Όταν διάβασα την ανακοίνωση συμφωνικής ορχήστρας του Ζάγκρεμπ πως αφαιρεί έργα του Τσαϊκόφσκι από το ρεπερτόριό της, θέλησα απλώς να γελάσω: το κράτος που κηρύχθηκε ανεξάρτητο από τη ναζιστική Γερμανία και την Ιταλία του Μουσολίνι, και στο οποίο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έλαβαν χώρα σφαγές περίπου μισού εκατομμυρίου Σέρβων, Εβραίων και Ρομά, έδρα του διαβόητου στρατοπέδου συγκέντρωσης του Γιασένοβατς, απαγόρευσε τα έργα του (ουκρανικής καταγωγής από τη μεριά του πατέρα του) Τσαϊκόφσκι, για να υποστηρίξει την Ουκρανία! History is a bitch. Φήμες που θέλουν τον μεγάλο αυτόχειρα συνθέτη να σηκώνεται όρθιος μέσα στον τάφο του και να κοπανάει το κεφάλι του στην ταφόπλακα μέχρι να πεθάνει εκ νέου, ελέγχονται ως ανακριβείς. Όταν όμως ακολούθησαν τα λοιπά αίσχη, μου κόπηκε κάθε διάθεση για γέλια.
Ο παγκοσμίου φήμης μαέστρος Βάλερι Γκέργκιεφ απολύεται από τη Φιλαρμονική του Μονάχου, αλλά και εμποδίζεται να ολοκληρώσει τις εμφανίσεις του στη Σκάλα του Μιλάνου με τη «Ντάμα Πίκα» (και πάλι του Τσαϊκόφσκι), αν δεν προβεί σε δηλώσεις καταδίκης της εισβολής και του Βλαντίμιρ Πούτιν. Με λίγα λόγια, ζητείται από έναν καλλιτέχνη δήλωση φρονημάτων προκειμένου να του επιτραπεί να υπηρετήσει την Τέχνη του. Παρόμοια προβλήματα δείχνουν να δημιουργούνται και με την μεγάλη σοπράνο Άννα Νετρέμπκο. Ο αλήστου μνήμης γερουσιαστής Μακάρθι σηκώθηκε από τον δυσώδη τάφο του και χορεύει στην Ευρώπη, όπου υποτίθεται πως η ελευθερία της έκφρασης διέπεται από άλλους κανόνες. Η πικρή μας εμπειρία πριν από λιγότερο από έναν αιώνα, τίποτα δεν μας δίδαξε;
Και όπως λέει μια παροιμία που μου έμαθε ένας αγαπημένος βορειοελλαδίτης φίλος, όταν φυσάει, κουνιούνται οι μηλιές, κουνιούνται και οι κολοκυθιές. Στα καθ’ ημάς λοιπόν… Αντιγράφω αυτούσια την ανακοίνωση για να μη χαθεί τίποτε από το μεγαλείο της: “Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, έδωσε σήμερα οδηγίες να ανασταλεί οποιαδήποτε υλοποίηση, συνεργασία, προγραμματισμός ή συζήτηση εκδηλώσεων με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς. Σημειώνεται ότι η ήδη αναβληθείσα εκδήλωση του Gala Όπερας που ήταν προγραμματισμένη για την Πέμπτη 3 Μαρτίου, ακυρώνεται, όπως και η μετάδοση της παράστασης «Η Λίμνη των Κύκνων», στο πλαίσιο του κύκλου The Bolshoi Ballet Live from Moscow, την Κυριακή 6 Μαρτίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών».
Δεν θα πω πως όποιος βρει πώς σχετίζεται το gala όπερας ή η «Η Λίμνη των Κύκνων» με την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία κερδίζει χρυσούν ωρολόγιον. Ούτε πως αν η συμμόρφωσή μας στις διεθνείς εκκλήσεις και πρακτικές είναι μονόδρομος, ενδεχομένως θα έπρεπε να έχουμε ξεκινήσει από την απόσπαση των ευρημάτων της Βενιζέλου ή των παρεμβάσεων στην Ακρόπολη, ενέργειες για τις οποίες έχουν ξεσηκωθεί διεθνώς ακόμα και οι πέτρες. Θα πω μόνο πως η ποινικοποίηση της Τέχνης λόγω χώρας προέλευσης, ο αποκλεισμός Ρώσων λυρικών καλλιτεχνών από ένα gala ή η απαγόρευση μετάδοσης μιας παράστασης από τα μπαλέτα Μπολσόι, δεν αποτελεί μόνο ενέργεια απολίτιστη, ρατσιστική και χυδαία: αποτελεί βήμα προς τον ραγδαίο εκφασισμό της κοινωνίας.
Αν αυτή είναι η αντιμετώπιση υψηλών καλλιτεχνικών έργων που προέρχονται από τη Ρωσία, ποιος θα εκπλαγεί αν κάποιο παιδάκι προερχόμενο εκ Ρωσίας ή ρωσόφωνο το τραμπουκίσουν οι συμμαθητές του στο σχολείο; Ποιος θα σοκαριστεί αν αυτό συμβεί με οποιονδήποτε συμπολίτη μας αντίστοιχης καταγωγής στην καθημερινότητά του; Μήπως θα πρέπει να απορρίψουν όλοι προφορικώς, γραπτώς και μετά βδελυγμίας την εισβολή Πούτιν; Ακόμα και αν το έκαναν, θα τους άκουγε κανείς;
Θα έπρεπε μετά το θάνατο εξήντα εκατομμυρίων ανθρώπων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να αποκλείσουμε οριστικά τον Γκαίτε, τον Μπετόβεν, τον Τόμας Μαν (ας μη συνεχίσω) ως προερχομένων από μια χώρα που εγκλημάτησε με πρωτοφανή τρόπο κατά της ανθρωπότητας; Θα έπρεπε λόγω των βαρβαροτήτων που υφίσταται οι Παλαιστίνιοι να «τρώει πόρτα» ο Ζούμπιν Μέτα κάθε φορά που θα επρόκειτο να εμφανιστεί στη χώρα μας, αν δεν δεχόταν πρώτα να φωτογραφηθεί με τη μαντήλα της PLO; Και με τη Συμφωνία του Μπάμπι Γιαρ (και αυτό στην Ουκρανία βρίσκεται συμπτωματικά) του Σοστακόβιτς τι πρέπει να κάνουμε άραγε; Να απαγορεύσουμε τη δημόσια εκτέλεσή της ως έργο Ρώσου συνθέτη, ή να την ακούμε κάθε μέρα ως αιώνιο δίδαγμα καταγγελίας ενός εγκλήματος; Επαναλαμβάνω: όλα αυτά θα ήταν γελοία, αν δεν ήταν εξαιρετικά επικίνδυνα. Θα ήταν γραφικά αν δεν προέρχονταν από το υπουργείο πολιτισμού της χώρας μας (όλα μικρά, τα κεφαλαία αρχικά τα κερδίζει κανείς).
Εκτός αν δεν πρέπει πλέον να μας εκπλήσσει τίποτα προερχόμενο από εκεί. αν μετά το σκάνδαλο του Ταμείου Αλληλοβοήθειας ΥΠΠΟ, τη “βαθιά υποκριτική Τέχνη” ως παράδειγμα ψευτιάς και υποκρισίας, την καταστροφή μνημείων, το «πολιτική ευθύνη, γιατί;» μετά από το διορισμό ενός καταγγελθέντος για βιασμούς στο τιμόνι του πρώτου θεάτρου της χώρας, να πρέπει να τα περιμένουμε όλα.
Φυσικά και ο κίνδυνος εκφασισμού των κοινωνιών είναι διεθνής – και μακάρι να προερχόταν μόνο από την ποινικοποίηση της ρωσικής Τέχνης και τη δίωξη των Ρώσων καλλιτεχνών, αλλά είναι τόσα τα δείγματα, τόσα τα σύννεφα που μαζεύονται, που με κατέχει τρόμος. Όμως ας ξεκινήσουμε από τα του οίκου μας. Ας μην το ανεχτούμε και αυτό. Οι καλλιτέχνες τι άποψη έχουν; Οι ενώσεις τους; Οι δημοσιογράφοι του πολιτιστικού; Οι κριτικοί; Οι ενώσεις τους; Τι νέα; Στο σπίτι όλοι καλά; Πάντα καλά…
Όποιος διανοηθεί να επιχειρήσει να διαβάσει ανάμεσα σε αυτές τις γραμμές οποιαδήποτε στήριξη στην εισβολή του Πούτιν ή τήρηση ίσων αποστάσεων, είναι είτε έμμισθο παπαγαλάκι, είτε τυφλωμένος από το φανατισμό του. Όσα γράφονται εδώ είναι άρνηση του να δώσω στα θύματα χρώμα και να τα διακρίνουμε σε καλά και κακά, ή της επιλεκτικής ευαισθησίας – γιατί για τις δολοφονίες και τους βιασμούς από ναζιστές στο Ντόνεσκ και το Ντονμπάς ελάχιστα συγκινήθηκε η ευαίσθητη Δύση τόσο καιρό. Μέχρι πρόσφατα, άλλωστε, μάλλον κανείς μας δεν είχε ακούσει κάτι για το Τάγμα του Αζόφ και τα εγκλήματά του, σωστά; Και κάτι ακόμα σημαντικότερο: είναι άρνηση του να δεχτώ απαγορεύσεις στην Τέχνη, που αποτελεί όπως πάντα τα ύστατο καταφύγιο ενάντια στη βαρβαρότητα. Η ρώσικη ποίηση, λογοτεχνία, μουσική, θέατρο, σινεμά, οφείλει να είναι καθημερινά στα χείλη μας, στα μάτια και τα αυτιά μας. Αυτή η ίδια, ακριβώς επειδή προέρχεται από τη χώρα που εισέβαλε στη γείτονά της, λειτουργεί σχεδόν ως αυτοκαταγγελία.
