσης, όπου κι εδώ πάλι έχουμε κατανάλωση ενέργειας που προέρχεται από ορυκτά καύσιμα; Και, το κυριότερο, πότε θα μιλήσουμε για την περιβαλλοντική αποκατάσταση του τοπίου; Υπόψη ότι για την εξόρυξη, προκειμένου να καθαριστούν οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιείται βασιλικό νερό που παράγει πολύ περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου και πολύ πιο τοξικά. Γιατί, κακά τα ψέματα, το διοξείδιο του άνθρακα δεν παράγει τοξικά αέρια, δεν είναι ρύπος.
Ναι, αλλά παρόλα αυτά, εμείς, ως τέτοιον τον μάθαμε…
Ναι, γιατί πρέπει να το ταυτίσουμε με κάτι πάρα πολύ κακό, προκειμένου να αναπτύξουμε τη θεωρία μας, η οποία, πρέπει να πούμε, έχει πολύ χρήμα από πίσω. Μιλάμε κυρίως για τράπεζες που χρηματοδοτούν, ειδικά μετά το 2017, χρονιά κατά την οποία σταμάτησαν να συνδράμουν εταιρείες όπως η Total και η Exxon Mobil.
Πώς εξηγείται αυτή η στροφή;
Η αφετηρία είναι στις αρχές της δεκαετίας του 2020 που συνέβη ένα κραχ σε σχέση με αυτές τις εταιρείες, ενώ την ίδια περίοδο έμπαιναν δυναμικά στο προσκήνιο οι ανεμογεννήτριες. Έτσι, οι τράπεζες, προκειμένου να κάνουν μία λελογισμένη διαχείριση και να γλιτώσουν το χρηματιστηριακό κραχ, θέλησαν να στρέψουν τότε όλη αυτή τη βιομηχανία προς τις ΑΠΕ. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι, ακόμη και στη χώρα μας, αυτοί που κυρίως έχουν βασίσει όλη την παραγωγή τους πάνω στη βιομηχανία του άνθρακα, τώρα δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία των ΑΠΕ. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι συστημικές εταιρείες που ασχολούνται και με υποδομές και με βιομηχανία του άνθρακα και με ΑΠΕ, που δραστηριοποιούνται στις ανεμογεννήτριες. Ωστόσο, η ίδια εταιρεία δεν κατασκευάζει οδοστρώματα; Αυτά από τι φτιάχνονται; Από υποπαράγωγα του πετρελαίου δεν φτιάχνονται; Αντίστοιχα μπορούμε να αναφέρουμε και τα ΕΛΠΕ.
Προσέχετε, αυτό δεν είναι κακό. Το πρόβλημα είναι το έλλειμμα στρατηγικής στην ενέργεια, που θα έχει ως αποτέλεσμα να οδηγηθούμε σε έναν ενεργειακό πληθωρισμό.
Έχοντας καταγράψει και παλαιότερες τοποθετήσεις σας, συμπεραίνω ότι η νέα πραγματικότητα στην ενέργεια θα έχει δύο πόλους: Ο ένας, αυτών των ισχυρών θα έχει εξασφαλίσει την αυτονομία του μέσω, ας πούμε ορρυκτών καυσίμων, κι ο άλλος, της μεγάλης πλειοψηφίας θα στηρίζεται στις ΑΠΕ. Έχω δίκιο να καταλαβαίνω κάτι τέτοιο;
Έχετε δίκιο. Και, παράλληλα, οικονομίες, χώρες ολόκληρες θα αλλάζουν χέρια. Θα μιλάμε, δηλαδή για Ελλάδα Α.Ε. Δεν έχεις να πληρώσεις; Κόψε το κομμάτι της βόρειας Εύβοιας και δώσ’ το σε μεγάλες εταιρείες. Άλλωστε, τα ίδια δεν συμβαίνουν και στη Λατινική Αμερική; Αν πάτε εκεί, ολόκληρες παραλίες έχουν εκχωρηθεί σε ιδιωτικές εταιρείες. Για να το κάνουμε σαφές: Η εθνική κυριαρχία εκχωρείται σε ιδιωτική εταιρεία. Δεν βάζω καν στη συζήτηση την περίπτωση σύγκρουσης με τους Τούρκους, σε περίπτωση απόβασης, αν θα είσαι ικανός να προστατέψεις τα παράλιά σου. Έχουμε ξεφύγει απ’ αυτή τη φάση. Τι πόλεμο άλλωστε θα μπορούσαμε να κάνουμε όταν το Ελ. Βενιζέλος, το βασικό αεροδρόμιο της χώρας ανήκει και ελέγχεται από τους Γερμανούς; Επομένως, μιλάμε πρωτίστως για οικονομικό πόλεμο.
Θα επιμείνω στο αμιγώς ενεργειακόκο κομμάτι και θα σας ρωτήσω, αν η λύση για την επόμενη μέρα θα ήταν η ώσμωση των παραδοσιακών μορφών εξασφάλισης της ενέργειας με τις ΑΠΕ; Λάβετε υπόψη σας παρακαλώ ότι αρκετοί διεθνείς οργανισμοί κάνουν σαφές ότι πρέπει, είτε έως το 2030, είτε ως το 2050 να τερματιστεί η χρήση ορυκτών καυσίμων.
Αυτό που πρέπει να κάνουμε, εν προκειμένω στην Ελλάδα, είναι να φτιάξουμε ένα ενεργειακό μίγμα. Δεν πρέπει να πάμε έχοντας όλα τα αβγά μας σε ένα καλάθι. Στο καλάθι των ΑΠΕ, για να είμαστε συγκεκριμένοι· αλλά και να ποντάρουμε μονομερώς στα ορυκτά και τον άνθρακα. Πρέπει να υπάρχει μία λελογισμένη σύμμειξη, προκειμένου να μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε στη δυσκολία της κλιματικής κρίσης και, το βασικότερο, να σώσουμε τις κοινωνίες μας. Δεν μπορώ να καταλάβω, ποια είναι αυτή η προοδευτική πολιτική, η οποία λέει: βάλτε ΑΠΕ παντού, αλλά ο άλλος θα κρυώνει τον χειμώνα και, ενδεχομένως, θα πεθάνει; Φανταστείτε την Εύβοια, με τον χιονιά που είχε πέρσι· στην Εύβοια που καλύπτει το 45% των εγκατεστημένων ανεμογεννητριών· μετά τα μπλακ άουτ που συνέβησαν, πέθανε άνθρωπος, γιατί δεν είχε ρεύμα να λειτουργήσει η συσκευή οξυγόνου του το βράδυ! Άρα, για ποια ποιότητα ζωής μιλάμε;
Άρα, δεν υφίσταται στην πραγματικότητα το δίλημμα: Προστασία του περιβάλλοντος ή ενεργειακή αυτονομία;
Κοιτάξτε, εδώ ανοίγει ένα άλλο μεγάλο ζήτημα, διότι, η Ευρωπαϊκή Ένωση, στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης, έχει θέσει μία σειρά στόχων. Μιλάμε για τον στόχο της κλιματικής κρίσης, της κλιματικής αλλαγής, αλλά κανείς δεν μιλά για τον στόχο της επαναδασοποίησης πολλών και μεγάλων εδαφών. Έχουμε πάει σε μια εκτεταμένη αποδασοποίηση (βλ. Ελλάδα) και κάνουμε σαν μην υφίσταται. Για παράδειγμα, στη βόρεια Εύβοια που κάηκε, κανείς δεν έχει πει: για τα επόμενα τριάντα χρόνια δεν επιτρέπω καμία αλλαγή χρήσης. Φυσικά, καταργώντας και τα παραθυράκια που επιτρέπουν εν μέσω αναδάσωσης την εγκατάσταση ΑΠΕ και διαφόρων δικτύων που αυτές χρειάζονται για να στηθούν.
Σε πρόσφατη τοποθέτησή σας, αναφερθήκατε στους όρους της ενεργειακής δημοκρατίας και της ενεργειακής αποκέντρωσης. Εν πρώτοις, θα ήθελα να εξηγήσετε στους αναγνώστες μας, πώς ορίζονται αυτές οι δύο έννοιες. Στη συνέχεια πείτε μας, αν μπορούν να υλοποιηθούν μέσα στο στενό πλαίσιο του νόμου της αγοράς.
Ας είμαστε ειλικρινείς. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο με κρατικό παρεμβατισμό. Πρόκειται για αναγκαίο μέτρο κοινωνικής προστασίας, ειδάλλως θα οδηγηθούμε σε μια λογική, σε μια κατάσταση ζούγκλας. Μιλάμε για κοινωνικό αγαθό. Αυτό δεν θα πρέπει να το λησμονούμε.
Τώρα, σχετικά με την ενεργειακή αποκέντρωση, θα πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας στη Γερμανία. Εκεί, υπάρχουν τη στιγμή που μιλάμε, δύο εκατομμύρια μικροπαραγωγοί ενέργειας από ΑΠΕ. Αυτό σημαίνει ότι εμείς, οι πολίτες, γινόμαστε παραγωγοί μεγάλου μέρους της κατανάλωσης ενέργειας που κάνουμε. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα καθεστώς ημιαυτονομίας που θα χρειάζεται, στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας, λιγότερη ενέργεια απ’ ό, τι σήμερα.
Πάντως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα πράγματα, μάλλον δεν στρέφονται προς αυτή την κατεύθυνση. Θυμίζω την πρόταση που είχε κάνει σε σχετική αρθρογραφία της η γερμανική «Χάντελσμπλατ», που ουσιαστικά συνέδεε την απομείωση χρέους χωρών όπως η Ελλάδα, με την παραγωγή ενέργειας προς όφελος τρίτων.
Ναι. Ωστόσο, πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί συμβαίνει αυτό; Εδώ έχει περάσει ένας άλλος κανονισμός, σύμφωνα με τον οποίο, μία χώρα της ΕΕ μπορεί να παράξει ρεύμα από ανεμογεννήτριες προς τρίτες χώρες και το δικό της ποσοστό εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα να μειώνεται. Τι μας λένε με λίγα λόγια, δηλαδή; Θα παράγετε ρεύμα από ανεμογεννήτριες στην Ελλάδα, εμείς θα τ’ αγοράζουμε κι έτσι θα έχουμε πιο φθηνά δικαιώματα διοξειδίου του άνθρακα για να μπορούμε να χρησιμοποιούμε λιγνίτη και πυρηνικά. Έτσι, θα εξασφαλιστεί η δική μας συνεχής ανάπτυξη, την ώρα που εσείς (η Ελλάδα, δηλαδή) θα παραμένετε στάσιμοι.
Το στοίχημα που παίζεται εδώ, για να το συνδέσω και με την πρόσφατη ανακοίνωση της Κομισιόν σχετικά με τα πυρηνικά και το φυσικό αέριο, είναι ότι από τη μία έχουμε τη Γαλλία και από την άλλη τη Γερμανία. Η γερμανική βιομηχανία θέλει ΑΠΕ, ενώ η γαλλική χρειάζεται τα πυρηνικά, διότι έχει την τεχνογνωσία για να κάνει χρήση τους. Εκεί παίζεται τώρα όλα το παιχνίδι.
Αλήθεια, γνωρίζουμε πόσο θα κοστίσει η πράσινη μετάβαση στη χώρα μας; 117 δισεκατομμύρια ευρώ. Από πού θα αντληθούν αυτοί οι πόροι; Μιλάμε για σχεδόν ένα ΑΕΠ. Πώς θα ζήσει ο κάτοικος της Πτολεμαΐδας; Με προγράμματα ανέργων; Επιπλέον, ένα θέμα που δεν συζητιέται είναι η κατανάλωση εδαφών και δη καλλιεργήσιμων εκτάσεων από ΑΠΕ (βλ. Λάρισα). Στην Αμερική υπάρχει ήδη μεγάλο πρόβλημα, εξαιτίας της μεγάλης δέσμευσης εκτάσεων. Επομένως, να ένας άλλος λόγος που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για επικείμενη επισιτιστική κρίση…
Η κατάσταση την οποία περιγράφετε, μπορεί να ιδωθεί υπό το πρίσμα μιας διεθνούς κρίσης. Επομένως, ίσως η εκτίναξη των τιμών στη χώρα μας να αποτελεί ένα σύμπτωμα αυτής της «ασθένειας». Ωστόσο, από την άλλη, υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν ότι στην περίπτωση της Ελλάδας έχουμε να κάνουμε με στρατηγικά λάθη, εν πολλοίς όχι τόσο αθώα. Τι ισχύει τελικά;
Ας ξεκινήσουμε από το βασικό: Δεν υπάρχει μακρόπνοη ενεργειακή στρατηγική στην Ελλάδα.
Αυτό αφορά όλες τις κυβερνήσεις; Η αξιωματική αντιπολίτευση καταγγέλλει την κυβέρνηση για την πολιτική της στην ενέργεια.
Καταρχήν, η αξιωματική αντιπολίτευση πέρασε τον όρο: «Ενεργειακές κοινότητες». Ωστόσο, δεν πρόλαβε να τον εφαρμόσει μέχρι τέλους. Η έννοια της ενεργειακής κοινότητας είναι πολύ σημαντική και για τους μικροπαραγωγούς (αγρότες, κτηνοτρόφους κ.λ.π). Αυτό είναι πολύ σημαντικό, καθώς δεν μιλάμε για μεγαδομές, αλλά για συνδυασμό ΑΠΕ.
Ωραία. Για να επανέλθω στο ερώτημα: Η ενεργειακή μετάβαση της χώρας, λέγε με βίαιη απολιγνιτοποίηση, γίνεται σε ποιο πλαίσιο; Στο πλαίσιο της ενεργειακής ουδετερότητας της ΕΕ ή σε εκείνο του οικονομικού καταναγκασμού, όπως τον βιώνουμε την τελευταία δωδεκαετία;
Φυσικά το δεύτερο. Η οικονομική σου εξάρτηση δεν καθορίζει μόνο την αμυντική σου πολιτική. Για να το πούμε απλά: Όταν έχεις χρέος δεν δικαιούσαι δια να ομιλείς. Εγώ, ο πιστωτής σου, θα καθορίζω την ενεργειακή σου πολιτική. Την αγροτική σου πολιτική. Μπορώ να κάνω τα πάντα.
Οπότε οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι οποιοσδήποτε κι αν βρισκόταν στην εξουσία αυτή τη στιγμή, αφού δεν αμφισβητεί τον ευρω-μονόδρομο των Βρυξελλών, θα κατέληγε να υπηρετεί την ίδια πολιτική;
Τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι, καθώς πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και τα μπλοκ που σχηματίζονται εντός της ΕΕ και με ποια εξ αυτών, εσύ, ως κυβέρνηση συντάσσεσαι. Από την άλλη είναι και εσύ τι εργαλεία βάζεις στο πεδίο της πολιτικής. Ο ΣΥΡΙΖΑ, φερειπείν, είχε φέρει το 50%: 50% της ενέργειας από τους μικροπαραγωγούς των ΑΠΕ και το άλλο 50% από τις εταιρείες. Είναι όπως με τις τράπεζες. Αν είχαμε εθνικοποιήσει μία τράπεζα, τότε θα μπορούσαμε να ελέγχουμε καλύτερα τα επιτόκια, αλλά και τους μικροπαραγωγούς. Αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να ελέγξουμε τίποτα. Είναι ακριβώς το ίδιο.
Ίσως έτσι εξηγούνται και οι παλινωδίες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, με φόντο την ενέργεια. Αναφέρομαι τόσο στις περσινές δηλώσεις του Έλληνα ΥΠΕΞ στην Άγκυρα, όσο και για τη στάση της ελληνικής διπλωματίας στο ουκρανικό, αλλά και το μονοθεματικό ποντάρισμα στις ΗΠΑ, όταν οι τελευταίες μάς αδειάζουν εκν έου. Φυσικά μιλάω για τον East Med…
Θα πρέπει να πούμε ότι εμείς οι ίδιοι δεν είχαμε στηρίξει τονΕast Med. Υπογράψαμε με το Ισραήλ και στη συνέχεια τ’ αφήσαμε. Κάθε κράτος κοιτά το δικό του όφελος. Όταν εσύ αδειάζεις την ίδια σου τη χώρα, αλήθεια από ποιον περιμένεις να σε προστατέψει;
Ας δούμε ακόμη τη συμπεριφορά μας έναντι της Ρωσίας. Από τη μια επιβάλλεις κυρώσεις κι από την άλλη, παρακαλάς για να σου δώσει φτηνό φυσικό αέριο. Κι σ’ ό, τι αφορά τον Nord Stream 2, τη γράφεις.
Να πούμε επίσης για τα κοιτάσματα νοτιανατολικά της Κρήτης, με τα οποία δεν ασχολούμαστε; Αν είναι έτσι τότε προς τι ο αλληλοσπαραγμός με τους φίλους μας τους Τούρκους; Ας τα δώσουμε όλα να τελειώνουμε.
