Η συνάντηση Πούτιν-Σι, στο πλαίσιο των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου αποτελεί ένα ακόμα ορόσημο στη διαμόρφωση αυτού που ευρέως πλέον περιγράφεται ως ευρασιατικός άξονας. Μας «έδωσε» μάλιστα ένα αναλυτικό κείμενο, το οποίο περισσότερο μοιάζει με ιδρυτική διακήρυξη του ως άνω, άξονα παρά με κείμενο εργασίας. [1]
Ο όρος ευρασιατισμός συνιστά μάλλον σχηματική περιγραφή, εξ αντιδιαστολής προς τον ευρωατλαντισμό των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.
Ο Ευρωατλαντισμός υπήρξε το βασικό όχημα της κυριαρχίας των ΗΠΑ, μέσα από την πρόσδεση αρχικώς της Δυτικής, της Νότιας Ευρώπης, όπως και της Ιαπωνίας και κατόπιν της επέκτασης έως τα δυτικά σύνορα της Ρωσίας. Διαμόρφωσε μια εκτεταμένη περιφέρεια των ΗΠΑ, στο πλαίσιο της οποίας οι πρώτες έλεγξαν τον ανταγωνισμό από Γερμανία, Ενωμένη Ευρώπη και Ιαπωνία και διαμόρφωσαν μια ηγεμονική ναυτική παρουσία, στον μεταπολεμικό κόσμο.
Ο Ευρωατλαντισμός ωστόσο, ήδη κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, σε αντίθεση με τη συμβατική σοφία, είχε αποτύχει να κατανικήσει μετωπικώς, τόσο το σοβιετικό μπλοκ το οποίο με την κινεζική επανάσταση έφτασε στην μέγιστη, επέκτασή του, όσο και να αποτρέψει τα κινήματα αποαποικιοποίησης. Ήταν η διάσταση πρώτα, η εχθρότητα έπειτα Κίνας-ΕΣΣΔ, εκείνη η οποία αποτέλεσε κομβικό κρίκο στην αποδυνάμωση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, με καταλυτικές συνέπειες. Απέτρεψε τη γιγάντωση ενός ενιαίου, ευρασιατικού μπλοκ με επιρροές στην Αφρική και στην Αμερικανική ήπειρο, το οποίο θα μπορούσε να συγκεντρώσει μοναδική ισχύ ιστορικώς. Η πολιτική Νίξον περί προσεταιρισμού του Μάο έναντι της ΕΣΣΔ αποτέλεσε ιδιοφυή σύλληψη.
Ο Ευρωατλαντισμός έχοντας τον έλεγχο των βασικών, διεθνών, καπιταλιστικών, οικονομικών μηχανισμών, το δολάριο και βεβαίως την στρατιωτική μηχανή των ΗΠΑ, κατόρθωσε τη στιγμή της αποσύνθεσης της ΕΣΣΔ, για ένα ιστορικώς μικρό χρονικό διάστημα, να εμφανιστεί ως το μοναδικό μπλοκ δυνάμεων παγκοσμίως, ως προς το οποίο όλοι οι υπόλοιποι δρώντες, μπορούσαν είτε να ενταχθούν με το «καλό» σαν φτωχοί συγγενείς, είτε να υποστούν επεμβατικές και τιμωρητικές πρακτικές, οι οποίες οδηγούσαν σε υποταγή. Επρόκειτο για μια κίνηση διαμόρφωσης ενός κυριολεκτικώς παγκοσμίου, «κοσμοσυστήματος»- με τον τελευταίο όρο να περιγράφει συστήματα, οικονομίες τα οποία συνθέτουν έναν δικό τους κόσμο. [2]
Στο κυριαρχούμενο από τις ΗΠΑ και από τους «δυτικούς» οικονομικούς θεσμούς, πλανητικό κοσμοσύστημα, τον παγκοσμιοποιούμενο καπιταλισμό, η Ρωσία θα ήταν ο ικέτης. Με δεδομένο ότι αποτελούσε φτωχοποιημένο, κράτος -συνεχιστή της ΕΣΣΔ, θα στριμωχνόταν στην πλανητική «γωνία» του ηττημένου του ψυχρού πολέμου και στον προθάλαμο της «Δύσης». Επομένως, όταν η Ρωσία άρχισε να βγαίνει από τη γωνία αυτή και να απαιτεί την προστασία των ευρισκομένων, εκτός των συνόρων της, Ρώσων, όπως και την αναγνώριση της ηγεμονικής της παρουσίασε έναν κύκλο κρατών στα σύνορά της, η εχθρότητα έναντί της αποδείχτηκε εντελώς απροκάλυπτη.
Η Κίνα ήταν και παραμένει πιο μυστηριώδης για τις ΗΠΑ. Οι ελίτ της, την κρίσιμη στιγμή απέτρεψαν την κατάρρευση του συστήματός της και αποπειράθηκαν να πράξουν το «μεγάλο άλμα» -με ισχυρή κρατική διεύθυνση- προς τον καπιταλισμό.
Οι ΗΠΑ για πολύ καιρό στάθηκαν φιλικές αρχικές και αμήχανες έπειτα προς την εξέλιξη αυτή. Η αμηχανία μετετράπη σε εχθρότητα, όταν η Ουάσιγκτον διαπίστωσε ότι η Κίνα δεν μεγέθυνε απλώς το ΑΕΠ αλλά το έπραττε και με την είσοδό της στην παραγωγή σύνθετων βιομηχανικών προϊόντων, όπως και με την επέκταση της εμπορικής και γενικώς οικονομικής της επιρροής.
Μετά από μια σύντομη ταλάντευση επί Τραμπ, ο οποίος διακήρυξε μια αντίστροφη αλά Νίξον πολιτική -τον προσεταιρισμό της Ρωσίας ώστε να την αποτρέψει από την περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεών της με την Κίνα- χωρίς ποτέ να την υλοποιήσει, οι ΗΠΑ επανήλθαν πλησίστιες στον δικό τους «διμέτωπο», έναντι Κίνας- Ρωσίας. Άλλωστε, το αχανές, ενός πλανητικού κοσμοσυστήματος, απαιτεί ισχυρή κρατική παρέμβαση, προστατευτική και κατασταλτική, ούτως ώστε οι ανταγωνιστές να περιθωριοποιηθούν. Επομένως, τα πλέον ισχυρά για διαφορετικούς λόγους κράτη, οι πιο ισχυροί αντίπαλοι, προστατευτικοί και υποστηρικτικοί μηχανισμοί πρέπει να ηττηθούν τελικά.
Αυτός ο διμέτωπος αγώνας των ΗΠΑ έναντι Ρωσίας και Κίνας, συμπεριλαμβάνει μέτρα στρατιωτικής, διπλωματικής και οικονομικής πίεσης. Τα πρώτα αποτρέπονται έως σήμερα, από την ισχυρή στρατιωτική μηχανή και των δύο αντιπάλων των ΗΠΑ, όπως και της απροθυμίας του λαού των ΗΠΑ να συμμετέχει σε τυχοδιωκτικές περιπέτειες διεθνώς. Τα διπλωματικά μέσα «κολλάνε» στο συμβούλιο ασφαλείας του ΟΗΕ και σε άλλους διεθνείς πολιτικούς οργανισμούς και όργανά τους. Αντιθέτως, οι οικονομικές πιέσεις- κυρώσεις- μέχρι ενός σημείου «δάγκωναν» δυνατά. Σε ένα ηγεμονευόμενο από τις ΗΠΑ, πλανητικό κοσμοσύστημα, μπορούσαν να αποτελέσουν το κατεξοχήν όπλο. Η χρήση του δολαρίου και των διεθνών οικονομικών μηχανισμών, που κατά βάση ελέγχουν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να συνιστούν αποτελεσματικά μέσα εκβιασμού.
Η Ρωσία και η Κίνα ως εκ τούτου αποζητούν την προστασία τους, μέσω της επεξεργασίας οικονομικών μηχανισμών, καπιταλιστικού χαρακτήρα αλλά δικής τους «ιδιοκτησίας» και λειτουργίας.
Ένα οικονομικό μοντέλο ωστόσο δεν μπορεί να σταθεί οικονομιστικά μόνο. Απαιτεί πολιτικό, νομικό, πολιτιστικό, διεθνές επίπεδο. Αυτό ακριβώς πράττει η προαναφερθείσα διακήρυξη από τη συνάντηση Σι και Πούτιν. Η κοινή διακήρυξη αποπειράται σε ένα σύντομο πλαίσιο να ορίσει ορισμένες αρχές για το μετά- αμερικανικό, εναλλακτικό κοσμοσύστημα: ζητήματα διεθνούς δικαίου, δημοκρατίας, διεθνούς συνεργασίας, οικονομίας, πανδημίας, σεβασμού της ασφάλειας όλων, αυτοδιάθεσης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων κλπ.
Με άλλα λόγια, η Ρωσία και η Κίνα επιχειρούν να διαμορφώσουν ένα εναλλακτικό κοσμοσύστημα προς εκείνο το οποίο ηγεμονεύουν οι ΗΠΑ, διασπαστικό ως προς εκείνο του παγκοσμιοποιούμενου καπιταλισμού. Αυτή είναι η μείζων πρόκληση για τις ΗΠΑ: ο λεγόμενος ευρασιατισμός- ο οποίος αποπειράται να επεκταθεί στην Αφρική και στην Ανατολική Μεσόγειο– εξ ορισμού τερματίζει την πλανητική επέκταση του αμερικανοκεντρικού κοσμοσυστήματος. Με τη διαμόρφωση άλλων οικονομικών μηχανισμών επιχειρεί να διαμορφώσει έναν άλλο δρόμο προς την συμμετοχή σε διεθνή καπιταλιστική οικονομία. Πρόκειται για την προσπάθεια να διαμορφώσει ένας άλλος παγκοσμιοποιούμενος καπιταλισμός, πιο ανεκτικός προς τις εθνικές ιδιαιτερότητες.
Εξ ου και με διαφορετικές αφορμές, οι ΗΠΑ δείχνουν να προετοιμάζονται όχι απλώς για την άσκηση εντονότερης οικονομικής πίεσης προς Ρωσία- Κίνα αλλά και για στρατιωτική αντιπαράθεση. Χαμηλής έντασης- όσο είναι εφικτό. Η Ουκρανία και η Ταϊβάν εργαλειοποιούνται προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο πόλεμος, ένα νικηφόρος μη πυρηνικός πόλεμος και μάλιστα δια αντιπροσώπων, μπορεί να ανακόψεις την «αυθάδη» πορεία που προδιαγράφουν η Ρωσία και η Κίνα.
[1]President of Russia, Joint Statement of the Russian Federation and the People’s Republic of China on the International Relations Entering a New Era and the Global Sustainable Development, (4 Φεβρουαρίου, 2022), http://en.kremlin.ru/supplement/5770?s=08
[2]WallersteinImmanuel, Για να καταλάβουμε τον κόσμο μας- Εισαγωγή στην ανάπτυξη των κοσμοσυστημάτων, (Εκδόσεις Θύραθεν, 2004), στην σελ. 40
