Η Κολομβία την Κυριακή 29 Μαΐου έζησε ένα ιστορικό αποτέλεσμα στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Το εκλογικό σώμα υπερφαλάγγισε τον φόβο για καταστολή, καλπονοθεία, κατάργηση του εκλογικού μητρώου, κεκαλυμμένες απειλές για συνταγματικό πραξικόπημα και ψήφισε υπέρ της αλλαγής. Οι δύο υποψήφιοι που επικράτησαν για τον β’ γύρο, ο προοδευτικός Γουστάβο Πέτρο και ο «λαϊκιστής» ζάμπλουτος μηχανικός και πρώην δήμαρχος της Μπουκαραμάνγα Ροδόλφο Ερνάντες, άφησαν πίσω τους τον πρώην πρόεδρο του Μεντεγίν Φεδερίκο «Φίκο» Γκουτιέρες, διάδοχο της καθεστωτικής προεδρικής παράδοσης -που ίδρυσε ο Άλβαρο Ουρίμπε (2002-10) και συνέχισε «επάξια» και ο Ιβάν Ντούκε -εκφράζουν, ο καθένας από την πλευρά του τις αξιώσεις της κοινωνίας για τερματισμό της πολιτικής φαυλότητας, του οικονομικού μαρασμού και της αστυνομικής καταστολής.
Ο 62χρονος οικονομολόγος Πέτρο, που συγκέντρωσε το 40,32% κι ο Ερνάντες με το 28,15%, άφησαν εκτός νυμφώνος τους εκπροσώπους της παραδοσιακής πολιτικής κάστας, τον εκλεκτό του Ντούκε «Φίκο» Γκουτιέρες (23,91%) και τον επίσης πρώην δήμαρχο του Μεντεγίν, κεντρώο Σέρχιο Φαχάρδο, ο οποίος πλήρωσε την ουδετερότητά του προ τεσσάρων ετών να μην ταχθεί ούτε υπέρ του Πέτρο, ούτε υπέρ του Ντούκε στον β’ γύρο του 2018. Με την ψήφο του ο λαός δήλωσε περίτρανα πως δεν θέλει να επιστρέψουν στην εξουσία οι εκπρόσωποι της ολιγαρχίας (οικονομικής, αγροτικής, στρατιωτικής, θρησκευτικής) που για 200 αλληλοδιαδέχονται ο ένας στον άλλο στο τιμόνι της χώρας.
Αυτό που δεν συνέβη σε σχέση με το 2018 είναι ότι παρ’ όλο που όλοι οι υποψήφιοι ενώθηκαν εναντίον του Πέτρο και κινδυνολόγησαν εναντίον του, χαρακτηρίζοντάς τον «λαϊκιστή» και «προαγωγό της πόλωσης» δεν έπεισαν το εκλογικό σώμα. Πλέον, οι συντηρητικοί «καθεστωτικοί» κύκλοι έχουν χάσει το πλεονέκτημα να ψηφίσουν ομοθυμαδόν υπέρ του δικού τους υποψηφίου στον β’ γύρο. Ή να εξαγοράσουν ψήφους, όπως έγινε στον β’ γύρο του 2018 οπότε ο μαφιόζος με το παρωνύμιο Νιενιέ ( Ñeñe, ο οποίος κατόπιν δολοφονήθηκε) έκανε τη σχετική «βρώμικη δουλειά» σύμφωνα με ηχογραφήσεις που αποκαλύφθηκαν στο Ανώτατο Δικαστήριο. Βέβαια, η υπόθεση αυτή έχει παγώσει εδώ και χρόνια.
Ο Πέτρο, όπως ακριβώς συνέβη με τον Γκάμπριελ Μπόριτς στη Χιλή, αλλά επίσης και με τους προέδρους στον Ισημερινό και το Περού, εκμεταλλεύθηκε το μη περαιτέρω κύμα της αγανάκτησης κι έχει κατορθώσει να γεμίσει ξανά τις πλατείες. Η υπόσχεσή του να απαλλάξει τη χώρα από τις ανισότητες και τους αποκλεισμούς, που η ολιγαρχία που λυμαίνεται την πολιτική και τη χώρα έχει εμπεδώσει για πολλές δεκαετίες στη χώρα, η αγροτική μεταρρύθμιση, που θα συνοδεύεται από ένα ειρηνευτικό σχέδιο με τους θυλάκους ανταρτών του ELN και μία ουσιαστική μάχη κατά των ναρκεμπόρων και της διαφθοράς στον πολιτικό και κοινωνικό βίο, σήμερα κι ιδίως μετά τα γεγονότα της γενικευμένης εξέγερσης του 2021 πείθει πολλούς περισσότερους ψηφοφόρους.
Αλλά και ο Ερνάντες, με τον παθιασμένο, πολεμικό καίτοι αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του, έχει κατορθώσει να συσπειρώσει κάτω από την κεντρώα σημαία του και τον «καθημερινό» ευθύ λόγο του εκείνη τη μερίδα του πληθυσμού, που έχει απαυδήσει από την παραδοσιακή πολιτική. Αμφότεροι μοιάζουν να δίνουν διέξοδο στον απλό κόσμο, διαβάζοντας αυτό που δεν κατόρθωσε ο Ιβάν Ντούκε, σπαταλώντας τον μηχανισμό και την δύναμη του Uribismo. Με την έπαρση της εξουσίας και την τυφλή εμπιστοσύνη στην κατοχή των μηχανισμών της, δεν μπόρεσε να διαβάσει την εθνική απεργία, την οποία ο Κολομβιανός ιστορικός Μεδόφιλο Μεδίνα ονομάζει «κοινωνικό ξέσπασμα» (estallido social) Αυτή η εξέγερση είχε έναν αρχικό σπασμό το 2019, έναν δεύτερο το 2020, αλλά από τις 28 Απριλίου 2021 έγινε η μεγαλύτερη, πιο διαδεδομένη και γενικευμένη διαμαρτυρία της κοινωνίας των πολιτών από την ανεξαρτησία της Κολομβίας.
Το αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι παντού στη χώρα, είτε με τον έναν τρόπο, είτε με τον άλλο, φυσά ένας άνεμος αλλαγής. Αυτό το είχαν καταγράψει και προεκλογικά οι δημοσκοπήσεις. Παρ’ όλες τις ιερεμιάδες των μηχανισμών της εξουσίας, που πάσχιζε να εμφυσήσει στο εκλογικό σώμα τον φόβο, ότι η Κολομβία κινδυνεύει να μετατραπεί σε Βενεζουέλα και ότι αυτός που θα αποτρέψει την καταστροφή είναι ο «Φίκο» η συμμαχία του Pacto Istorico ( Ιστορικού Συμφώνου), του συνασπισμού που υποστηρίζει τo δίδυμο Πέτρο και Φράνσια Μάρκες στην προεδρία, κατόρθωσε να κεφαλαιοποιήσει τη λαϊκή αγανάκτηση, που υπερφαλάγγισε κάθε άλλο φόβο. Ακόμη και όταν στο κλείσιμο της εκστρατείας στην Μπογκοτά, την Κυριακή 22 Μαΐου, ο Πέτρο υποχρεώθηκε να μιλήσει πίσω από ένα θωρακισμένο κυλινδρικό αναλόγιο και πλαισιωμένος από δύο φρουρούς, ο καθένας τους κρατώντας μία θωρακισμένη ασπίδα. Όπως στις χειρότερες εποχές της πολιτικής, όπου οι μη «καθεστωτικοί» υποψήφιοι κινδύνευαν ανά πάσα στιγμή από το παρακράτος της εξουσίας.
Κι ο Πέτρο δεν είναι ο μόνος υποψήφιος που υπόσχεται μία ριζική αλλαγή. Με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, ως φορέας της αλλαγής στην κοινωνία και την πολιτική εμφανίζεται και ο Ερνάντες. O 77χρονος μηχανικός εξαγγέλλει πως θα καταργήσει τις παρά τω προέδρω συμβουλευτικές επιτροπές (σήμερα οκτώ τον αριθμό), θα περικόψει τα προνόμια των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να εξοικονομηθούν κονδύλια και, άκουσον άκουσον, θα εφαρμόσει και αυτός το πρόγραμμα του Πέτρο (sic!) γιατί πιστεύει πως είναι το καλύτερο! Μάλιστα, είχε δηλώσει πως εάν δεν περνούσε στον β’ γύρο θα ωθούσε τους ψηφοφόρους του να ψηφίσουν τον Πέτρο.
Κοντολογίς, είτε από τον προοδευτικό Πέτρο, είτε από το outsider και «ανεξάρτητο» Ερνάντες, που ωστόσο έχουν κοινή την αποστροφή τους για τα παραδοσιακά κόμματα και την αμεσότητα στην επικοινωνία με το πλήθος, όπως φαίνεται το πρόγραμμα του πρώτου θα εφαρμοσθεί. Γιατί κι ο Ερνάντες ομνύει πως δεν πρόκειται να αλλάξει το σύστημα των στεγαστικών δανείων (γιατί να το κάνει άλλωστε, αφού εκείνο υπήρξε ο μοχλός για τον προσωπικό του πλουτισμό). Κυρίως δε, επαναλαμβάνει, αυτός ο Κολομβιανός «Ντόναλντ Τραμπ» όπως τον αποκαλούν, τη ριζοσπαστική πρόταση του Πέτρο, βάσει της οποίας η Κολομβία πρέπει να σταματήσει να ζει από τα «τρία δηλητήριά» της: τον άνθρακα, το πετρέλαιο και την κοκαΐνη. Πηγές που αποφέρουν κέρδη 65 δισεκ. δολαρίων, τα οποία όμως ξοδεύονται στην εισαγωγή ξένων προϊόντων, που ουσιαστικά ευνοούν την «μονοκαλλιέργεια», που αποστερούν τη χώρα από την ποικιλότητα στην παραγωγή εγχώριων προϊόντων και συνεπώς στην κάθε είδους επάρκεια σε μία σειρά βασικά στοιχεία διαβίωσης. Πράγμα που με τη σειρά του τροφοδοτεί τις ελλείψεις, την ακρίβεια, τον πληθωρισμό. Αυτά που οδήγησαν στην έξαρση της αγανάκτησης το 2021.Μία κοινωνική διαμαρτυρία που διήρκεσε δυόμισι μήνες και κάλυψε το 75% των δήμων της χώρας.
Ο κόσμος ύψωσε τη φωνή του, όχι μόνον για την ανεργία και τη φορολογική επιβάρυνση των ευάλωτων και μεσαίων στρωμάτων, την έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης για τους νέους, αλλά ακόμη και για την αστυνομική καταστολή, για τη συμμόρφωση και εφαρμογή της ειρηνευτικής συμφωνίας με τους αριστερούς αντάρτες. Οι πολίτες κατήγγειλαν τις δολοφονίες ηγετών των κινημάτων για κοινωνική δικαιοσύνη και δικαιώματα και τις μεθοδευμένες σφαγές (με το πρόσχημα ότι είναι αντάρτες ή συνεργάτες τους), που ξεκίνησαν με το καθεστώς Ουρίμπε και συνεχίσθηκαν και υπό τον Ντούκε. Στις δημοσκοπήσεις, το 75% υποστήριξε την απεργία και η πλειοψηφία απέρριψε τη βίαιη αστυνομική καταστολή. Ο Ντούκε όμως απάντησε στη λαϊκή διαμαρτυρία με δυσανάλογη βία, στην ουσία με ταξικό και πολιτικό πόλεμο. Ήδη από τις απαρχές της πανδημίας, αντί να ενισχύσει το σύστημα υγείας, ο Ντούκε είχε σπεύσει να αποκτήσει ακριβό αστυνομικό εξοπλισμό για να καταστείλει όποια διαμαρτυρία θα ξέσπαγε λόγω του αυστηρού λοκντάουν, που θα κατέστρεφε την παραγωγή και τις υπηρεσίες. Μία διαμαρτυρία που υπήρξε σχεδόν ανύπαρκτη.
Αυτό ουσιαστικά φούσκωσε την αλαζονική αυτοπεποίθηση ενός ανθρώπου, που καίτοι δεν είχε ικανότητες «χρίσθηκε» διάδοχος για να υπηρετήσει ένα «καθεστώς» ακλόνητο κατά τη γνώμη του κι ανίκητο. Πιστεύοντας πως είναι άτρωτος απέναντι στην κοινή γνώμη, ζωντανεύοντας τις σελίδες των «Πολιτικών» του Αριστοτέλη για την φαυλότητα και αυθαιρεσία των τυράννων, που γεννάται από την κούφα πεποίθηση της παντοδυναμίας του, πολλαπλασίασε έκτοτε τις προσβολές στα πολιτικά και κοινωνικά ήθη. Σε μία περίπτωση, όταν αστυνομικοί είχαν σκοτώσει με ηλεκτροφόρο τέιζερ και βίαια κτυπήματα τον Χαβιέρ Ορδόνιες, έναν οικογενειάρχη που τελούσε υπό κράτηση για κατανάλωση αλκοόλ, φόρεσε επιδεικτικά ένα αστυνομικό αλεξίσφαιρο γιλέκο, στέλνοντας μήνυμα ότι η αστυνομική βία τελεί υπό την αιγίδα του. Η δολοφονία του Ορδόνιες είχε ξεσηκώσει οργισμένες διαμαρτυρίες, που συγκλόνισαν για ένα διήμερο την Μπογκοτά και η αστυνομική βία στη διάρκεια της καταστολής της άφησε πίσω της 13 νεκρούς.
Η αμετροέπεια του Ντούκε δεν σταμάτησε εκεί: η εκτεταμένη καταστολή που διέταξε ενάντια στην εθνική απεργία ή το «κοινωνικό ξέσπασμα» άφησε 47 νεκρούς ( 30 από αυτούς στο Κάλι, πρωτεύουσα της Valle del Cauca) και 105 νέους ακρωτηριασμένους (ένας από αυτός στο μάτι, επειδή οι αστυνομικοί είχαν διαταγές να πυροβολούν στο πρόσωπο τους διαδηλωτές). Μάλιστα παρατηρήθηκαν και περιπτώσεις ανυπακοής των απλών φαντάρων που κινητοποίησαν οι αρχές, οι οποίοι πρόβαλλαν τα σώματά τους απέναντι στους αστυνομικούς, για να μπορούν να διαφύγουν οι διαδηλωτές. Αυτοί σήμερα ακόμη διώκονται από την κυβέρνηση και την αστυνομία, με την κατηγορία ότι αποτελούν μία νέα «ομάδα στασιαστών». Μάλιστα ειδικά σώματα της αστυνομίας (GOES) επενέβησαν στην κηδεία ενός εκ των θυμάτων της «πρώτης γραμμής» των διαδηλώσεων.
Αλλά και όταν το ξέσπασμα της κοινωνίας και η αντίδραση στους δρόμους κατόρθωσε το 2021 να ανατρέψει την καταστροφική για τον λαό φορολογική μεταρρύθμιση, που οδήγησε στην εκπαραθύρωση του τότε υπουργού Οικονομικών Αλβέρτο Καρασκίγια, ο Ντούκε τον διόρισε στο επιδραστικό συμβούλιο των αντιπροέδρων της Κεντρικής Τράπεζας, ουσιαστικά θέτοντας υπό τον έλεγχό του το Ίδρυμα που υποτίθεται πως είναι ανεξάρτητο της εκτελεστικής εξουσίας.
Η αλλαγή έρχεται στην Κολομβία, τουλάχιστον έτσι όπως αποτυπώθηκε στον πρώτο γύρο, αλλά το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: μπορεί μία πλειοψηφία στις εκλογές να εξασφαλίσει και τον έλεγχο των μηχανισμών και την ευπείθεια των ελίτ και του παρακράτους; Ιδίως όσον αφορά τον Πέτρο, μιας και ο Ερνάντες ως μη αριστερός, ενδέχεται να γίνει ανεκτός από τους εδραίους και ισχυρούς μηχανισμούς του στρατιωτικού κατεστημένου, της πολιτικής κι οικονομικής ολιγαρχίας, που συνδέεται συχνά και με το παρακράτος των ναρκεμπόρων και των κατασταλτικών μηχανισμών, της παντοδύναμης κι επιδραστικότατης Εκκλησίας. Όπως και στην περίπτωση του Σαλβαδόρ Αλιένδε στη Χιλή το 1973, αλλά και βάσει της ιστορικής εμπειρίας στην ίδια την Κολομβία (δολοφονίες των αριστερών υποψηφίων Χόρχε Ελιέσερ Γαϊτάν το 1948 και του Λουΐς Κάρλος Γαλάν το 1989, που τότε πάλι επαγγέλονταν μία σαρωτική νίκη κι αλλαγή), η κατάκτηση της κρατικής εξουσίας δεν εξυπακούει και κατάκτηση της κρατούσας ηγεμονίας κι έλεγχος των μηχανισμών της, ιδίως των υπόρρητων.
Όποιος από τους δύο επικρατήσει μεταξύ των Πέτρο κι Ερνάντες θα είναι δύσκολο να θέσει όχι μόνον άμεσα, αλλά και μεσοπρόθεσμα, υπό έλεγχο όλες τούτες τις δυνάμεις που επί δεκαετίες ελέγχουν το κράτος, έχουν θεμελιώσει μία καθεστωτική αντίληψη κι έχουν καλλιεργήσει μία μεμψιμοιρία και παραίτηση στον απλό κόσμο. Τα ποσοστά τους (40, 32% και 28,15% αντίστοιχα) από μόνα τους δεν μπορούν επ’ ουδενί να τους εξασφαλίσουν την προεδρία. Αγκαλά κι η επιτυχία τους βασίζεται στον πολωτικό χαρακτήρα των εκλογών, που είχε ως χαρακτηριστικό την ένταση και την απαιτητικότητα του αιτήματος που έθετε το εκλογικό σώμα για εξάλειψη των ανισοτήτων και της αδικίας, την εκρίζωση της ανασφάλειας και της εγκληματικότητας στις πόλεις και στις αγροτικές περιοχές -ιδίως στις τελευταίες, όπου οι ένοπλες και παραστρατιωτικές ομάδες και οι ναρκέμποροι σπέρνουν τον τρόμο- για να κερδίσουν την ψήφο του πιο παραδοσιακού κλάσματος του πληθυσμού, θα πρέπει να μεταβάλουν κάπως τη ρητορεία τους. Ο πρώτος θα πρέπει να πείσει ότι δεν θα μεταβάλλει τη χώρα σε Βενεζουέλα και ο δεύτερος είναι αναγκασμένος να δώσει εχέγγυα πως γνωρίζει να κυβερνά και δεν είναι ένας απλός «λαοπλάνος», που μόνο στόχο έχει την εξουσία.
Βέβαια κάποιος μπορεί να ισχυριστεί πως η διογκούμενη αγανάκτηση του λαού από το 2021 έως σήμερα μπορεί να λειτουργήσει ως κρηπίδωμα απέναντι στους μηχανισμούς αυτούς κι ίσως ακόμη και να «μπολιάσει», τώρα που ηττήθηκε κατά κράτος η παλιά ολιγαρχία κι όσους από φόβο ή παραδοσιακούς δεσμούς ή λόγω του πελατειακού κράτους την ψήφιζε. Όμως η αγανάκτηση ως συναίσθημα είναι έωλο κι εύκολα ευμετάβλητο. Κι επιπλέον η Σπινοζική fortitudο, τούτη η δύναμη ψυχής για τον καθένα ατομικά (όπως κι η generositas, ως ψυχική γενναιοδωρία, αναφορικά με τους άλλους) απαιτεί την επιβολή του πνεύματος/λογικής πάνω στα συναισθήματα, όπως η αγανάκτηση. Η οποία μπορεί κάλλιστα να μεταστραφεί, ιδίως όταν η επίδοση του «ερχόμενου», όσο «ευλογημένος» κι εάν ήταν, δεν συμβαδίζει με τις υποσχέσεις και τις ανάγκες του λαού, ή όταν υποχωρεί μπροστά στο «ρεαλισμό» της εξουσίας (και της διατήρησής της).
