«Σαν τους αριστερούς σάς αγαπώ, αδέλφια μου· κι αυτοί κι εμείς διαρκώς κατατρεγμένοι: αυτοί για το ψωμί-εμείς για το κορμί, αυτοί για λευτεριά-εμείς για έρωτα, για μια ζωή δίχως φόβο και χλεύη. Σαν τους αριστερούς σάς αγαπώ, αδέλφια μου, παρόλο που κι αυτοί μας κατατρέχουν»
(Ντίνος Χριστιανόπουλος, Κατατρεγμένοι, Ποιήματα 1949-1970)
Καθώς η Αθήνα σήμερα θα κινείται στους ρυθμούς τόσο του Athens Pride με το σύνθημα «Άνευ όρων» όσο και άλλων διοργανώσεων για τα πολλά και σοβαρά ζητήματα που απασχολούν τα ΛΟΑΤΚΙΑ+ πρόσωπα, σκεφτήκαμε να σας ταξιδέψουμε σε άλλη γη, σε άλλα μέρη, εκεί που οι άλλοι έχουν κινήσει και κοκκινίζουν την πλάση ή έστω προσπαθούν.
Οι σχέσεις Αριστεράς και κινημάτων διεκδίκησης των δικαιωμάτων για ζωή με αξιοπρέπεια των ΛΟΑΤΚΙΑ+ προσώπων είναι βαθιές, διαχρονικές και ταραχώδεις. Εμβληματικό ορόσημο παραμένει η στάση της Οκτωβριανής Επανάστασης, η οποία νομιμοποίησε τις ομοφυλόφιλες σχέσεις ένα μήνα μετά την έκρηξή της κάτι που επιβεβαιώθηκε τόσο στον ποινικό κώδικα του 1922 όσο και στην αναθεώρησή του το 1926. Η σεξουαλική απελευθέρωση ήταν ιδέα και στόχος της εποχής τόσο για λόγους υγείας, σωματικής και ψυχικής, όσο και στην κατεύθυνση της ολόπλευρης ανάπτυξης των κοινωνικών δυνάμεων και της συμπερίληψης όσο το δυνατόν μεγαλύτερων μαζών στην υπόθεση της οικοδόμησης του σοσιαλισμού και του επαναστατικού μετασχηματισμού.
Η κατάσταση στην ΕΣΣΔ τη δεκαετία του 1920-1930 βρίθει αντιφάσεων σχετικά, με τον διάλογο να αφορά το αν η ομοφυλοφιλία είναι κάτι το φυσικό, θέση που εκφράζονταν από σημαντική μερίδα ειδικών, ή αν είναι ανωμαλία, έγκλημα ή ψυχική ασθένεια, όπως διατείνονταν άλλοι. Κι ενώ ο ποινικός κώδικας δεν τιμωρούσε πια τις ομοφυλόφιλες σχέσεις μεταξύ ανδρών, υπήρχαν σοβιετικές δημοκρατίες, κυρίως αυτές με έντονο το ισλαμικό στοιχείο, που τις απαγόρευαν. Οι γενικές διαδικασίες εντός της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησαν με την άνοδο του Στάλιν και του συστήματος εξουσίας που έπλεξε ο Γεωργιανός σε συντηρητική στροφή, σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής και ενώ όλες οι ιδέες περί σεξουαλικής απελευθέρωσης εγκαταλείφθηκαν, η ομοφυλοφιλία μεταξύ ανδρών ποινικοποιήθηκε ξανά σε πανενωσιακό επίπεδο το 1933.
Η ιστορία προχώρησε και ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» κατέρρευσε το 1989-1991 υπό το βάρος των αντιθέσεών του. Όταν έγινε η υποστολή της κόκκινης σημαίας στο Κρεμλίνο τον Δεκέμβρη του 1991, η ελληνική εφημερίδα «Πριν» αποχαιρέτησε με πίκρα την ΕΣΣΔ με όλα όσα αυτή σήμαινε, προβλέποντας όμως, πως ο αγώνας για τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό δεν τελείωσε.
«Η επόμενη ανατολή θα είναι στη Δύση» έγραφε το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας. Μπορεί να είχαν στο μυαλό τους τη Δυτική Ευρώπη και γενικά τον ανεπτυγμένο κόσμο. Για τους υποστηρικτές του σοσιαλιστικού ιδεώδους, μαζί και για τα πρόσωπα που εμπνεύστηκαν τον τίτλο, όντως η επόμενη ανατολή (του ήλιου εννοείται, ενάντια στο σκότοςμτου καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού) ήρθε από τη Δύση και συγκεκριμένα από την αμερικανική ήπειρο. Ενώ το μοναδικό κράτος με σοσιαλιστική εξουσία στην ήπειρο, η Κούβα, άντεχε τις πιέσεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, 7 χρόνια μετά το τέλος της ΕΣΣΔ, ένας στρατιωτικός στη Βενεζουέλα θα άνοιγε τοδρόμο για έναν νέο γύρο προσπάθειας οικοδόμησης σοσιαλιστικής εξουσίας. Δεν ήταν άλλος από τον Ούγκο Τσάβες, επικεφαλής του Κινήματος για την Πέμπτη Δημοκρατία (MVR), το οποίο ως κυβέρνηση εφαρμόζει ως σήμερα, επί 23 χρόνια, ένα σαφώς αντιφιλελεύθερο πρόγραμμα με στόχο αυτό που ο Τσάβες ονόμαζε «Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα».
Τη μεταβολή στη Βενεζουέλα ακολούθησαν αλλαγές παραδείγματος, πάντα σε αντινεοφιλελεύθερη, λιγότερο ή περισσότεροθαρραλέα,κατεύθυνση στην Αργεντινή, στην Ουρουγουάη, στη Βραζιλία, στη Χιλή, στο Μεξικό, στη Νικαράγουα, στο Εκουαδόρ, στο Ελ Σαλβαδόρ, στη Βολιβία. Προσπάθειες κατάκτησης της εξουσίας στην Παραγουάη και την Ονδούρα μπλοκαρίστηκαν από πραξικοπήματα.
Θα παρουσιάσουμε τώρα την πολιτική σε θέματα ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιωμάτων σε τέσσερις χώρες με σοσιαλιστική εξουσία, σε αυτές που μέχρι τώρα φαίνεται πως αυτές οι εξουσίες είναι σε απόλυτο ή σε μεγάλο έστω βαθμό θεμελιωμένες. Σκοπός μας είναι να δείξουμε πως στέκονται απέναντι στα ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιώματα αυτές οι κυβερνήσεις που έμπρακτα και με επιτυχία αντιμετωπίζουν την Αυτοκρατορία (ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους), να καταρρίψουμε το επιχείρημα πως η ολόπλευρη υπεράσπιση των ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιωμάτων είναι «δικαιωματισμός» νεοφιλελεύθερης φύσεως και να τονίσουμε πως καμιά και κανείς δεν επιτρέπεται να αποκλείεται από διαδικασίες κοινωνικής απελευθέρωσης και δυνατότητες ολόπλευρης ανάπτυξης της ζωής και προσωπικότητάς της/του. Η σοσιαλιστική εξουσία διαπερνάται, όπως κάθε τι, από αντιφάσεις. Θα δούμε όμως πως στο συγκεκριμένο ζήτημα υπάρχει μια κοινή συνισταμένη: τα ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιώματα και η προώθησή τους είναι αναπόσπαστο τμήμα της προσπάθειας για ξεπέρασμα του καπιταλισμού.
Η Κούβα
Στην Κούβα, για να ξεκινήσουμε από τη μητέρα όλων των σοσιαλιστριών και σοσιαλιστών του δυτικού ημισφαιρίου, η ιστορία βρίθει αντιφάσεων, αλλά η κατεύθυνση εδώ και δεκαετίες είναι πλέον σαφής. Στη χώρα αυτή, όπως και σε όλη τη Λατινική Αμερική, η πατριαρχία, ο σεξισμός, η ομοφοβία και τα όμοια, αποτελούσαν πάντα κυρίαρχες στάσεις και συνταγματικές κοινωνικές αρχές. Αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να παραβλέπεται.
Μην ξεχνάμε εξάλλου που ο όρος «μάτσο» και «ματσισμός», «αντρίλα» με αρνητικό πρόσημο, για να το πούμε ελληνικά, έρχεται από αυτές τις κοινωνίες. Το ερώτημα που μπαίνει είναι τι κάνει το κράτος ώστε να αντιπαλέψει αυτές τις εδραιωμένες αντιλήψεις και στάσεις. Και κάνει πολλά. H πρώτη φάση της επανάστασης ήταν καθαρά εχθρική ενάντια στα ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα, πάντα όμως με εστίαση στην ανδρική ομοφυλοφιλία και στα τρανς άτομα που είχαν γεννηθεί με ανδρικά χαρακτηριστικά φύλου.
Ανήκει στην αρνητική κληρονομιά π.χ. του Τσε Γκεβάρα, η ξεκάθαρη ομοφοβία του. Μη βιαστείτε όμως ούτε να τον εξοβελίσετε στο πυρ το εξώτερο, ούτε να ισχυριστείτε πως σωστά τα έλεγε ο Κομαντάντε. Παντού στον κόσμο εκείνα τα χρόνια η ομοφυλοφιλία μεταξύ ανδρών και οι σχέσεις μεταξύ ατόμων που θεωρούνταν «άνδρες» από την κοινωνία ήταν καταδικαστέες τόσο κοινωνικά όσο και σε μεγάλο βαθμό νομικά. Όλοι λοιπόν, για να το πούμε χοντρικά, ήταν ομοφοβικοί: δυτικοί και ανατολικοί, ιμπεριαλιστές και κομμουνιστές.
Είχαν δίκιο που κυνηγούσαν τους ομοφυλόφιλους και τις τρανς μέχρι τα τέλη του 1970 στην Κούβα; Ο Φιντέλ Κάστρο έχει πει ξεκάθαρα πως όχι. «Μεγάλη αδικία, μεγάλη αδικία!» θα πει ο Κομαντάντε εν Χέφε το 2010 στη μεξικάνικη εφημερίδα «La Jornada». Ζητώντας κατανόηση για το ότι η ομοφοβία και η τρανσοφοβία ήταν βαθιά ριζωμένες στην κουβανική κοινωνία από τα πριν, ο Κάστρο θα περάσει πολλά από τα τελευταία του χρόνια στηλιτεύοντας τον «ματσισμό» και μιλώντας σε δημόσιες συγκεντρώσεις υπέρ της ολόπλευρης αποδοχής των ποικίλων σεξουαλικών και έμφυλων ταυτοτήτων.
Η Κούβα από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 άρχισε να κάνει βήματα προς την απελευθέρωση των ατόμων με σεξουαλική και έμφυλη διαφορετικότητα. Το 1979 η ομοφυλοφιλία αποποινικοποήθηκε. Το 1981 το υπουργείο πολιτισμού εξέδωσε το κείμενο «Για την υπεράσπιση του έρωτα» όπου η ομοφυλοφιλία αντιμετωπίζεται ως μια εκδοχή της ανθρώπινης σεξουαλικότητας και η ομοφοβία ως αντεπαναστατική. Το 1986 η εθνική επιτροπή σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που στη συνέχεια έγινε εθνικό κέντρο (CENESEX) υπό την καθοδήγηση της Μαριέλλα Κάστρο, κόρης του Ραούλ, αδελφού του Φιντέλ και πρώην προέδρου της χώρας, γνωμοδότησε πως η ομοφοβία πρέπει να καταπολεμάται ενεργά μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ το 1988 η αστυνομία έλαβε διαταγές να μην πειράζει ομοφυλόφιλους και τρανς. Το 1993 επετράπη στους στρατιώτες και στρατιωτικούς να δηλώνουν ανοιχτά αν είναι ομοφυλόφιλοι. Το 2004 αντιπροσωπεία της ILGA (Διεθνής Σύνδεσμος Λεσβιών και Γκέι) επισκέφθηκε την Κούβα και διαπίστωσε σε γενικές γραμμές καλές συνθήκες τόσο σε θεσμικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η ζύμωση του πληθυσμού από τις αρχές του 1980 είχε αποδώσει καρπούς.
Ο γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου θεσμοθετήθηκε μέσα στον νέο οικογενειακό κώδικα, ο οποίος εγκρίθηκε με δημοψήφισμα φέτος τον Απρίλη. Η αναγνώριση της ταυτότητας φύλου χωρίς να έχει επέλθει χειρουργικός επαναπροσδιορισμός θεσμοθετήθηκε το 2013. Σειρά νόμων απαγορεύει ρητά διακρίσεις σε θεσμικό και κοινωνικό επίπεδο. Εν αντιθέσει με την Ευρώπη, στη σοσιαλιστική Κούβα άνδρες που σχετίζονται με άτομα του ίδιου φύλου μπορούσαν πάντα να δίνουν αίμα.
Η Βενεζουέλα
Στη χώρα του Τσάβες και του Μαδούρο η σοσιαλιστική εξουσία κρατεί εδώ και 23 χρόνια. Τα βήματα που έχουν γίνει στην κατεύθυνση της υπεράσπισης των ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιωμάτων είναι μικρά, αλλά υπαρκτά. Οι ομοφυλόφιλες σχέσεις είναι νόμιμες. Το σύνταγμα του 1999 αναγνωρίζει ως γάμο μόνο την ένωση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας, μην αφήνοντας χώρο για γάμους μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Ο πρόεδρος Μαδούρο όμως το 2017 είπε πως υποστηρίζει τη συνταγματική αλλαγή ώστε να επιτραπεί ο γάμος, οι σχετικές συζητήσεις στην εθνοσυνέλευση έδειξαν θετική απήχηση για τη ρύθμιση, πλην όμως το εμπάργκο και οι συνεχείς προσπάθειες αποσταθεροποίησης από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους έχουν αναβάλλει τη γενική συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση, παρασύροντας μαζί τους και το συγκεκριμένο θέμα.
Σε κάθε περίπτωση οι επιτροπές που επεξεργάζονται την αναθεώρηση είναι σε στενή συνεργασία με ΛΟΑΤΚΙΑ+ οργανώσεις. Το 2016 το ανώτατο δικαστήριο έκρινε πως ένα παιδί μπορεί να έχει δύο μητέρες και ζευγάρια λεσβιών μπορούν να αποκτήσουν παιδί με υποβοηθούμενη τεκνοποίηση. Διακρίσεις στην εργασία και την κατοικία στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου απαγορεύονται. Η κριτική εδώ αφορά όμως τα κενά που έχουν οι μηχανισμοί επιβολής του νόμου. Το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό της έμφυλης ταυτότητας χωρίς χειρουργικές επεμβάσεις έχει αναγνωριστεί μεν από το 2016, λείπουν όμως οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις για την εφαρμογή. Η Βενεζουέλα έχει δρόμο ακόμα. Τον περπατά όμως.
Η Βολιβία
Στη χώρα που κυβερνούν οι Ινδιάνες και νικούν τους καουμπόηδες, στο Πολυεθνικό Κράτος της Βολιβίας, συναντούμε τις πλέον προωθημένες νομοθεσίες, εφάμιλλες με αυτές της Κούβας. Η χώρα καταρχάς έχει δύο σημαίες, μια την παραδοσιακή τρικολόρ που ακολουθεί την εραλδική των σημαιών διεθνώς και μια που δηλώνει την πολυεθνικότητα και πολυποικιλότητα των πληθυσμών της περήφανης χώρας των Άνδεων. Αυτή δεύτερη σημαία δεν είναι τίποτε άλλο από μια παραλλαγή της σημαίας με το Ουράνιο Τόξο.
Οι ερωτικές σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου είναι νόμιμες, ενώ το σύνταγμα της χώρας είναι από τα λίγα που ρητά προστατεύει από διακρίσεις στη βάση του ερωτικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου. Χωρίς να υπάρχει σαφής πρόβλεψη στο νόμο για γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, η δέσμευση που προκύπτει από την αμερικάνικη Χάρτα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεσμεύει τη Βολιβία να αναγνωρίζει σχετικές ενώσεις ατόμων. Η πρώτη τέτοια αναγνώριση έγινε λίγο μετά από την αποκατάσταση της νομιμότητας, το Νοέμβρη 2020, μετά το πραξικόπημα του 2019, το οποίο τελικά κατεστάλη.Γάμος με τρανς άτομο που γεννήθηκε με το ίδιο φύλο με αυτό του ετέρουημίσεοςσυναντούν κωλύματα και εμπίπτουν στη νομολογία που προαναφέραμε.
Ο αυτοπροσδιορισμός του φύλου αναγνωρίζεται θεσμικά με μια απλή διαδικασία και τα άτομα έχουν το δικαίωμα να προσδιορίσουν το φύλο τους συνολικά δύο φορές: μπορεί δηλαδή το άτομο να επιστρέψει στο αρχικό του φύλο, χωρίς όμως να μπορεί να αλλάξει ξανά. Ιατρικές επεμβάσεις δεν απαιτούνται. Εγκλήματα μίσους που αποδεδειγμένα έχουν αιτία διακρίσεις στη βάση του φύλου και του ερωτικού προσανατολισμού τιμωρούνται με έως 30 χρόνια κάθειρξη. Από το 2019 επιτρέπεται σε ομοφυλόφιλους και αμφί άνδρες να δίνουν αίμα, ενώ από το 2013 επιτρέπεται σε μέλη των ενόπλων δυνάμεων να εκφράζουν ελεύθερα την ταυτότητα τους, έμφυλη και ερωτική.
Η Νικαράγουα
H χώρα των Σαντινίστας, που κυβερνούν ανελλιπώς από το 2007, είναι ουραγός στα ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιώματα σε σχέση με τις άλλες τρεις χώρες. Οι σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου είναι νόμιμες από το 2008 ενώ η ηλικία συναίνεσης είναι η ίδια τόσο για άτομα διαφορετικού όσο και ίδιου φύλου. Υπάρχει νόμος που προστατεύει από διακρίσεις στην εργασία ενώ ο όρος που χρησιμοποιείται είναι αυτός της «σεξουαλικής επιλογής». Ομοφοβικά και τρανσοφοβικά κίνητρα σε εγκλήματα είναι επιβαρυντικά για τον ένοχο. Μέχρις εκεί όμως. Γάμος και αυτοπροσδιορισμός της ταυτότητας φύλου δεν αναγνωρίζονται, υιοθεσίες επίσης όχι, ούτε και υποβοηθούμενη τεκνοποιία για λεσβίες. Κι όμως, πολλά ΛΟΑΤΚΙΑ άτομα είχαν σημαντικές θέσεις στη σαντινιστική επανάσταση του 1979 και οι Σαντινίστας ενίσχυαν τη συγκρότηση ΛΟΑΤΚΙΑ+ αποκεντρωμένων κοινωνικών δομών από το 1989. Η Νικαράγουα από το 2008 πάντως προσπαθεί ενεργά να επηρεάσει άλλες χώρες της περιοχής να εισάγουν προστατευτικές προς τα ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα νομοθεσίες. Το γεγονός όμως πως η ίδια η χώρα είναι σε χαμηλό επίπεδο στο συγκεκριμένο θέμα ερμηνεύεται από τις ριζωμένες αντιλήψεις μιας βαθιά καθολικής κοινωνίας.
Είδαμε λοιπόν σε θεσμικό επίπεδο τι συμβαίνει στα ζητήματα ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιωμάτων στις χώρες της Λατινικής Αμερικής που έχουν εδραιωμένη σοσιαλιστική εξουσία. Η μάχη για το ξεπέρασμα παρωχημένων και τελικά, συχνά, μισανθρωπικών αντιλήψεων και η συμπερίληψη όλο και πιο πολλών ανθρώπων στην ανάπτυξη νέων μοντέλων ξεπεράσματος του καπιταλισμού δίνεται διαρκώς και είναι μακρά και κοπιώδης. Υπάρχουν φωνές στους κόλπους της Αριστεράς μας που αντιδρούν στη διεκδίκηση των ΛΟΑΤΚΙΑ+ δικαιωμάτων και στη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙΑ+ ατόμων.
Παρασυρμένοι από την προπαγάνδα και εργαλειοποίηση που γίνεται από τις στην πραγματικότητα ομοφοβικές και τρανσοφοβικές ελίτ της Δύσης θεωρούν πως πρόκειται για αστικό δικαιωματισμό. Είδαμε όμως οι σοσιαλιστικές εξουσίες θέτουν τα ζητήματα αυτά με θετικό πρόσημο. Ή για να το πούμε αλλιώς: την επόμενη φορά που κάποιος ή κάποια θα ονομάσει τη διεκδίκηση αυτών των δικαιωμάτων «νεοφιλελεύθερο δικαιωματισμό» ή και θα μιλήσει κακοποιητικά για τα ΛΟΑΤΚΙΑ+ άτομα, θα κατέβει ο Φιντέλ από τον ουρανό και θα τον μαλώσει.
