Έντονη ανησυχία και ερωτήματα εγείρει η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κατάρ, με τη μεταχείριση των μεταναστών εργατών και τις παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων στη χώρα να τίθενται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ενόψει της έναρξης του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου του 2022 από το Κατάρ, μετά τη σχετική ανάθεση το 2010.
Έρευνα που διενεργήθηκε από τον Guardian αποκαλύπτει το μέγεθος της εκμετάλλευσης που υφίστανται ορισμένοι από τους φτωχότερους εργαζόμενους στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων πολλών που έχουν απασχοληθεί σε κατασκευαστικά έργα και έργα φιλοξενίας που σχετίζονται με το Παγκόσμιο Κύπελλο, καθώς στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι εργάτες αναγκάζονται να πληρώνουν τέλη πρόσληψης για την εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας. Ειδικότερα, σε αρκετές περιπτώσεις, οι εργοδότες ή οι πράκτορες των γραφείων ευρέσεως εργασίας στο Κατάρ εξασφαλίζουν βίζες για την πρόσληψη εργαζομένων και στη συνέχεια απαιτούν μίζες ύψους περίπου 300 έως 500 δολαρίων για κάθε εργαζόμενο από πράκτορες σε χώρες αποστολής εργατικού δυναμικού σε αντάλλαγμα για τις βίζες, το κόστος των οποίων μετακυλίεται στους εργαζόμενους.
Ως αποτέλεσμα, οι εργάτες αναγκάζονται να πληρώσουν δισεκατομμύρια δολάρια σε τέλη πρόσληψης για να εξασφαλίσουν τις θέσεις εργασίας τους στο Κατάρ, με αποτέλεσμα να πρέπει να εργάζονται για τουλάχιστον ένα χρόνο μόνο για την εξόφλησή τους. Σύμφωνα με τον βρετανικό Guardian, παρά το γεγονός ότι η πρακτική των τελών πρόσληψης είναι παράνομη στο Κατάρ, παραμένει ευρέως διαδεδομένη και βαθιά ριζωμένη σε όλες τις χώρες του Περσικού Κόλπου, ενώ πολύ συχνά εταιρείες ή μεσίτες στο Κατάρ και πράκτορες προσλήψεων στις χώρες αποστολής εργατικού δυναμικού συνεργάζονται για να εξαναγκάσουν τους εργαζόμενους να πληρώσουν οι ίδιοι για την πρόσληψή του πριν την αναχώρησή τους.
Παρά το κόστος, εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι από το Μπαγκλαντές και το Νεπάλ συνεχίζουν να αναζητούν εργασία στον Κόλπο και πέραν αυτού κάθε χρόνο, κυρίως λόγω της έλλειψης θέσεων εργασίας και των χαμηλών μισθών στην πατρίδα τους. Πολλοί πληρώνουν τα τέλη γνωρίζοντας τους κινδύνους, αλλά υπολογίζοντας ότι θα καλύψουν το «κεφάλαιό» τους, ενώ συχνά αναγκάζονται να πάρουν δάνεια με υψηλό επιτόκιο ή να πουλήσουν γη για να πληρώσουν τις αμοιβές, γεγονός που τους καθιστά ευάλωτους σε μια μορφή σύγχρονης δουλείας, αφού δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους μέχρι να εξοφληθεί το χρέος.
Ημίμετρα και επιφανειακές μεταρυθμίσεις ενόψει του Μουντιάλ
Κατά το ίδιο δημοσίευμα, οι αρχές του Κατάρ υποστηρίζουν ότι έχουν λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος από το 2018, ανοίγοντας κέντρα πρόσληψης σε οκτώ χώρες, όπου οι εργαζόμενοι πρέπει να πηγαίνουν για να ολοκληρώσουν διάφορες διοικητικές εργασίες και να υπογράψουν τις συμβάσεις τους πριν από την αναχώρησή τους.
Ενώ τα εν λόγω κέντρα έχουν μειώσει τη συχνότητα παραβίασης των συμβολαίων, καθώς ήταν πολύ σύνηθες οι εργαζόμενοι να έρχονται αντιμέτωποι με διαφορετικούς όρους και προϋποθέσεις από αυτούς που τους είχαν υποσχεθεί στην πατρίδα τους, εντούτοις φαίνεται πως έχουν κάνει ελάχιστα για τον περιορισμό των τελών πρόσληψης, επειδή αυτά καταβάλλονται πολύ νωρίτερα στη διαδικασία πρόσληψης.
Έκθεση του 2021 σχετικά με τις προσλήψεις μεταξύ του Νεπάλ και του Κατάρ, με επικεφαλής την ομάδα για τα δικαιώματα των μεταναστών FairSquare, αναφέρει ότι το Κατάρ «έχει αναγάγει σε μεγάλο βαθμό την πρόσληψη και την καταβολή τέλους πρόσληψης ως μια ανησυχία του κράτους προέλευσης, και οι υπεύθυνοι για την πρόσληψη υπόκεινται γενικά σε σχετικά περιορισμένη ρύθμιση».
Το 2018, η τοπική οργανωτική επιτροπή του Παγκοσμίου Κυπέλλου εισήγαγε ένα σύστημα για να διασφαλίσει ότι οι εταιρείες με συμβάσεις για το στάδιο επιστρέφουν τις αμοιβές πρόσληψης των εργαζομένων τους, καθώς και ορισμένων εργαζομένων σε άλλα έργα. Οι εταιρείες έχουν δεσμευτεί να επιστρέψουν περίπου 28,5 εκατ. δολάρια σε περίπου 49.000 εργαζομένους και μέχρι στιγμής έχουν επιστραφεί περίπου 22 εκατ. δολάρια, ωστόσο ο αριθμός των εργαζομένων που θα επωφεληθούν αποτελεί είναι πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου των εργαζομένων στο Κατάρ. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, οι επιστροφές καλύπτουν μόνο ένα μέρος των αμοιβών πρόσληψης και δεν παρέχουν καμία πρόσθετη αποζημίωση ούτε αντιπροσωπεύουν το κόστος των δανείων των εργαζομένων. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τα ευρήματα του Guardian, το πρόγραμμα έχει επίσης επεκταθεί σε χιλιάδες εργαζόμενους στον τομέα της φιλοξενίας, οι οποίοι παίζουν άμεσο ρόλο στο Παγκόσμιο Κύπελλο.
Ως μια «φρικιαστική ιστορία» χαρακτήρισε ο πρώην πρεσβευτής του Νεπάλ στο Κατάρ την αλυσίδα εκμετάλλευσης των μεταναστών σημειώνοντας ότι πάνω από το 90% των εργαζομένων πληρώνουν τέλη πρόσληψης. «Η πληρωμή είναι παράνομη και ως επί το πλείστον γίνεται κάτω από το τραπέζι, οπότε οι εργαζόμενοι δεν έχουν καμία απόδειξη ότι έχουν πληρώσει. Αλλά δεν μπορούν να βρουν δουλειά αν δεν πληρώσουν χιλιάδες, ενώ για τις καλύτερες θέσεις εργασίας το ποσοστό είναι υψηλότερο» σημείωσε.
Η κυβέρνηση του Κατάρ από την πλευρά της ισχυρίστηκε ότι οι εταιρείες που εμπλέκονται σε παράνομες πρακτικές πρόσληψης έχουν τιμωρηθεί αυστηρά, σημειώνοντας ότι 24 γραφεία προσλήψεων έκλεισαν πρόσφατα και ανακλήθηκαν οι άδειές τους με την κατηγορία της παραβίασης των νόμων του Κατάρ.
«Υπάρχουν πολύπλοκες προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν για την προστασία των οικονομικών μεταναστών σε παγκόσμιο επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης. Από την πλευρά του, το Κατάρ έχει δεσμευτεί να εξαλείψει τις παράνομες πρακτικές πρόσληψης στην αγορά εργασίας του και να υποστηρίξει τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κατάχρησης και της εκμετάλλευσης σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία» υποστήριξε μιλώντας στον Guardian εκπρόσωπος της κυβέρνησης.
«Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν ήταν ούτε στη βασική ενδεκάδα για το Κατάρ»
«Οι εργαζόμενοι εξακολουθούν να υπόκεινται σε καταχρηστικές πρακτικές. Οι αδίστακτοι εργοδότες αντιτίθενται στις μεταρρυθμίσεις και δεν λογοδοτούν. Οι εργαζόμενοι στις πιο ευάλωτες θέσεις από χώρες όπως η Ινδία, το Μπαγκλαντές, το Νεπάλ, οι Φιλιππίνες, το Πακιστάν και ορισμένες αφρικανικές χώρες εξακολουθούν να φοβούνται αντίποινα αν καταγγείλουν την εκμετάλλευση των απλήρωτων μισθών και των πολύωρων ωρών εργασίας» αναφέρουν σε ανοιχτή επιστολή τους η παγκόσμια ένωση παικτών FIFPRO και η παγκόσμια συνδικαλιστική ομοσπονδία Building and Wood Workers’ International (BWI) υπογραμμίζοντας πως η προετοιμασία για το Παγκόσμιο Κύπελλο έβριθε σκανδάλων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και κακών συνθηκών εργασίας.
Οι δύο φορείς επισημαίνουν, μεταξύ άλλων, στην κοινή τους επιστολή ότι «όσοι έχουν ξεφύγει από τη φτώχεια στην πατρίδα τους φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους και τους μισθούς τους και συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν την απειλή της εκμετάλλευσης και των μη ασφαλών συνθηκών εργασίας».
Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της ομιλίας της στο πλαίσιο του 72ου ετήσιου συνεδρίου της FIFA την Πέμπτη, η πρόεδρος της Νορβηγικής Ομοσπονδίας Λίσε Κλάβενες (Lise Klaveness) εξαπέλυσε δριμεία κριτική κατά της απόφασης να επιτραπεί στο Κατάρ να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο, χαρακτηρίζοντάς την ως «απαράδεκτη», ενώ απαίτησε από τη FIFA να κάνει περισσότερα για να υπερασπιστεί τις αρχές της για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
«Το 2010, τα Παγκόσμια Κύπελλα ανατέθηκαν από τη FIFA με απαράδεκτο τρόπο και με απαράδεκτες συνέπειες» δήλωσε η Λ. Κλάβενες συμπληρώνοντας πως «τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ισότητα, η δημοκρατία, τα βασικά ενδιαφέροντα του ποδοσφαίρου, δεν ήταν στην αρχική ενδεκάδα παρά μόνο πολλά χρόνια αργότερα. Αυτά τα βασικά δικαιώματα μπήκαν στο γήπεδο υπό πίεση, ως υποκατάστατα, κυρίως από εξωτερικές φωνές».
«Δεν υπάρχει χώρος για εργοδότες που δεν διασφαλίζουν την ελευθερία και την ασφάλεια των εργαζομένων στο Παγκόσμιο Κύπελλο. Δεν υπάρχει χώρος για ηγέτες που δεν μπορούν να φιλοξενήσουν το παιχνίδι των γυναικών. Δεν υπάρχει χώρος για οικοδεσπότες που δεν μπορούν να εγγυηθούν νομικά την ασφάλεια και τον σεβασμό των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που έρχονται να παρακολουθήσουν κάτι που ονειρεύονταν μια ζωή» κατέληξε σε κατηγορηματικό τόνο η Νορβηγίδα Πρόεδρος σημειώνοντας πως «η FIFA πρέπει να δώσει τον τόνο και να ηγηθεί».
Από την πλευρά του, επικεφαλής της οργανωτικής επιτροπής του Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ, Χασἀν αλ Ταουαντί (Hassan Al Thawadi) απέρριψε ορισμένους από τους ισχυρισμούς της Προέδρου της Νορβηγικής Ομοσπονδίας, τονίζοντας ότι το έθνος του «ξόδεψε 12 χρόνια συνεχούς εργασίας αφιερωμένα στη διοργάνωση ενός τουρνουά που θα αφήσει πραγματικά μετασχηματιστικές κοινωνικές, ανθρώπινες, οικονομικές και περιβαλλοντικές παρακαταθήκες» ενώ εξέφρασε την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι η εκπρόσωπος της Νορβηγίας «δεν έκανε καμία προσπάθεια να επικοινωνήσει μαζί μας και δεν επιχείρησε να ξεκινήσει διάλογο πριν μιλήσει στο Κογκρέσο».
«Μέσα από το χρόνο που αφιερώσαμε για να κατανοήσουμε τις πολυπλοκότητες επί τόπου και την κοινή δέσμευση, οι άλλοτε αντίπαλοι έγιναν τώρα σύμμαχοι εταίροι μας. Επιδείξαμε στον κόσμο τι μπορεί να επιτύχει ένα τουρνουά που φιλοξενείται σε μια χώρα. Η κληρονομιά παραδίδεται αυτή τη στιγμή που μιλάμε. Στο μέλλον, οι οργανισμοί θα μας βλέπουν ως σημείο αναφοράς για το πώς να αξιοποιούν αυτά τα τουρνουά για να αφήνουν κληρονομιά. Αυτό που λέμε είναι αυτό που τους προσφέρουμε, παρέχοντας ένα ασφαλές Παγκόσμιο Κύπελλο, ένα φιλόξενο Παγκόσμιο Κύπελλο για όλους. Και αυτή είναι η ευκαιρία για όλους να καθίσουν κάτω και να οικοδομήσουν σχέσεις» υποστήριξε ο ίδιος σύμφωνα με δημοσίευμα του Al Jazeera.
«Ανέκαθεν καλωσορίζαμε την εποικοδομητική κριτική που βασίζεται στη συζήτηση, στην κατανόηση των ζητημἀτων που υπάρχουν επί του πεδίου. Θα συνεχίσουμε πάντα να έχουμε τις πόρτες μας ανοιχτές για όποιον θέλει να κατανοήσει τα ζητήματα … και να ενημερωθεί πριν διατυπώσει οποιαδήποτε κρίση» αντέτεινε στη συνέχεια στην κριτική της Λ. Κλάβενες, χωρίς ωστόσο να παρουσιάσει αντεπιχειρήματα προκειμένου να καταρρίψει τις κατηγορίες για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα.
Ιδιαίτερα μετριοπαθής ήταν η στάση της FIFA κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, με τον Πρόεδρο Τζιάνι Ινφαντίνο (Gianni Infantino) να δηλώνει ότι το Κατάρ έχει κάνει «υποδειγματική δουλειά» όσον αφορά στις μεταρρυθμίσεις σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσθέτοντας ότι τροποποιήσεις της εργατικής νομοθεσίας στη χώρα ήταν «απίστευτες».
Ο ίδιος υποστήριξε ότι «οι αλλαγές που έχουν συμβεί σε αυτή τη χώρα» συνιστούν απότοκο της ανάθεσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ, σημειώνοντας πως «τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των εργαζομένων, όλα αυτά δεν θα είχαν συμβεί χωρίς να είναι εδώ το Παγκόσμιο Κύπελλο», χωρίς ωστόσο να προχωρήσει σε οποιαδήποτε αναφορά σχετικά με τη συνέχιση των θετικών μεταρρυθμίσεων μετά τη λήξη του τουρνουά.
«Ο μόνος τρόπος για να προκαλέσουμε θετικές αλλαγές είναι μέσω της δέσμευσης και του διαλόγου» κατέληξε ο Πρόεδρος της FIFA, διαβεβαιώνοντας ότι στο Κατάρ «διοργανώνουμε το καλύτερο Παγκόσμιο Κύπελλο όλων των εποχών».
Ο πρωθυπουργός του Κατάρ, Σεΐχης Χαλίντ μπιν Χαλίφα μπιν Αμπντουλαζίζ Αλ Θάνι (Khalid bin Khalifa bin Abdulaziz Al Thani), ο οποίος έκανε την εναρκτήρια ομιλία στο συνέδριο, δήλωσε ότι η χώρα «ανυπομονεί να φιλοξενήσει τους πάντες», σημειώνοντας ότι «θα εκπροσωπήσουμε όχι μόνο τη χώρα μας αλλά και τον αραβικό κόσμο, ανοίγοντας ένα παράθυρο για να βοηθήσουμε ολόκληρο τον κόσμο να δει τις δυνατότητες της περιοχής, προσβλέποντας στην οικοδόμηση γεφυρών μεταξύ του πολιτισμού μας και του πολιτισμού του κόσμου».
Προκειμένου να αποτραπεί η ανακοπή της προόδου όταν τα φώτα της δημοσιότητας για το Παγκόσμιο Κύπελλο θα έχουν εξασθενήσει, οι φορείς που συνυπογράφουν την ανοιχτή επιστολή προς τη FIFA ζητούν παράλληλα τη δημιουργία ενός κέντρου στο Κατάρ με σκοπό να λειτουργήσει ως αυτοδιοικούμενος «ασφαλής χώρος» για τους ομογενείς εργαζόμενους, ο οποίος θα επιτρέπει στους εργαζόμενους να ενημερώνονται σχετικά με τα εργασιακά τους δικαιώματα, και να συνεργάζονται αποτελεσματικά με τις αρχές του Κατάρ σε ζητήματα που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.
Τον Αύγουστο του 2020, το Κατάρ ανακοίνωσε αλλαγές-ορόσημο στην εργατική νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης της ανάγκης για NOC (άδεια του εργοδότη για την αλλαγή θέσης εργασία) που, σύμφωνα με ακτιβιστές για τα δικαιώματα, συνέδεε την παρουσία των εργαζομένων στη χώρα με τους εργοδότες τους και οδηγούσε σε κακοποίηση και εκμετάλλευση.
«Θυμηθείτε, οφείλουμε στους μετανάστες εργάτες. Αυτοί ήταν που μόχθησαν σε καυτή ζέστη για να χτίσουν τις υποδομές και τα γήπεδα. Υπέμειναν στενά και αφιλόξενα καταλύματα. Μερικές φορές, διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να στείλουν χρήματα στις οικογένειές τους. Ορισμένοι από αυτούς έχασαν τη ζωή τους. Είναι αυτοί που έκαναν αυτό το τουρνουά πραγματικότητα και οι περισσότεροι από αυτούς θα βρίσκονται ακόμη στο Κατάρ όταν όλοι οι παίκτες, οι χορηγοί και τα μέσα ενημέρωσης θα έχουν επιστρέψει στα σπίτια τους. Ας φροντίσουμε να μην τους ξεχάσουμε» καταλήγει η κοινή επιστολή της FIFPRO και της BWI.
Επιμέλεια κειμένου: Χριστίνα Χελά
