Την ώρα που ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναζητεί τεχνογνωσία για την αξιοποίηση του Κτήματος Τατοΐου στο πρόσωπο του Καρόλου της Αγγλίας (προφανώς με κυριότερο προσόν το ότι πρόκειται για εστεμμένο, άρα καθ’ ύλην αρμόδιο για πρώην βασιλική περιουσία) ελάχιστοι δείχνουν να θυμούνται ότι το ελληνικό δημόσιο έχει κατόπιν διαγωνισμού εγκρίνει (και πληρώσει) εδώ και δέκα χρόνια μια πληρέστατη μελέτη, η οποία μένει ανεφάρμοστη.
Ψυχή εκείνης της πρότασης, για την οποία εργάσθηκε μία ομάδα με πλήθος ειδικοτήτων όπως αρχιτέκτονες, γεωπόνους, τοπογράφους, οικονομολόγους κ.ά., ήταν ο αρχιτέκτονας και περιβαλλοντικός ακτιβιστής Σταύρος Γανωτής, που έφυγε πρόωρα από τη ζωή τον περασμένο Αύγουστο.
Στη μνήμη του οι συνεργάτες του στην κοινοπραξία «KOM37 – Αρχιτέκτονες» έδωσαν στη δημοσιότητα την περίληψη και το πλήρες κείμενο της μελέτης αξιοποίησης του Τατοΐου, η οποία σε τίποτε δεν υπολείπεται όσων υλοποιούνται στη Βρετανία, απ’ όπου υποτίθεται ότι αναζητεί έμπνευση ο πρωθυπουργός.
Με μία διαφορά: Η μελέτη του 2012 όχι μόνο διεπόταν από ολιστική προσέγγιση και εκπονήθηκε σε γόνιμη αλληλεπίδραση με τους κατοίκους της περιοχής, αλλά απέβλεπε στη δημιουργία ενός χώρου προοριζόμενου για όλον τον λαό, μακριά από λογικές βασιλικής ψευτογκλαμουριάς και exclusive θερέτρου. Ίσως αυτό να εξηγεί και το γιατί τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις αγνόησαν την εν λόγω μελέτη ή άντλησαν από αυτήν μόνο επιλεκτικά.
Όπως θυμίζουν με ανάρτησή τους οι συνεργάτες του Σταύρου Γανωτή, “η μελετητική διαδικασία από την αρχή υπονομεύονταν καθώς το σύνολο των εμπλεκομένων φορέων που καλούνταν να συμμετάσχουν, υπό το συντονισμό του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, από ότι φάνηκε είχε διαφορετική στόχευση και δεν αποδέχονταν επί της ουσίας την παραχώρηση μέρους της αποκλειστικότητας των πεδίων εποπτείας και ελέγχου τους. Με απλά λόγια δεν ήθελαν όλοι αυτή τη συνεργασία. Συνέβαινε λοιπόν κατά την διάρκεια μία σύσκεψης σε προφορικό αίτημα να αρνούνται την ύπαρξη στοιχείων αλλά την επόμενη όταν στοχευμένα με πρωτοκολλημένο αίτημα ζητούνταν εκ νέου τα ίδια στοιχεία ως δια μαγείας να εντοπίζονται. Ο Σταύρος παρέμεινε σε όλη αυτή την περίοδο όσο χρειάζονταν διπλωμάτης. Ήταν στις συναντήσεις με τους διευθυντές της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων και της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής. Ήταν στις συναντήσεις με εκπροσώπους από την Ελληνική Εταιρεία και τον σύλλογο των Φίλων του Τατοΐου. Συμμετείχε στις συναντήσεις με τους εκπροσώπους του δασαρχείου Πάρνηθας, του Φορέα διαχείρισης του Εθνικού δρυμού Πάρνηθας, της WWF καθώς και εκπροσώπων των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης των όμορων δήμων. Την περίοδο εκείνη συνέβη την επόμενη κοινής συνάντησής μας εμπλεκομένους εκπροσώπους διαφόρων φορέων να παρουσιαστεί από κάποιους από αυτούς «η μελέτη για το κτήμα Τατοΐου». Κάτι που δικαίως μας ενόχλησε και μας απογοήτευσε. Ο Σταύρος όμως δεν πτοήθηκε, συνέχισε με ακόμα μεγαλύτερη διάθεση. Ήταν αυτός που συνάντησε τον Δ. Μυτάρα αγρότη του κτήματος και αργότερα τον Χ. Λελίγκο πρώην διαχειριστή του κτήματος (από το 1960-2003). Μαζί τους περπάτησε το κτήμα και συνέλεξε μοναδικές πληροφορίες. Ήταν βέβαια και αυτός παρών όταν μας αρνήθηκαν την πρόσβαση στο εσωτερικό του ανακτόρου σαν να μην ήμασταν οι μελετητές του έργου. Σε όλη αυτή την περίοδο ερευνήσαμε το κτήμα σε όλη την έκταση του με τα πόδια ή με το ποδήλατο. Με την βοήθεια του Μ. Παπαδημητρίου (κατοίκου Κρυονερίου) ο Σταύρος ανακάλυψε και τα τελευταία μυστικά σημεία του κτήματος και με ενθουσιασμό μικρού παιδιού τα μοιράστηκε μαζί μας.
Η πρόταση που καταθέσαμε ήταν τολμηρή επαναπροσεγγίζοντας το σύνολο του κτήματος και δίνοντας την πρέπουσα σημασία στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον, αυτό που τραυματίστηκε βαριά από την τελευταία πυρκαγιά. Το κτήμα Τατοΐου υπήρξε ένας τόπος έντονα φορτισμένος με πολιτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα σε αυτό έως τη μεταπολίτευση, με αποτέλεσμα έως και τις ημέρες μας να αντιμετωπίζεται από πολλούς είτε με προκαταλήψεις είτε με ωραιοποιήσεις. Η πρόσφατη πραγματικότητα όμως ήταν η αδιάλειπτη παρουσία των κατοίκων του Λεκανοπεδίου για την κάλυψη βασικών αναγκών τους, που προκύπτουν από την κατοίκηση μίας μητρόπολης γιγαντωμένης άναρχα, χωρίς παραμέτρους διασφάλισης υψηλής ποιότητας ζωής. Η πρότασή μας μετέτρεπε το κτήμα Τατοΐου στο Περιαστικό Μητροπολιτικό Πάρκο της Πρωτεύουσας, καλύπτοντας ένα χρόνιο έλλειμα. Μέσω των υποδομών και με τις δραστηριότητες που θα λάμβαναν χώρα σε αυτό, το Πάρκο θα γίνονταν ένας ελκυστικός φιλικός χώρος για όλες τις ηλικίες κατά την διάρκεια όλου του έτους. Η ευαισθησία του Σταύρου για την πανίδα του πάρκου μετουσιώθηκε σε προτάσεις για την υλοποίηση Παρατηρητήριων μελέτης της Άγριας ζωής και εγκατάσταση εντός του πάρκου ενός φορέα για την προστασία και περίθαλψη των αγρίων ζώων του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας. Στη σκέψη μας για υλοποίηση ενός σταθερού μέσου μεταφοράς των επισκεπτών εντός του πάρκου προχώρησε σε άμεση συνάντηση με εκπροσώπους του ΟΣΕ και εξασφάλισε απαντήσεις για την εφικτότητα και την δαπάνη μίας τέτοιας κατασκευής. Αξίζει μίας ειδικής αναφοράς στον Ν. Χαρκιολάκη, που ως διευθυντής της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων συμμετείχε μαζί μας με τον ίδιο ενθουσιασμό και ήρθε στο γραφείο μας βοηθώντας μας στη σύνταξη των προδιαγραφών των μελετών αποκατάστασης των διατηρητέων κτιρίων. Το ίδιο ισχύει και για την Β. Μπάτσου, η οποία διατέλεσε πρόεδρος του ΟΡΣΑ κατά την τελευταία περίοδο λειτουργίας του οργανισμού, που με σθένος και αντοχή υπερασπίστηκε την μελέτη που υποβάλαμε.
Η μελέτη παραδόθηκε το 2012 σε μία περίοδο που η οικονομική κατάσταση της χώρας μας ήταν ιδιαίτερα επιβαρυμένη. Πλήθος από δημοσιεύματα προσδιόριζαν την επιφάνεια των υπαρχόντων κτιρίων σε 10.000 τ.μ. και πρότειναν έναν απλό διπλασιασμό αυτής με νέα κτίρια. Ήταν η περίοδος που κάποιοι έβλεπαν ξενοδοχεία στο πάρκο Τατοΐου που θα απέφεραν έσοδα στα άδεια δημόσια ταμεία και πίεζαν να τα περιλάβουμε στην μελέτη μας. Η δυνατότατα επικοινωνίας και γνωστοποίησης του περιεχομένου της μελέτης μας ήταν εξ αρχής περιορισμένη. Το ίδιο ίσχυε και για τον εργοδότη μας τον ΟΡΣΑ. Την ίδια στιγμή η δημοσίευση ενός άλλου «προτασιακού πλάνου» και η διαρκής κριτική στο περιεχόμενο της πρότασής μας ήταν επαναλαμβανόμενη από ορισμένους δημοσιογράφους. Προφανώς υπήρχαν δίαυλοι επικοινωνίας με διαφορετική στόχευση. Λίγο αργότερα όμως τα σύννεφα πάνω από το πάρκο Τατοΐου ήταν πλέον βαριά. Η χώρα μας ζύγιζε τα «ασημικά» που είχε για πούλημα και το κτήμα Τατοΐου ήταν ένα από αυτά. Τότε εμφανίστηκε και το ΤΑΙΠΕΔ με τα στελέχη του ψάχνουν εταιρείες σε ολόκληρο τον κόσμο που ειδικεύονται σε αξιοποιήσεις μεγάλων και ιστορικής σημασίας ακινήτων. Εμφανίστηκε πάλι πλήθος από δημοσιεύματα που προβάλανε τις μεγάλες δυνατότητες και τα οφέλη… από την αξιοποίηση αυτού του είδους για ένα τόπο που σήμερα ρημάζει και θα μπορούσε να αποφέρει μετά την αξιοποίησή του περί τα 150 εκατ. ευρώ στο ελληνικό Δημόσιο! Και όταν οι σύμβουλοι του ΤΑΙΠΕΔ έφεραν στο πάρκο του εκπροσώπους από το Tivoli Gardens Park της Κοπεγχάγης για να δουν τη δυνατότητα αξιοποίησης του κτήματος, ο Σταύρος ήταν πάλι εκεί για να υπερασπιστεί το δημόσιο χαρακτήρα του πάρκου παρουσιάζοντάς τους το ειδικό καθεστώς προστασίας, εμπόδιο ανυπέρβλητο που αποθάρρυνε τους επενδυτές. Ενώ το Δημόσιο παραιτούνταν από την υπεράσπιση του πάρκου, οι ιδιώτες μελετητές το προάσπισαν κάτι που αναγνώρισαν για μοναδική φορά και εκπρόσωποι της Ελληνικής Εταιρίας και των Φίλων του κτήματος Τατοΐου. Παρά την διαρκή αντιγνωμία, αν μη τι άλλο γνώριζαν ότι το κτήμα δεν κινδύνευε από την μελέτη μας, βέβαια σύμφωνα με την οπτική τους η μελέτη μας έπρεπε στο σύνολό της να αποδεχτεί τις δικές τους θέσεις.
Η επόμενη περίοδος οδήγησε την διαδικασία στην απόλυτη αδράνεια. Η σημαντική εκκρεμότητα ήταν η υπογραφή της ΚΥΑ που θα διασφάλιζε το περιεχόμενό της και θα οργάνωνε τις μελλοντικές ενέργειες. Την επόμενη περίοδο κανείς δεν ασχολούνταν πλέον με το πάρκο Τατοΐου. Οι μόνοι συνεργάτες μας εντός του δημοσίου παύτηκαν διαδοχικά, ο Ν. Χαρκιολάκης συνταξιοδοτήθηκε πρόωρα (συρρίκνωση υπαλλήλων δημοσίου) και η Β. Μπάτσου αποχώρησε καθώς καταργήθηκε ο ΟΡΣΑ (συρρίκνωση υπηρεσιών δημοσίου). Θα μπορούσαμε και εμείς να απεγκλωβιστούμε από τη συγκεκριμένη μελέτη, άλλωστε έκτοτε η εμπλοκή μας δεν είχε να κάνει με οικονομικές απολαβές, κυνηγούσαμε μία ουτοπία σε ένα τόπο που είχε πάψει να ονειρεύεται. Υπήρχε όμως και ρεαλισμός και ο Σταύρος είχε και από αυτόν. Δική του ήταν η πρόταση για την προσέγγιση του τότε διευθυντή του GreenBanking της Τράπεζας Πειραιώς, ώστε να τον πείσουμε για τη συμμετοχή της τράπεζας στα πλαίσια της προτεινόμενης μελέτης. Αντίστοιχες επαφές έγιναν και με το Σύνδεσμο Οινοπαραγωγών Ελλάδος. Καμία προσέγγιση δεν έφερε κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Καθώς λοιπόν η μελέτη του ΟΡΣΑ έπεσε σε τέλμα εμφανίστηκε από τον όμιλο Συμβουλευτικών Υπηρεσιών Euroconsultants η «Πρόταση για την Αποκατάσταση και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του κτήματος Τατοΐου». Με πολύ ενδιαφέρον παρατηρήσαμε την υιοθέτηση (αναπαραγωγή) του συνόλου της μελέτης μας. με απάλειψη των πεδίων τριβής και αντικατάστασης τους με τις θέσεις και απόψεις των Φίλων του Κτήματος Τατοΐου. Φτάσαμε λοιπόν και στο 2015, για μία ακόμα φορά ο Σταύρος με διάθεση και αισιοδοξία ανέσυρε το θέμα του πάρκου. Ήρθε σε επαφή με τους νέους γραμματείς και υπουργούς και τους έπεισε για το περιεχόμενο της μελέτης και την ανάγκη να υπογραφεί η σχετική ΚΥΑ που θα την διασφάλιζε. Το θέμα επανήλθε στην επικαιρότητα: υπήρχε μία διάχυτη αισιοδοξία ότι επιτέλους το πάρκο θα θωρακίζονταν νομικά και σταδιακά θα υλοποιούνταν. Άλλωστε υπήρχαν και ενέργειες που είχαν ήδη από το 2011 διατυπωθεί ως υλοποιήσιμες κατά προτεραιότητα και αφορούσαν την πυροπροστασία και ασφάλεια του χώρου. Φάνηκε σύντομα όμως ότι τα πράγματα δεν θα εξελίσσονταν ικανοποιητικά. Η διάθεση του Σταύρου και των υπολοίπων να συνδράμουν στη προώθηση της διαδικασίας, στη σύνταξη του περιεχόμενου της ΚΥΑ, χωρίς καμιά συμβατική υποχρέωση πλέον, δε συμβάδισε με τις ενέργειες της τότε πολιτικής ηγεσίας. Η μόνη άμεση ενέργεια ήταν η προσθήκη… ελευθέρας πρόσβασης στον τίτλο του πάρκου. Κάποια στιγμή τον Μάιο του 2015 υποβλήθηκε το κείμενο της ΚΥΑ στην προβλεπόμενη διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης. Ακριβώς εκείνη την στιγμή άρχισαν τα συντονισμένα πυρά από πανομοιότυπα δημοσιεύματα που κατήγγειλαν την μετατροπή του κτήματος Τατοΐου σε «ταβερνοχώρα». Με φοβερό μένος κατήγγειλαν μία μελέτη, στα πλαίσια μικροπολιτικής αντιπολίτευσης, που είχε ανατεθεί το 2011 και είχε υποβληθεί το 2012. Στα πλαίσια της δημόσιας διαβούλευσης αναρτήθηκε το ίδιο ακριβώς κείμενο με ενστάσεις και παρατηρήσεις για την υπό εξέταση μελέτη από τουλάχιστον δέκα διαφορετικούς συλλόγους και οργανώσεις. Τα πολιτικά γεγονότα εκείνης της περιόδου ήταν πολύ κρίσιμα. Μετά το δημοψήφισμα, το θέμα της ΚΥΑ σταδιακά εξαφανίστηκε. Η προβλεπόμενη διαδικασία των σαράντα ημερών δεν τηρήθηκε και το έστω και «ελευθέρας πρόσβασης» πάρκο δεν ξανασυζητήθηκε από τα τότε αρμόδια υπουργεία.
Τα επόμενα βήματα ήταν άκρως απογοητευτικά: μελέτες με χορηγίες από ιδιώτες που ανταποκρίνονταν στο κτιριολογικό πρόγραμμα που έθεσε ο Σύλλογος Φίλων του Κτήματος Τατοΐου υποβάλλονταν προς έγκριση σύμφωνα με τις προβλεπόμενες από το Υπουργείο Πολιτισμού διαδικασίες. Ποτέ δεν προσκάλεσε το υπουργείο τους ιδιώτες-χορηγούς να συνδράμουν σύμφωνα με το δικό του κτιριολογικό πρόγραμμα, γιατί πολύ απλά δεν το υιοθέτησε ποτέ. Ακόμα χειρότερα, χρόνια μετά τα πρώτα βήματα της συλλογής στοιχείων στα πλαίσια της μελέτης, υπηρεσία του Υπουργείο Πολιτισμού εμφάνισε το δικό της κτιριολογικό, που ποτέ δεν έθεσε υπόψη των μελετητών και ήταν σε πολλά σημεία διαφοροποιημένο από αυτό της μελέτης που κατατέθηκε. Ήταν πολύ εύκολο να εξαφανιστεί μία ενοχλητική μελέτη ενός οργανισμού που δεν υπήρχε πια και είχε συνταχθεί από κάποιους άγνωστους μελετητές. Λίγο αργότερα αποχαιρετίσαμε το Ν. Χαρκιολάκη και τον Μ. Παπαδημητρίου.
Το θέμα του Τατοΐου έκτοτε ήταν μία στενάχωρη ανάμνηση για όλους μας και για τον Σταύρο ιδιαίτερα. Το θέμα επανήλθε την τελευταία διετία καθώς γίνονται βήματα προς επιτάχυνση των διαδικασιών. Πλέον κανείς δεν αναφέρεται στην ξεχασμένη μελέτη του ΟΡΣΑ όμως όλο και κάποιο αντίγραφό της βρίσκεται στο συρτάρι κάποιου μελετητικού γραφείου που διαχειρίζεται το έργο ή στο τραπέζι κάποιας δημόσιας υπηρεσίας για την άντληση χρήσιμων στοιχείων.
Το αποτέλεσμα της πρόσφατης καταστροφής είναι κάτι που θα στεναχωρούσε τον Σταύρο ιδιαίτερα. Δεν μπορούμε όμως να μην αναλογιστούμε αν θα μπορούσε να αποφευχθεί ή να περιοριστεί σε κάποιο βαθμό. Αν η διαδικασία που είχε ξεκινήσει δέκα χρόνια πριν είχε ολοκληρωθεί έγκαιρα και τα αναγκαία μέτρα που αναφέρονταν ως άμεσης προτεραιότητας και αφορούσαν την πυρασφάλεια και φύλαξη του πάρκου είχαν υλοποιηθεί ίσως να σώζονταν, ίσως και όχι».
Παραθέτουμε για την πληρέστερη ενημέρωση των αναγνωστών την περίληψη της μελέτης του 2012:
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΤΗΜΑΤΟΣ ΤΑΤΟΪΟΥ:
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΑΤΟΪΟΥ
Εισαγωγή
Σε συνέχεια της από 06/05/2011 πρόσκλησης διαγωνισμού ανάθεσης και με την υπ’ αριθμ. 13η / 3ο/15.09.2011 απόφαση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Οργανισμού Αθήνας ανατέθηκε σε κοινοπραξία μελετητών η εκπόνηση του Σχεδίου Γενικής Διάταξης για την Προστασία και Ανάδειξη του Κτήματος Τατοΐου.Η κοινοπραξία των μελετητών, που απαρτίζεται από τους Αντώνη Κρασά, Μανώλη Βότση, Φίλιππο Γεροντάκη, Αικατερίνη Γκόλτσιου, Κωνσταντίνο Ζαφείρη, Σταύρο Γανωτή, Κωνσταντίνο Γρίσπο, Ελένη Παπαδοπούλου, Νίκη Καρδακάρη, Ιωάννη Αρνέλλο, Κωνσταντίνο Τουμπακάρη, Γεώργιο Παυλόπουλο και Αναστάσιο-Δαμιανό Μαΐστρο, ανέλαβε την παροχή υπηρεσιών Τεχνικού Συμβούλου προς τον Οργανισμό Αθήνας. Η ολοκλήρωση της συνεργασίας εξασφάλισε για πρώτη φορά συγκεντρωμένο και ολοκληρωμένο υλικό τόσο για την υπάρχουσα κατάσταση όσο και για την πρόταση μελλοντικής ανάπτυξης και λειτουργίας του πάρκου στον χώρο των πρώην Βασιλικών Κτημάτων του Τατοΐου, καθώς το έως τώρα πλήθος στοιχείων και πληροφοριών ήταν αποσπασματικό. Η προσέγγιση τις περισσότερες φορές υπήρξε αποσπασματική και έντονα κτιριοκεντρική, οι αναλύσεις του πλούσιου κτιριακού δυναμικού του κτήματος συχνά παρέλειπαν να αναφερθούν εξίσου στο εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον του. Με διάθεση κριτική και συνθετική επαναπροσδιορίστηκαν από τους μελετητές όλα τα στοιχεία που συγκροτούν το δυναμικό του κτήματος. Η ολοκλήρωση της πρότασης αναδεικνύει τα πλεονεκτήματα του κτήματος σε όλη την έκταση της περιοχής μελέτης. Η παρούσα Μελέτη του Σχεδίου Γενικής Διάταξης για την Προστασία και Ανάδειξη του Κτήματος Τατοΐου δεν θα είχε ολοκληρωθεί χωρίς την συνεισφορά φίλων και συνεργατών των μελετητών, που προσέφεραν ανιδιοτελώς γνώσεις, υπηρεσίες, έμπνευση και ενθουσιασμό. Οι μελετητές εκφράζουν, στην εισαγωγή της μελέτης, τις θερμές τους ευχαριστίες σε όλους, κάνοντας ειδική μνεία στους κκ. Κ. Σταματόπουλο, Ν. Χαρκιολάκη, Ι. Καβαλίνη, Χ. Λελίγκο και Δ. Μυτάρα.
Η πρόταση για την δημιουργία και την εύρυθμη λειτουργία του Πάρκου Τατοΐου έρχεται να οργανώσει την ήδη υπάρχουσα δυναμική που έχει αναπτυχθεί από τους επισκέπτες του, επί το πλείστον ως χώρου αναψυχής. Η δυναμική αυτή συνιστά κατ΄αρχή ένα υπάρχον κεφάλαιο. Προβλέπεται να οργανωθεί η χρήση του χώρου ως τόπου αναψυχής, να διασωθεί και να αποδοθoύν χρήσεις στο πλούσιο κτιριακό δυναμικό του, με τρόπο που θα καθιστά τη λειτουργία του κερδοφόρα τόσο για το Δημόσιο όσο και για τους ιδιωτικούς φορείς που θα δραστηριοποιηθούν εκεί. Πρέπει να τονιστεί, ειδικά στην συγκεκριμένη περίοδο που η χώρα μας αντιμετωπίζει μία δύσκολη πραγματικότητα, ότι το Πάρκο είναι Δημόσιο. Η πρόταση αποδίδει το Πάρκο στους πολίτες, εξασφαλίζει όμως ταυτόχρονα και τους αναγκαίους πόρους για τη συντήρηση, τη λειτουργία και την ανάπτυξή του. Διευρύνει την επισκεψιμότητά του σε ευρείες πληθυσμιακές ομάδες, ενθαρρύνει την πρόσβαση με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, διεκδικεί την βέλτιστη συνεργασία ιδιωτικού και δημοσίου τομέα με αμοιβαία ωφέλεια και αναζητά την εθελοντική συμμετοχή πολιτών σε ποικίλες υποστηρικτικές δραστηριότητες.
Στόχος είναι να μετατραπεί το Τατόι σε ένα Περιαστικό Μητροπολιτικό Πάρκο της Πρωτεύουσας, σημαντικό για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του Λεκανοπεδίου. Μέσω των υποδομών και των δραστηριοτήτων που θα λαμβάνουν χώρα σε αυτό, το Πάρκο θα γίνει ένας ελκυστικός φιλικός χώρος για όλες τις ηλικίες κατά την διάρκεια όλου του έτους. Σαφώς η προσέλευση θα είναι εντονότερη τις αργίες και τις περιόδους καλοκαιρίας, το πλήθος όμως των υποδομών και των εκδηλώσεων (σεμινάρια, εργαστήρια, παραγωγικές δραστηριότητες με εποχικό χαρακτήρα, προγράμματα για σχολεία) θα εξασφαλίσει την καθημερινή παρουσία ενός ικανού αριθμού επισκεπτών. Παράλληλα, αναμένεται το Πάρκο να αποτελέσει σημαντικό τουριστικό πόλο έλξης. Η Αθήνα θα εξασφαλίσει έναν επιπλέον τουριστικό προορισμό και θα διεκδικεί από τους ξένους επισκέπτες της μια επιπλέον διανυκτέρευση. Με αυτή την οπτική, τα γραφεία τουρισμού και οι ξενοδόχοι της πόλης προβλέπεται να συνεργαστούν με τον Φορέα του Πάρκου ώστε να προβάλλουν από κοινού την αναγκαιότητα επίσκεψής του. Τουριστικοί οδηγοί, ιστοσελίδες και διάφορα άλλα μέσα θα προβάλλουν το Πάρκο όπως αντίστοιχα συμβαίνει για τα πάρκα άλλων μητροπόλεων (Barcelona-Collserola, Istanbul-Yildis Parki).
Άξονες Παρεμβάσεων
Οι Άξονες Παρεμβάσεων, οι οποίοι θα καθορίσουν τις κατευθύνσεις και δράσεις αξιοποίησης του Κτήματος ως Μητροπολιτικού Πάρκου είναι οι εξής:
• Προστασία, διατήρηση και ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος.
• Ανάπτυξη του αγροτικού δυναμικού.
• Δημιουργία πόλου επιστημονικής, εκπαιδευτικής και ερευνητικής δραστηριότητας.
• Οργάνωση δραστηριοτήτων αναψυχής, άθλησης και τουρισμού.
• Αξιοποίηση των ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων του τόπου.
Συνοπτική Περιγραφή Πρότασης
Η αξιοποίηση της πρώην βασιλικής περιουσίας στο Τατόι βασίζεται πρωταρχικά στην αποκατάσταση και επαναλειτουργία του Αγροκτήματος. Οι καλλιέργειες αποκαθίστανται εν μέρει και ενισχύονται με νέες, που χαρακτηρίζονται από υψηλή ζήτηση και εξασφαλίζουν υψηλές τιμές στην αγορά. Αποκαθίστανται οι περισσότεροι αμπελώνες, οι ελαιώνες και οι οπωρώνες εντός και εκτός του κεντρικού πυρήνα του Κτήματος σε εκτάσεις 700 περίπου στρεμμάτων. Επαναλειτουργεί το οινοποιείο, καθώς και μονάδα επεξεργασίας-τυποποίησης βρώσιμης ελιάς, με χαρακτήρα επιδεικτικό. Παράλληλα, με τη λειτουργία του Θερμοκηπίου – λειτουργία που επιβάλλει ούτως ή άλλως η αποκατάσταση του κήπου του Ανακτόρου – αναπτύσσεται η ανθοκομία. Εισάγεται η καλλιέργεια αρωματικών και θεραπευτικών φυτών και βοτάνων σε κάποια από τα κτήματα του Μπαφίου ανατολικά, κοντά στο Κρυονέρι. Η συγκεκριμένη επιλογή ενεργοποιεί ένα νέο κύκλο εργασιών παραγωγής, μεταποίησης και διάθεσης αφενός, συνδυάζεται αρμονικά με τη μελισσοκομία αφετέρου, η οποία ενισχύεται και οργανώνεται σε νέα βάση διαφάνειας και πιστοποίησης. Η συσκευασία και η διάθεση μελιού Τατοΐου οργανώνεται στις εγκαταστάσεις του Αγροκτήματος.
Μια χέρσα σήμερα, πρώην αγροτική έκταση 35 περίπου στρεμμάτων, διατίθεται καναβοποιημένη στην αστική γεωργία αποδίδοντας τόσο οικονομικά, μέσω του αντίτιμου της διάθεσης του κάθε λαχανόκηπου, όσο και οικολογικά, μέσω της κοινωνικής όσμωσης μικροκαλλιεργητών αστικής προέλευσης στο Πάρκο. Παράλληλα, η δασική παραγωγή ενισχύεται, καθώς οργανώνεται η συσκευασία και η διάθεση μανιταριών και αγρίων βοτάνων Τατοΐου στις εγκαταστάσεις του Αγροκτήματος.
Η κτηνοτροφία περιορίζεται στην εκτροφή προβάτων, ώστε να επαναλειτουργήσει η μονάδα μεταποίησης γαλακτοκομικών προϊόντων και να ελεγχθεί το ύψος της βλάστησης στα ξέφωτα και τους ελαιώνες με φυσικό τρόπο. Η στέγαση και η φροντίδα των αλόγων έλξης και των ημιόνων εργασίας σε εγκαταστάσεις πλησίον του στάβλου των προβάτων θα δημιουργήσει ένα μικρό κτηνοτροφικό πάρκο που, εκτός από την βασική του λειτουργία, θα αποτελεί και σημείο ενδιαφέροντος – τουλάχιστον για τους αστικής προελεύσεως επισκέπτες του Πάρκου.
Η παραγωγή, η μεταποίηση και η τυποποίηση των προϊόντων του Αγροκτήματος θα είναι βιολογική και έντονα επιδεικτική – θα υλοποιεί τα καθορισμένα πρότυπα ή θα καθορίζει πρότυπα σε τομείς που τυχόν δεν υπάρχουν. Η βιολογική παράμετρος της παραγωγής θα εξασφαλίζεται με τη συνέργια των αρμοδίων στελεχών του Μητροπολιτικού Πάρκου. Η πιστοποίηση των προϊόντων θα προκύπτει από τη θεσμοθετημένη διαδικασία.
Η υψηλή ποιότητα των προϊόντων, σε συνδυασμό με την βέλτιστη διαχείριση του brand name των πρώην βασιλικών κτημάτων Τατοΐου θα προσθέσουν ιδιαίτερη αξία και ευρεία ακτινοβολία στην αγροτοκτηνοτροφική παράμετρο του Μητροπολιτικού Πάρκου. Το προσδοκώμενο όφελος είναι η υψηλή ζήτηση των προϊόντων που προαναφέρθηκε αλλά και το παράπλευρο διαχειριστικό κέρδος.
Ο χαρακτήρας του Αγροκτήματος, που επαναδιατυπώνεται στο Μητροπολιτικό Πάρκο με τους πλέον σύγχρονους για τα ελληνικά δεδομένα όρους, είναι κυρίαρχος στην όλη πρόταση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα προσδοκώμενα έσοδα από τον κύκλο της αγροτικής παραγωγής αποτελούν την κύρια πηγή χρηματοδότησης των δραστηριοτήτων του Πάρκου. Ο χαρακτήρας του Αγροκτήματος δίνει μια ιδιαίτερη ποιότητα σε όλες τις προτεινόμενες δράσεις, υλοποιώντας μια ισχυρή πλην διακριτική αντίστιξη στον χαρακτήρα της Βασιλικής Επαύλεως, όπως ίσχυε άλλωστε από γενέσεως των τέως βασιλικών κτημάτων του Τατοΐου.
Η εκπαίδευση και η έρευνα συμμετέχουν δραστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Μητροπολιτικού Πάρκου. Με μικρό σχετικά αρχικό κόστος επένδυσης, η λειτουργία αυτή στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη συνεργασία με εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς φορείς, φορείς διαχείρισης, ΜΚΟ και εθελοντές.
Το Πάρκο συμβάλλει σε αυτή τη λειτουργία με το ιδιαίτερο φυσικό, ιστορικό και πολιτιστικό τοπίο του, με τις χαρισματικές εγκαταστάσεις που παρέχει και με τη συνέργια των λοιπών δραστηριοτήτων του – ενδεικτικά αναφέρεται το εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό του Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου σε θέματα γεωπονικής και σε θέματα αποκαταστάσεων.
Το όφελος από τη συμμετοχή της εκπαίδευσης και της έρευνας στο βασικό σενάριο αξιοποίησης προκύπτει τόσο από τη συμβολή της έρευνας στην παραγωγική διαδικασία και τη ζητούμενη διαμόρφωση του επιδεικτικού χαρακτήρα της, όσο και από την επιτυχημένη διοργάνωση περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και χρηματοδοτούμενων σεμιναρίων στα πλαίσια της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δια βίου εκπαίδευση. Ενδεικτικά αναφέρονται σεμινάρια επανεκπαίδευσης και διεύρυνσης του φάσματος των ευκαιριών εργασίας για ανέργους πολίτες, που θα κατευθύνονται σε «έξυπνες» εργασίες του πρωτογενούς τομέα.
Πέραν των εκπαιδευτικών σεμιναρίων, που ακολουθούν την κατεύθυνση της αγροτικής, κτηνοτροφικής και δασικής παραγωγής, προβλέπεται και η κατεύθυνση της ιστορικής – αρχαιολογικής τεκμηρίωσης των αποκαταστάσεων κτιρίων και τοπίου, μια κατεύθυνση που θα μπορούσε να «δείχνει» άμεσα στην ακαδημαϊκή επιστημονική κοινότητα.
Η αναψυχή μαζί με την άθληση συνιστά σήμερα την κυρίαρχη λειτουργία που επιτελείται στο χώρο. Χωρίς οργανωμένη βάση, τα τέως Βασιλικά Κτήματα είναι ήδη ένας αγαπημένος προορισμός για αρκετούς Αθηναίους που κατακλύζουν τον Κεντρικό Πυρήνα, την περιοχή του Πλατάνου και το Μακρυχώραφο στις αργίες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Στο προτεινόμενο σχέδιο αξιοποίησης του Τατοΐου η λειτουργία αυτή ενθαρρύνεται, εμπλουτίζεται και οργανώνεται ώστε, χωρίς να καταστεί ακριβή και να αποκλείσει επισκέπτες, να συμβάλλει στην ανάπτυξη του Μητροπολιτικού Πάρκου. Οι εν λειτουργία σήμερα χώροι αναψυχής αναβαθμίζονται και σε αυτούς προστίθεται και ένας νέος στην πλευρά του Κρυονερίου, η Πηγή της Όλγας. Οι χώροι αυτοί είναι: η περιοχή της Κιθάρας, ο Χώρος του Πλατάνου, το Μακρυχώραφο, τα Μαχούνια και ο νέος Χώρος πηγής Όλγας. Επίσης διαμορφώνονται νέοι μικρότερης έκτασης χώροι αναψυχής και δασικού παιχνιδιού, ώστε, να καλύψουν ως δίκτυο μαζί με τους υπάρχοντες το σύνολο του Πάρκου.
Το Πάρκο προτείνεται να παραμείνει ανοιχτό εν γένει για το κοινό, με την περίφραξη του Κεντρικού Πυρήνα να εξασφαλίζει την προστασία και την εύρυθμη λειτουργία του. Χρέωση προβλέπεται σε συγκεκριμένες παροχές του Πάρκου καθώς και στη στάθμευση των Ι.Χ. αυτοκινήτων, επιλογή που θα ενισχύσει την εναλλακτική χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς έναντι της χρήσης του ιδιωτικού μέσου για την πρόσβαση. Τα μηχανοκίνητα τροχοφόρα δεν έχουν θέση στο Μητροπολιτικό Πάρκο, πλην των αναγκαίων εξαιρέσεων. Ενθαρρύνεται η ποδηλασία, η πεζοπορία και η χρήση μόνιππων αμαξιδίων. Εισάγεται επίσης το μέσο σταθερής τροχιάς, ένα ελαφρύ τουριστικό τρένο που θα συνδέει το Σιδηροδρομικό Σταθμό της Δεκελείας με τους χώρους αναψυχής, 2 από τις εισόδους του Κεντρικού Πυρήνα για να καταλήξει στη θέση Πλατιά Φελίκια, με δυνατότητα επέκτασης έως το Σ.Σ Σφενδάλης του ΟΣΕ.
Κάποια λίγα αναψυκτήριασε στρατηγικές θέσεις αρκούν για ήπια κατανάλωση ενώ στον Κεντρικό Πυρήνα προβλέπονται χώροι εστίασης. Ένα μικρό ξενοδοχείο – μπουτίκ διαμορφώνεται ακριβώς στα όρια, έξω από την περίφραξη, στο κτίριο των Στρατώνων. Διαθέτει και ιδιαίτερο χώρο στάθμευσης.
Η μουσειακή – ιστορική διάσταση του Κτήματος οργανώνεται με βασική αναφορά στα Ανάκτορα αλλά και στο λόφο του Παλαιοκάστρου. Τα εναπομείναντα κινητά περιουσιακά στοιχεία της πρώην βασιλικής οικογένειας της Ελλάδος έχουν πλέον περιέλθει στο Ελληνικό Δημόσιο και η καταγραφή τους είναι σε εξέλιξη. Κρίνοντας από τα μέχρι στιγμής ευρήματα, θα υπάρξει υλικό ικανό να στηρίξει την συγκρότηση αξιόλογης συλλογής επίπλων, χρηστικών αντικειμένων και έργων τέχνης. Κάποια από τα οχήματα επίσης της τέως βασιλικής οικογένειας που φημολογείται ότι φυλάσσονται σε συγκεκριμένο κτίριο του Κτήματος θα έδιναν πρόσθετο ενδιαφέρον στη συλλογή. Το ίδιο το Ανάκτορο διαθέτει συμβολική και ιστορική βαρύτητα και μία ιδιαίτερη αισθητική. Η μετατροπή του σε μουσείο οδηγεί σε ένα κέλυφος – έκθεμα, κύριο πόλο έλξης επισκεπτών και συμβολικό φορέα του genius loci του Τατοΐου.
Το Μουσείο δεν περιορίζεται υποχρεωτικά στην έκθεση του καθημερινού περιβάλλοντος της παρελθούσης βασιλείας. Στο Τατόι διαδραματίσθηκαν σκηνές που σημάδεψαν τη νεώτερη ελληνική ιστορία, τα ίχνη των οποίων ίσως βρεθούν στο αρχείο του κτήματος. Σε ένα Μουσείο άλλωστε είναι θεμιτό να μεταστεγάζονται εκθέματα και από άλλες συλλογές, εφόσον η μεταστέγαση συνάδει με τη θεματολογία του.
Το κτίριο της Φρουράς των Τάφων στο Παλαιόκαστρο θα αποκατασταθεί και θα στεγάσει αρχαιολογικά ευρήματα της Δεκέλειας. Σε μία από τις τρεις αίθουσές του θα εκτίθενται συνοπτικά στοιχεία και πληροφορίες για την ταυτότητα των νεκρών που είναι θαμμένοι στο νεκροταφείο του Παλαιοκάστρου.
Η πρόταση περιλαμβάνει την ανασύσταση των βασιλικών κήπων, εργασία εξειδικευμένη και απαιτητική. Η πισίνα προτείνεται να καλυφθεί, το απαιτεί άλλωστε η ανασύσταση των κήπων. Θα μπορούσε ίσως να χρησιμεύσει ως υπόγειος ταμιευτήρας υδάτων.
Ο διττός ρόλος του ανακτορικού κτιρίου ως κελύφους και, ταυτόχρονα, εκθέματος του Μουσείου, καθιστά ενδιαφέρουσα τη δυνατότητα χρήσης μιας κεντρικής του αίθουσας για τη στέγαση κάποιων σημαντικών κοινωνικών δραστηριοτήτων. Οι κήποι του Μουσείου επίσης, σε συνδυασμό με το καφέ-εστιατόριο που στεγάζεται στα Μαγειρεία, θα μπορούν να δέχονται αντίστοιχες υπαίθριες χρήσεις.
Κατανομή Προτάσεων – Μέτρων σε Φάσεις και Φορείς Υλοποίησης
Η ανάπτυξη του Μητροπολιτικού Πάρκου προβλέπεται να υλοποιηθεί σε τρία στάδια – φάσεις υλοποίησης. Η πρώτη φάση υλοποίησης εκτιμάται να διαρκέσει μία τριετία. Η δεύτερη φάση υλοποίησης εκτιμάται να διαρκέσει πέντε έτη και η τρίτη φάση υλοποίησης εκτιμάται να διαρκέσει τρία έτη. Πρόκειται για έναν σχεδιασμό με ορίζοντα 10ετίας, ο οποίος όμως δύναται να μειωθεί χρονικά ανάλογα με την επίσπευση των ενεργειών ωρίμανσης των διαφόρων δράσεων, όπως π.χ. ταχεία ωρίμανση έργων – εκπόνηση & έγκριση μελετών, γρήγορη εξασφάλιση χρηματοδοτήσεων – ευεργετών & χορηγών, έντονο ενδιαφέρον ιδιωτών να επενδύσουν στο Πάρκο κλπ.
Συνοδά έργα εκτός περιοχής μελέτης
Για την ολοκληρωμένη λειτουργία του Πάρκου οι μελετητές προτείνουν και συνοδά έργα, εκτός της περιοχής μελέτης, όπως:
- Επισκευή και διαμορφώσεις, σήμανση, κολωνάκια κλπ. επί της Λεωφόρου Δεκελείας – Αγ. Μερκουρίου, αρμοδιότητας Περιφέρειας Αττικής
- Δημιουργία Λεωφορειακής γραμμής σύνδεσης Δεκελείας – Σφενδάλης, αρμοδιότητας ΟΤΑ
- Δημιουργία ποδηλατοδρόμων από τους σταθμούς του προαστιακού σιδηροδρόμου, Δεκελείας, Αγίου Στεφάνου και μελλοντικά Κρυονερίου, αρμοδιότητας ΟΤΑ.
Βιωσιμότητα της μελέτης – στοιχεία απασχόλησης
Εκτιμάται ότι ο Φορέας Διαχείρισης Κτήματος Τατοΐου, ο οποίος θα απασχολεί αρχικά 16 άτομα και στη συνέχεια περισσότερα, θα μπορέσει σταδιακά, μετά το πέρας της πρώτης τριετίας από την έναρξη λειτουργίας του και μέχρι και το 6ο έτος αυτής, να καταστεί τελείως οικονομικά βιώσιμος, στηριζόμενος πλήρως στα έσοδα από τις δραστηριότητες του Πάρκου και κυρίως στα μισθώματα που θα λαμβάνει από τους ιδιώτες- επενδυτές.
Παράλληλα, σύμφωνα με την προκαταρκτική οικονομοτεχνική ανάλυση που έχει καταρτισθεί, οι διάφορες προτεινόμενες επενδύσεις ιδιωτών στο Πάρκο κρίνονται βιώσιμες και αποδοτικές, με περίοδο απόσβεσης της αρχικής επένδυσης από 5-10 έτη, ανάλογα με το επιμέρους αντικείμενο δραστηριοποίησης κάθε επενδυτή.
Οι θέσεις εργασίας που αναμένεται να δημιουργηθούν κατά την υλοποίηση του Έργου (εκπόνηση μελετών, έργα υποδομών, κτιριακές αποκαταστάσεις κλπ.) εκτιμώνται συνολικά σε 896, εκ των οποίων 833 αφορούν σε εργατικό δυναμικό για την εκτέλεση των έργων και 63 αφορούν σε μελετητές για την εκπόνηση των σχετικών προαπαιτούμενων μελετών.
Πέρα από τον αριθμό των 22 θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν στο Φορέα Διαχείρισης Κτήματος Τατοΐου, εκτιμάται ότι επιπροσθέτως θα δημιουργηθούν τουλάχιστον 178 θέσεις εργασίας στις διάφορες επιχειρήσεις που θα συσταθούν και θα λειτουργήσουν εντός του Πάρκου (π.χ. στάθμευση, κίνηση, αναψυχή, εστίαση, πρωτογενής τομέας, καταστήματα κλπ.). Ως εκ τούτου, ο συνολικός αριθμός των θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν και θα αφορούν στη λειτουργία του Πάρκου εκτιμάται σε 200.
Ο τρόπος προσέγγισης των μελετητών αποδεικνύει τη βιωσιμότητα του εγχειρήματος – μη ζημιογόνα αν όχι κερδοφόρα λειτουργία του Περιαστικού Πάρκου Τατοΐου. Διασώζει όμως παράλληλα ποιότητες και στοιχεία, τόσο περιβαλλοντικά όσο και ιστορικά – συμβολικά που θα δώσουν στον υπέροχο τόπο των πρώην Βασιλικών Κτημάτων την εμβέλεια που του αξίζει και στους κατοίκους του Λεκανοπεδίου των Αθηνών ένα πολυδύναμο χώρο ικανό να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής τους.
ΑΘΗΝΑ, 17/7/2012-ΟΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ
